‘Alledaags racisme’ is een boek waar we als samenleving nog veel van kunnen leren
Alledaags racisme | Philomena Essed | 2018 (nieuwe editie) | Van Gennep| Amsterdam | 320 bladzijdes
Alledaags racisme, het boek dat begin jaren tachtig verscheen, is een must-read, maar het heeft verbeterpunten aan de opbouw en vormgeving van de inhoud.
Tijdloos
Racisme is volgens het boek niet alleen openlijk mensen uitschelden, buitensluiten of het krijgen van minder kansen, het is ook onderschat worden, lagere cijfers krijgen op de middelbare school, minder vaak het recht hebben op een zitplaats in de bus of in de tram en minder kans hebben op een woonruimte. Philomena Essed heeft als een van de eerste onderzoeksters een beeld vastgesteld over de vooroordelen en racisme die de vrouwen in dit boek ondervinden. Ze spreekt in totaal twintig Surinaamse en Afro-Amerikaanse vrouwen. De terugkerende patronen van discriminatie en vooroordelen zijn schokkend en helaas nog steeds van deze tijd.
Terminologie
Ik had moeite met de langdradige en saaie besprekingen van de begrippen rondom racisme. Het boek is opgesplitst in drie delen. Het eerste deel van het boek richt zich vooral op theoretische kennis. Welke vormen van racisme en vooroordelen zijn er? En hoe zijn deze te definiëren en te verklaren? Door het grote aantal begrippen onthoud je niet alle informatie. Het moeilijke woordgebruik helpt ook niet mee. Daarentegen werkt de informatie deels verhelderend voor het vervolg van het boek.
“Het kwaad zit niet in het woord racisme, maar in de praktijk daarvan. Het is daarom ook belangrijk precies aan te geven wat racisme eigenlijk betekent en misverstanden daarover uit de weg te ruimen.”
Duidelijk statement
Al vanaf het moment dat de Surinaamse vrouwen in deel twee aan het woord zijn, geeft Essed een duidelijk statement af. Onderwerpen als werk, school en simpelweg winkelen komen apart aan bod. Hierdoor wordt aan elk onderwerp evenveel aandacht gegeven. Als afsluiter heeft elk onderwerp een conclusie. Hierin worden de interviews nog een keer kort samengevat, geanalyseerd, en worden ze deels verklaard door middel van de terminologieën uit deel één. Zo krijg je nog meer mee op hoeveel manieren discriminatie voorkomt.
“Om te kunnen nagaan of en zo ja in welke situaties zij vooroordelen en discriminatie ondervinden, gebruiken de vrouwen een aantal controlestrategieën, zoals: het gebruik van eigen kennis, meningen, opvattingen of verwachtingen, systematische observatie, meningen van anderen, vergelijken met de ervaringen van anderen en vergelijken met soortgelijke eigen ervaringen.”
Bij de les blijven
Het boek heeft qua opbouw een paar storende factoren. De manier waarop het tweede deel is opgebouwd kan verwarring veroorzaken, omdat het niet altijd duidelijk is wie aan het woord is. Door de manier waarop de namen zijn vormgegeven en geplaatst, vallen ze weg tussen de tekst. Als gevolg moet je teruglezen om te kijken over wie het gaat.
De interviews van de vrouwen worden geordend op onderwerp. Echter wordt er een aantal keer een nieuw interessant onderwerp aangehaald door de geïnterviewde. Essed vermeldt dat over het onderwerp later meer wordt verteld. Dit is jammer. Je bent uit het verhaal. De informatie die eerder is gezegd, is later in het boek weer verder weggezakt.
“De interpretatie van het geheel van gebeurtenissen in termen van racisme volgt dan ook pas veel later in het gesprek.”
In het derde deel met de Amerikaanse vrouwen is de opbouw precies het tegenovergestelde. Alle vrouwen komen, natuurlijk wel samengevat, met hun hele verhaal aan bod. Hier wordt niet geordend op onderwerp. Je lees het verhaal van één persoon, sluit het verhaal af en gaat naar de volgende. Doordat Essed haar letterlijke vragen tussendoor in het boek formuleert, blijf je bij de les.
Lezen over alledaags racisme is inhoudelijk pijnlijk. De uitingen van racisme waar deze vrouwen en alle anderen zogenaamde etnische minderheidsgroepen keer op keer mee te maken krijgen, blijken volkomen tijdloos te zijn. Aan de opbouw valt nog te verbeteren, maar dit boek blijft nog steeds hard nodig om bewustzijn te creëren onder de samenleving.
