“De VARA is aan onze aartsvijanden uitgeleverd!”
Recensie | Het Hellende Vlak | G. P. Bakker | ©Nina Peters |
Het boek, Het Hellende Vlak, klinkt voor de meesten niet heel bekend. Na het stadsarchief in te zijn gedoken, kom ik dan eindelijk de naam G. P. Bakker tegen. De auteur komt uit 1909 en heeft destijds de radio-omroepen ten onder zien gaan door de nazi-greep. Een interessant moment waarin de journalistiek en geschiedenis elkaar kruisen.
Bakker graaft diep terug in zijn archief met bronnen en beschrijft de situatie in een chronologische volgorde, wat het boek erg overzichtelijk maakt. Aan het begin van de Duitse bezetting zagen velen licht aan het einde van de tunnel, ze vonden het allemaal wel meevallen. “Teleurstelling maakte plaats voor opluchting, verontwaardiging voor hoop op nieuwe mogelijkheden.” Maar naarmate de tijd verder gaat, lijkt dit bedrog: de Duitse bezetting bracht beperking en controle met zich mee. Op alle terreinen van de samenleving vloeide dit voort. “Een Duitse dienst, de Rundfunkbetreuungsstelle (RBS), die in Hilversum een kantoor had ingericht, oefende toezicht uit op de programma’s. De Nederlandse omroep kent censuur sinds 1930. Menig socialistische uitzending van de VARA was door Radio-omroep controlecommissie geheel of gedeeltelijk verboden.”
Aangezien Bakker vanaf de bevrijding bij de Varagids ging werken, staan de ontwikkelingen binnen de VARA vooral centraal in dit boek. De schrijver geeft veel betrokkenen van de VARA het woord, die zich op dit hellende vlak staande probeerde te houden. Echter kwamen er zó veel namen voorbij, dat het op een gegeven moment je ene oor ingaat en de andere weer uit. Té veel informatie voor een boek dat slechts uit 170 bladzijden bestaat.
Dat terzijde, de informatie die wordt gegeven is wel erg leerzaam. Dit boek zal ik daarom ook écht aanraden voor onderzoeksjournalisten die zich verdiepen in zaken rondom de Tweede Wereldoorlog. Wél moet je dan beschikken over een goed concentratievermogen en hoog geletterdheid. Het boek komt uit 1981, dus het taalgebruik is nogal oubollig. Zo zie je regelmatig het woordje ‘thans’ voorbijkomen. Door het moeilijke taalgebruik en de vele namen die worden voorgeschoteld, is het lastig om je concentratie erbij te houden. Vooral bij de laatste helft van het boek, viel hierdoor mijn interesse weg.
Voor luisterend Nederland was de radio van groot belang in de periode van de Tweede Wereldoorlog. Dit besef komt na het lezen van dit boek meer naar voren dan ooit. De VARA maakte tijdens de radiorede in 1940 bekend dat zij de samenwerking van de Duitse bezettingsmacht toekende. Deze toespraak leidde tot grote verontwaardiging en protest. “Jullie hebben de VARA aan onze aartsvijanden uitgeleverd, verraad is dat, verraad aan het democratisch socialisme!” Ik vind het mooi dat de schrijver deze quotes in het boek heeft verwerkt, ze zijn namelijk uit directe emotie zijn verteld. Dit zorgt voor een goede afwisseling tussen de informatiebom en de persoonlijke verhalen.
“Eén afwijzing, betekent al het verdwijnen van de VARA”, daarom stemde zij de samenwerking toe. Tóch heeft de VARA zichzelf uit deze put gevocht en is onafhankelijk geworden van de Duitse bezitting. Van begin tot eind zat ik op het puntje van mijn stoel om te achterhalen hoe ze dit hebben gedaan. Het was een lange zit, maar wel eentje om aan te raden.
