Een nieuwe kijk op identiteit in De leugens die ons binden
Recensie | De leugens die ons binden | Kwame Anthony Appiah | © Sarah Neerhof
Wanneer iemand je vertelt een boek te schrijven over identiteit in onze maatschappij, zou ik denken: waar begin je? Professor filosofie Kwame Anthony Appiah begint bij zichzelf. ‘In de loop der jaren hebben mensen waar ook ter wereld hun kennis van zaken op de proef gesteld door te proberen mij te plaatsen.’ Een aanrader voor degene die geïnteresseerd is in filosofische dieperliggende banden en sociale constructies in de maatschappij.
In het boek wisselt hij theorie af met eigen anekdotes over zijn zoektocht naar identiteit. Een identiteit die gebaseerd is op mythes over ras, gender, natie, religie, klasse en cultuur. Elk hoofdstuk pakt de professor een mythe aan. “Wij leven met de erfenis van manieren van denken die hun huidige gedaante hebben aangenomen in de 19e eeuw en dat het hoog tijd is die te onderwerpen aan het gedachtegoed van de 21e eeuw.”
In een samenleving waar het woord ‘inclusiviteit’ of ‘diversiteit’ niet meer weg te denken is, en polarisatie steeds meer zichtbaar is, speelt de filosoof hier scherp op in. Dit maakt het boek heel actueel en urgent. “Wat er gevaarlijk aan is, heeft te maken met de manier waarop identiteiten ons verdelen en tegen elkaar opzetten. Zij kunnen de vijanden van de menselijke solidariteit zijn. Zij zijn de leugens die ons binden.” Hoe vaak zie je niet dat anonimiteit leidt tot ontmenselijking? Deze ‘hokjes’ die op leugens zijn gebaseerd en door onszelf zijn opgelegd, beperken ons eerder dan dat ze ons bevrijden. Door deze te ontkrachten, kunnen we werken aan een open samenleving.
Complexe, filosofische denkbeelden vertaalt Kwame Anthony Appiah naar simpele woorden. Denk aan het definiëren van identiteit. “Het is een product van ‘ik’ dat reageert op de sociale eisen van anderen die jou bepaalde kenmerken toeschrijven wat hen in staat stelt de vraag te beantwoorden: wie is hij? Deze kenmerken worden geïnterpreteerd in termen van een reeks cultureel voorgeschreven categorieën, die eenmaal geïnternaliseerd, vormden wat hij het ‘mij’ noemde.” Maar hij stelt dat we te veel volharden in het vasthouden aan één betekenis voor benamingen, waarvan de betekenis juist open en betwistbaar moet blijven.
De manier waarop hij filosofisch gedachtegoed combineert met zijn eigen zoektocht, kan soms verwarrend overkomen, omdat er meerdere verhaallijnen door elkaar heen lopen. Dit zie je goed terug in het feit dat hij in het slot nog op de valreep een nieuw personage introduceert.
Een boek dat je kunt vertalen naar de huidige actualiteit, dat je moet lezen wanneer je filosofisch geïnteresseerd bent en diepe maatschappelijke verbanden wilt analyseren. Het haakje naar de actualiteit wordt niet voor je gemaakt, dus is het een boek dat je mentaal aan het werk zet en je zo actief kunt maken als je zelf wilt. Om te eindigen met de laatste woorden van de filosoof: ‘Ik ben een mens, niets menselijks acht ik mij vreemd. En dat is nu eens een identiteit die ons allemaal zou moeten verbinden.”