Het is tijd om elkaar weer als mensen te zien

Column | Hufters en Helden| Olav de Maat| © Sarah Neerhof

Asielzoekers. Allochtonen. Buitenlanders. Wat roept dit bij je op? Controversiële woorden met een lading. Misschien vind je de mensen wel asociaal, of gun je ze juist het beste. Of iets wat iedereen wel eens tegen is gekomen: de luid telefonerende vrouw in de treincoupé die een middelvinger naar je opsteekt als je er iets van zegt, om je daarna vervolgens ook nog eens uit te schelden. Wat een hufter hè, maar gelukkig zou jij dit zelf nooit doen. Het is makkelijk om de maatschappij in te delen in hufters en helden. Maar zijn sommige mensen echt hufters? Olav de Maat, heeft er een goede verklaring voor: “We zijn prima in staat van alles van anderen te vinden én hen van alles aan te doen, als we hen maar niet zien als een van ons, en zelfs liever niet als een medemens.” Anonimiteit leidt tot ontmenselijking, is dé kern van het antropologische, sociologische boek Hufters & Helden.

De felrode met gele cover ziet eruit als de cover van een strip over Superman, maar wel een evil Superman die veranderd is in een hufter door zijn middelvinger op te steken. Ik durfde hem in de trein ook bijna niet te lezen, bang dat mensen dachten dat ik als student alleen maar het niveau van strips las. Maar meteen al als je het boek opendoet, verandert de kinderlijke en kleurrijke cover in een boek waarbij je elke zin bij jezelf gaat zeggen: ‘wauw, dit is zo waar’. Het boek is oorspronkelijk geschreven als managementboek, maar het heeft de kracht om de hele maatschappij te veranderen.

Uniek? “Ik ben doordat ik me onderscheid”

In onze postmoderne maatschappij wilt iedereen authentiek zijn en zich van elkaar onderscheiden. Je autobiografische zelf staat centraal. Van kleins af aan moest ik al op de basisschool nadenken over wat mij uniek maakt: wat zijn mijn talenten? Wat maakt mij anders? Met zo’n complimentenzonnetje als gevolg. Dit, met een grote dosis conformisme leidt tot zelfmisleiding.

Bij het lezen van de woorden van Olav de Maat, bedacht ik bij mezelf: maar dit is dus een complete tegenstelling in de maatschappij, mensen willen graag uniek en anders zijn, maar tegelijkertijd toch ook wel stiekem met de groep meegaan en toch wel in dat ene hokje passen. Zoals ik in de trein wel uniek wilde zijn met het lezen van dit boek met de opvallende cover, maar tegelijkertijd wilde passen bij de groep en bang was dat mensen me een outsider zouden vinden, terwijl ik die mensen daarna nooit meer zou zien.

Mensen zijn dus makkelijk te manipuleren. “We construeren zelfbeschermende, het eigenbelang dienende, egocentrische vooroordelen die ons het gevoel geven een uitzondering te zijn.” Zoals de bekende filosoof Thomas Hobbes ook zegt: zich niet onderscheiden is voor een mens ondraaglijk, omdat hij zich daarmee tot een niets maakt. We vinden onszelf veel moreler en intelligenter dan anderen, wat verklaart waarom mensen zich opwinden over de slechte fatsoensnormen van anderen. Je moet wel denken dat je beter bent in iets dan gemiddeld. In plaats van ik denk dus ik ben, wordt het: ik ben doordat ik me onderscheid. “Omdat de mens zich bewust is van zichzelf, kan hij zich met anderen vergelijken. Om een zelf te zijn, moet hij anders zijn dan de anderen. Dat hij ís, daar kan iemand zich door te denken van overtuigen, maar wát hij is ervaart hij alleen in het onderscheid met anderen.” Als je jezelf dus niet zou misleiden door te denken dat je speciaal bent, zou je in je eigen ogen niet bestaan. En stel je nou voor er gebeurt iets wat niet past bij je prachtige zelfbeeld, dan ontstaat er kortsluiting in je hersenen. En in plaats van dat iemand dan zijn zelfbeeld aanpast, past hij zijn beeld van de werkelijkheid aan. Bijvoorbeeld de categorie mensen die je wel uit mag schelden, zoals wanneer iemand onfatsoenlijk erom vraagt, toch? Zoals die luidde vrouw in de coupé. Je bent en blijft zelf perfect.

Wil je gelijk of wil je geluk?
Zolang je de ander niet kent en niet deel bent van een groep/soort, voel je in de letterlijke zin van het woord niets meer voor die persoon. “Een Hollander zal in Duitsland direct mijn beste vriend zijn, terwijl ik dezelfde man in Nederland waarschijnlijk straal voorbij was gelopen.”
Maar ontmenselijking stopt waar openheid begint. De hamvraag wordt dan: wil je gelijk met betrekking tot je denkbeelden of wil je geluk? Hoe kan het dat mensen gelukkiger zijn en minder stereotype beelden kennen, zodra je je eigen cirkel verbreedt en met meer mensen spreekt? Sociale cohesie als remedie. We moeten elkaar weer als mensen zien in onze zelf misleidende samenleving en mij lekker mijn strip laten lezen als ik een strip wil lezen als student. Morgen in de trein lees ik een Donald Duck puur om mijn eigen zelfmisleiding tegen te gaan en ik geef iedereen een grote glimlach die mij als volwassene daarop aankijkt. Ze zijn gewoon jaloers, want ja ik ben perfect toch?