Het Zijn Net Mensen: een gedurfd boek dat de journalistiek wakker schudt
© Nina Peters | 17 november 2022 | Het Zijn Net Mensen, Joris Luyendijk
“In Syrië en Egypte zag ik voor het eerst de kloof tussen beeld en werkelijkheid in het Midden-Oosten, en ik had me vaak afgevraagd hoe het mogelijk was dat ik het nieuws over beiden landen jaren had bijgehouden, en toch heel andere landen aantrof die ik had verwacht.”
Joris Luyendijk was vijf jaar lang correspondent voor de NRC, de Volkskrant en NOS in het Midden-Oosten. Zonder journalistieke achtergrond werd hij naar Caïro gestuurd om de werkelijke situatie daar in kaart te brengen. Maar hebben mensen hier wel behoefte aan? Joris Luyendijk gaat die strijd met de journalistiek aan. ‘Het Zijn Net Mensen’ geeft een kritische blik op de media.
Geen objectiviteit in een dictatuur
De taak van een journalist is het onderzoeken, selecteren en presenteren van onderwerpen die nieuw, feitelijk en relevant zijn. Luyendijk wilde de gezichten van mensen in het Midden-Oosten laten zien en in beeld brengen hoe zij zich bewegen in de samenleving. Verslag doen over het alledaagse leven bleek niet spannend genoeg te zijn. De schrijver had daar terechte kritiek op: “Zolang we over die samenleving blijven berichten alsof we democratieën zijn, missen we het belangrijkste verhaal: dat mensen daar in onvrijheid leven.” Ook liep hij er tegenaan dat het nieuws niet te verslaan is in een dictatuur: de journalist kan simpelweg geen hoor- en wederhoor toepassen.
Een meer representatief plaatje schetsen, over het leven in een dictatuur, was een goed idee van Luyendijk. De realiteit zegt echter wat anders: niemand zal dit nieuws willen lezen, aangezien het erg afhaakt van hun wereldbeeld. Mensen krijgen te maken met cognitieve dissonantie. Langdurige blootstelling aan stereotyperingen in media zorgen ervoor dat stereotypen diepgeworteld raken in de cognitieve structuur van de hersenen.
Framing
Niet alleen ontvangers hebben hier mee te maken, maar ook de journalist zelf. Hij is de grootste filter van ons allemaal. Het perspectief dat wordt getoond is niet fout, maar door framing mis je een groot deel van de werkelijkheid. De framing waar Joris Luyendijk over spreekt, gaat voornamelijk over dat de media oorlogen en conflicten in het Midden-Oosten laten overheersen. Zoals ze in Amerika zeggen: “Juice is news!”
Ook bij deze journalistieke keuze komt een ethische kwestie bij kijken, want waar neem je je verantwoordelijkheid? Journalisten hebben de plicht om te informeren, maar willen ook niet paniek zaaien. Zoals hij toelicht in het boek: “Arabische zenders brachten wel uur in uur uit niet voor te stellen zo afgrijselijke beelden van radeloze oma’s en half uiteengereten kinderhoofdjes.” Naar mijn mening is het een goede weerspiegeling van de samenleving, maar moeten we hierbij geen rekening houden met de impact die het heeft op het publiek?
Niet achterhaald
Joris Luyendijk schrijft op deze wijze een kritisch boek dat een humoristisch randje bevat. Zo vertelt hij: “Mensen in het Heilig land hadden zelfspot, wanneer zag je dat op het nieuws? Mijn Israëlische technicus — groot Ajax fan — klaagde eens dat zijn hond luizen had. ‘Moet ik bestrijdingsmiddelen kopen, Duits spul. Want dat kunnen die Duitsers, ongedierte uitroeien.’”
Verder geeft ‘Het Zijn Net Mensen’ inzicht in de kloof tussen beeld en werkelijkheid. De schrijver zorgt voor verdieping, door alternatieven te geven hoe je hier mee om moet gaan, zoals open zijn over je beperkingen als journalist. Kortom, een boek die voor beweging gaat zorgen in de journalistiek. Al is het boek zestien jaar oud, het is relevanter dan ooit!
