Monologisch pingpongen

Column | Socrates op Sneakers| Elke Wiss| © Sarah Neerhof

Onderweg naar de supermarkt kom ik om de hoek een oude buur tegen, we raken in gesprek en al snel volgt één van de meest ongemeende vragen ooit: “Hoe gaat het met je?” De automatische piloot in je vormt in een flits van een seconde een antwoord “Goed, met jullie?”

Het is drie uur ‘s middags en ik heb met een vriendin afgesproken om even bij te kletsen. Nu is het mijn beurt om de vraag te stellen. “Hoe gaat het met je?” We kennen elkaar al langer, wetende dat het niet voldoende is om met alleen ‘goed’ te antwoorden. Ze vertelt haar verhaal. Al bewustwordend van mijn gedachten merk ik dat ik constant bezig ben met dingen uit haar leven te verbinden met mijn eigen leven en wat ik nadat haar zin stopt, over mijn eigen ervaringen hierover kan vertellen.

Een gesprek noemen we dit dan, terwijl het eigenlijk twee monologen door elkaar heen zijn, pingpongend tussen elkaars verhalen heen. Zijn we te egoïstisch om oprecht naar elkaar te luisteren en onze eigen standpunten opzij te zetten? Al zoekende naar verbinding in een polariserende maatschappij, moeten we streven naar de filosofie van ‘gewoonweg niets weten’, zoals Elke Wiss deze overtuiging deelt in het stiekem iets te herkenbare, maar levensveranderende boek Socrates op Sneakers.

Pleasende schaapjes

We durven elkaar in deze tijd geen echte vragen meer te stellen. We willen alles snel, zijn bang om dom over te komen of om iemand in verlegenheid te brengen, kortom: we zijn pleasende schaapjes. Meningen zijn zo’n deel van onze identiteit geworden, dat we onze meningen presenteren als feiten en proberen iedereen te overtuigen van ons gelijk. Vooral in deze opkomende mediastroom, waarin het steeds lastiger is om feiten van meningen te onderscheiden. “Iemand die vragen stelt, iemand die twijfelt, is onzeker. Iemand die onzeker is en twijfelt, deugt niet.” Daardoor zijn we het gewoonweg verleerd om objectief te redeneren. “In een maatschappij, waarin meningen de waarde krijgen van feiten, verdwijnt de objectiviteit vanzelf naar de achtergrond.” Daarnaast is het heerlijk om over jezelf te praten toch? Het is zelfs bewezen dat je lichaam het beloningsstofje dopamine aanmaakt. Daarom krijgen we er maar niet genoeg van….

“Iemand die vragen stelt, iemand die twijfelt, is onzeker. Iemand die onzeker is en twijfelt, deugt niet.”

Vragen stellen wordt je zelfs afgeleerd. Ken je van die ouders die zich generen om hun kinderen die ‘brutale’ vragen stellen? Of wanneer je zelf terugdenkt aan vroeger en je ouders op een bepaald moment die welbekende ‘Omdat ik het zeg!’ erin gooiden… Doorvragen is als kind één van je kwaliteiten, een natuurlijke overdosis nieuwsgierigheid om deze ‘nieuwe wereld’ steeds meer en meer te begrijpen. Terwijl je wordt aangeleerd dat dit ‘niet beleefd is’. Op school zijn het vaak kennisvragen die ertoe doen, niet vraagvaardigheden.

Socrates en zijn sneakers

Hier komt Socrates op Sneakers goed van pas. “Socrates liet mensen door vragen te stellen, verantwoording afleggen over hun beslissingen, nadenken over de rechtvaardiging van hun gedrag, overwegingen en redeneringen expliciet maken die tot hun standpunt leidden. Zijn doel was gezamenlijk onderzoek doen, gezamenlijk afwegen van argumenten, een gezamenlijk leerproces en een zoeken naar wijsheid.”

De toverzin van Socrates: “ik weet dat ik niets weet”. Een vraag komt voort uit het niet weten van iets, verwondering over hoe het zit. “Verwondering is een keuze”, meent Elke Wiss. Je volledig openstellen, je overgeven aan de je eigen onwetendheid. Pas dan kunnen we gesprekken voeren die leiden tot verdieping en verbinding. En is dit makkelijk? Absoluut niet. “Dit boek is voor dappere denkers. Voor mensen die durven te twijfelen, die willen onderzoeken in plaats van zeker weten. Die het niet-weten willen omarmen. Voor mensen die de moed hebben om niet meteen te roepen, maar eerst te zwijgen.”

“Ik weet dat ik niets weet”.

Dus ga op pad en trek de sneakers van Socrates aan. Het is tijd om je eigen dopamine te verplaatsen van over jezelf praten, naar het verwonderend luisteren naar de ander. Van een zwijgcultuur op naar een vraagcultuur. Om de volgende keer als je in eerste instantie een punt wilt maken, je toch de keuze maakt om er een komma van te maken omdat je je beseft dat je nog lang niet alles weet.