BESTECİ-İCRACI İLİŞKİSİNİN VİCDAN, KOLEKTİF FAALİYET VE HAKİKİLİK TARTIŞMALARI KAPSAMINDA BİR DEĞERLENDİRMESİ

ÖZ

Müzikal varlık ‘‘gizil’’ ve ‘‘edimsel’’ olarak büründüğü iki ayrı özellik ile diğer sanat kategorilerinden ayrılmaktadır. Örneğin tiyatro, hem görsel hemde duysal bir sanat dalı olarak bir metnin oyuna çevrilmesini edimsel bir sunuşla gerçekleştirebilirken, bir müzisyen için okuduğu notanın kulağa nasıl geleceğini hayal etme konusu ‘‘gizil’’ bir nitelik taşımaktadır. Müzikal varlığın bu dikkate değer özelliği iki tür müzisyeni varsaymaktadır: ‘‘Yaratıcı’’ ve ‘‘İcracı’’.

Stravinsky bu bağlamda, besteci ve dinleyici arasındaki tek bağın icracı olduğunu, bu nedenle eseri meydana getirirken harcanan çaba ve sabra karşı, eseri seslendirenin yaratıcıya karşı bir ahlaki sorumluluğa (vicdan) sahip olunması gerektiğini düşünmekte; bu ahlaki sorumluluk (vicdan) meselesinin de, icracı-yorumcu arasındaki farkı ortaya koyduğunu ifade etmektedir, zira ona göre; icracının eserin sunumunu bestecinin arzusuna uygun bir biçimde yaptığına emin olması gerekmektedir, aksi halde bunun ismi ‘yorumcu’ olmaktan ileri gidememektedir.

Oysa bir sanat yapıtının oluşması birçok kolektif unsura bağlı olmakta ve bu kolektif içinde besteci olmadan icracı/yorumcu, icracı/yorumcu olmadan da bir eserin varlığı mümkün görünmemektedir. Yanısıra Rönesans ve Barok dönemde kullanılan note inegale ve prelude non mesure gibi uygulama ve formlar, bestecinin niyetlerini biberbir anlamamızı imkansız kılmaktadır.

Benjamin’e göre bir sanat yapıtının ilkesel olarak daima yeniden üretilebilir olmuştur. İnsanlar tarafından yapılan nesneler her zaman başka insanlar tarafından kopyalanmıştır. Çıraklar zanaatlarını pratiğe dökmek, ustalar kendi yapıtlarını yaymak ve son olarak üçüncü şahıslar kazanç elde etmek amacıyla kopya yapmışlardır. Gelgelelim bir sanat yapıtının teknik olarak yeniden üretimi yepyeni bir şeydir. O’na göre teknik olarak yeniden üretilmiş sanat eseri, Hieddegger’in sözünü ettiği ‘‘tekhne’’yi oluşturan biriciklik, şimdi ve buradalık gibi unsurları artık taşımayarak hakikatinden uzaklaşmaktadır. Bu yolla sanat eseri, onu doğuran ortamdan ona yabancı olan başka bir ortama aktarılarak ‘‘aura’’sını kaydetmektedir.

Ancak Becker’in sözünü ettiği besteci-icracı, izleyici-dinleyici unsurları ile bir kolektif olan sanat eseri ve her bir unsurun taşıdığı ‘‘emek’’ faktörü, ona bu anlamda katılmış değer ile artık bambaşka bir anlam taşımaktadır. Bu nedenle tüm bu kolektif içinde yapıtın biricikliği ve hakikatini taşıyan unsurun, onu gören/dinleyen yorumlayıcıda, yani ona anlamını getiren/veren ‘‘göz’’ de olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.

Anahtar Kelimeler: besteci, icracı, müzikal performans, kolektif unsur, reprodüksiyon

AN EVALUATION OF THE COMPOSER-PERFORMER RELATIONSHIP WITHIN THE SCOPE OF CONSCIENCE, COLLECTIVE ACTIVITY AND TRUTH DISCUSSIONS

ABSTRACT

The musical existence is distinguished from other art categories with its two separate features as “latent” and “performative”. For example, theater, as both a visual and a sensory art branch, can transform a text into a performance with a performative presentation, but for a musician, imagining how the note he reads will sound is of a “latent” quality. This remarkable feature of the musical being creates two types of musicians: “Creative” and “Performer”.

In this context, Stravinsky the composer and the listener thinks that the only link between the performer and, therefore, the performer must have a moral responsibility (conscience) toward the creator, against the effort, and patience spent, while creating the piece; and this he states that moral responsibility (conscience) the issue also reveals the primary difference between the performer and interpreter, because according to him; he presents the performer in the piece that must be accordance with the composer’s wishes, otherwise it cannot go beyond being a ‘interpreter’.

However, the formation of a work of art depends on many collective elements, and it does not seem possible for a work to exist without a performer/interpreter without a composer, and without a performer/interpreter. In addition, practices and forms such as note inegale and prelude non mesure used in the Renaissance and Baroque periods make it impossible to understand the intentions of the composer.

According to Benjamin, a work of art has always been reproducible in principle. Objects made by humans have always been copied by other humans. Apprentices made copies to practice their craft, masters to disseminate their own work, and finally, third parties for profit. However, the technical reproduction of a work of art is something brand new. According to him, the technically reproduced work of art moves away from its truth by not carrying elements such as uniqueness, here and now, which created the “techne” that Hieddegger mentioned. In this way, the work of art loses its “aura” by being transferred from the environment that gave birth to it to another environment that is foreign to it.

However, the work of art, which is a collective with the composer-performer, audience-listener elements that Becker refers to, and the “labor” that each element carries, now has a different meaning with the added value in this sense. For this reason, it would not be wrong to say that the element that carries the uniqueness and truth of the work in this collective is in the interpreter who sees/listens it, that is, in the “eye” that adds value to it.

Key Words: composer, performer, musical performance, collective element, reproduction