Δημόσια αγαθά και δημόσιος χώρος
Αυτό το κείμενο δημοσιεύτηκε αρχικά στις “Πόλεις για Ανθρώπους”, όπου κάθε δύο εβδομάδες γράφω και μοιράζομαι ιδέες και ειδήσεις γύρω από τις πόλεις και τη βιώσιμη αστική κινητικότητα
Υπάρχει μία θέση στάθμευσης για το αυτοκίνητο μας έξω από το σπίτι μας, μία έξω από τη δουλειά μας και μία να μας περιμένει στην αγορά για τα ψώνια μας. Για κάποιους από εμάς, υπάρχει μια θέση και σε κάποιο πεζοδρόμιο. Δεν έχω δει αντίστοιχα νούμερα για την Ελλάδα, αλλά στην Αμερική, που έχουν και τη φοβερή ιδέα των parking minimums για κάθε κατασκευή, αντιστοιχούν τουλάχιστον τέσσερις θέσεις στάθμευσης (στο Houston αντιστοιχούν 30!) για κάθε αυτοκίνητο στην κυκλοφορία.
Για πόσες από αυτές τις θέσεις πληρώνουμε? Η στάθμευση είναι μάλλον δωρεάν για το 99% των διαδρομών μας. Πληρώνουμε για όλα τα υπόλοιπα — το ίδιο το αυτοκίνητο, τη βενζίνη, τη συντήρηση, την ασφάλιση, αλλά όχι για τη στάθμευση. Λογικό? Μάλλον ναι θα μου πείτε, δημόσιο δεν είναι? Ούτε για τη χρήση του δρόμου πληρώνουμε.
Δεν είναι όμως και τόσο σαφές ότι έτσι θα έπρεπε να είναι τα πράγματα. Η χρήση μιας θέσης στάθμευσης ή ενός δρόμου, σε αντίθεση με το τι ορίζουμε ως δημόσια αγαθά, απαγορεύει τη ταυτόχρονη χρήση από κάποιον άλλον. Επιπλέον, το κόστος των εργασιών, του καθαρισμού και οποιονδήποτε άλλων υπηρεσιών σχετίζονται με αυτά, προέρχονται απευθείας από τους φόρους μας. Αυτό σημαίνει πως αν οι δρόμοι και οι γύρω χώροι έχουν κατανεμηθεί δυσανάλογα σε μια ομάδα πληθυσμού, αυτή επωφελείται και όλοι οι υπόλοιποι την επιδοτούν έμμεσα. Αν μάλιστα τα άτομα που δεν ανήκουν σε αυτή την ομάδα έχουν και δυσανάλογα χαμηλότερο εισόδημα, κάθε ευρώ που ξοδεύουν για το δρόμο ή τη στάθμευση σε αυτόν, αποτελεί έναν αρκετά σκληρό και οπισθοδρομικό φόρο.
Αυτό το παράδοξο μπορεί να λυθεί με δύο τρόπους. Ο πρώτος είναι να υπάρχει η σωστή χρέωση για τη χρήση ή τη στάθμευση στο δρόμο. Για παράδειγμα, ο Donald Shoup, μια μεσσιανική μορφή ανάμεσα σε έναν ομολογουμένως κλειστό κύκλο (“The Shoupistas”), έχει προτείνει να χρεώνεται κάθε στάθμευση με τη χαμηλότερη δυνατή τιμή που ακόμα θα επιτρέπει να μένουν μια-δυο κενές θέσεις ανά τετράγωνο.
Ο άλλος τρόπος, είναι η δίκαιη ανακατανομή του δημοσίου χώρου. Αν αποβλέπεις σε πόλεις με ίση πρόσβαση σε δουλειές και βασικές υπηρεσίες για όλους, ανεξαρτήτως κοινωνικοοικονομικού υπόβαθρου, φύλλου ή ανάγκης, θα πρέπει να αρχίσεις να βλέπεις τους δρόμους πραγματικά σα δημόσιους χώρους και να τους διαμορφώσεις ανάλογα ώστε όλοι να μπορούν να κινηθούν σε αυτούς με άνεση και ασφάλεια.
Στην Ελλάδα, έχουμε κολλήσει ότι οι δρόμοι, τα πεζοδρόμια, οι ράμπες και όλες οι θέσεις στάθμευσης είναι για το αυτοκίνητο. Οι δρόμοι βέβαια προηγούνται πολύ του αυτοκινήτου και δεν δημιουργήθηκαν για αυτό. Ούτε καν ασφαλτοστρώθηκαν για αυτό. Όμως με την πάροδο του χρόνου καταχράστηκαν από αυτό με μεγάλο κόστος για τη δημόσια υγεία, τη κοινωνική συνοχή και το περιβάλλον. Έχουμε καταλήξει λοιπόν, κάθε φορά που περπατάς κάπου, οδηγείς ποδήλατο ή παίρνεις λεωφορείο, να επιδοτείς έμμεσα τη χρήση του.
Μπορεί να παλεύουμε από το 2014 να φτιάξουμε 17χλμ. ποδηλατοδρόμου, να μην βρίσκεις πεζοδρόμιο να περπατήσεις ευθεία και οι υποδομές για ΑμεΑ να είναι ντροπιαστικές, αλλά τρέχουμε πρόγραμμα ασφαλτόστρωσης 450χλμ. αξίας τουλάχιστον €42εκ. για την επόμενη διετία. Αφού το ολοκληρώσουμε και κάνουμε πιο άνετο και ασφαλές να μετακινούνται τα 16χρονα αυτοκίνητα μας, ελπίζω ότι θα μπορέσουμε από το 2022 να διοχετεύσουμε αντίστοιχη ενέργεια και πόρους και για όλους τους υπόλοιπους κάθε ηλικίας συμπολίτες μας, ώστε να μπορούν και αυτοί να μετακινούνται με τα πόδια, τα αναπηρικά αμαξίδια, ή τα ποδήλατα τους.
