Bir Çift Yaşlı Böbrek

Malumunuz vücut bir denge üzerine işliyor. Bu denge işlerinde en önemli role sahip organ da böbreklerimiz. Kanımızdaki suyu ve onun içinde çözünmüş her biri hayati öneme sahip maddeleri, gün içindeki değişimlerde veya hastalık, yaralanma gibi durumlarda dengede tutuyorlar. Dışarı atılacak ve elde tutulacak miktarı devamlı değiştirerek. Borsa gibi bir şey yani.

Kan vücutta dolanıp organlara besin ve oksijen gibi ihtiyaçları dağıtırken, bir yandan çöpleri yani metabolizma artıklarını da topluyor. Böbreklerimize geldiğinde süzgeç görevi yapan özel yapıların içinden geçen kan, basıncın da etkisiyle süzülüyor. Yani kanın içindeki hücreler ve büyük moleküllü maddeler damarda kalırken; bir miktar su, içinde çözünmüş küçük maddelerle birlikte böbreklere geçiyor.

Vücudun ihtiyacına göre suyun büyük kısmı ve içindeki maddelerin her biri farklı oranlarda emilip damarlara geri gönderiliyor. Toplama kanallarında bir miktar suyu, kullanım artığı, zararlı ve ihtiyaç fazlası maddeler kalıyor. Bunlar da toplanıp mesaneye gönderiliyor.

Böbreklermiz bizimle yaşlanırken

Kronik Böbrek Hastalığı dediğimiz böbreklerin yıllar içinde yavaş yavaş fonksiyonlarının azalması sonucundan oluşan bir hastalıktan bahsedeceğiz. Sık görülen, hayati tehlike arz edebilen, hayat kalitesini düşüren bir hastalık. Tespit edildiğinde engelleyebiliyoruz fakat bu konudaki farkındalık düşük.

Böbrek fonksiyonu yani süzme fonksiyonu. Biz yaşlandıkça böbreklerimizde bizimle beraber yaşlanıyor tabi olarak. 40 yaşından sonra süzme fonksiyonu her yıl % 1 oranında azalıyor. Buna eklenen kan basıncının (tansiyon) yüksek olması, diyabetin (şeker) yada bazı ilaçların böbrek üzerindeki etkileri gibi sebeplerle bu süzgeç yapıları aşınıyor, hasar görüyor ve hastalık oluşuyor. Doğuştan gelen bir sorun dolayısıyla böbreklere fazla yük binmesi veya yeterince kanlanamaması da fonksiyonunu yitirmesine sebep olabilir.

Böbrek fonksiyonları belli bir düzeyin altına geldiğinde durum artık vücut tarafından idare edilemez hale geliyor ve böbrek yetmezliği gelişiyor. Bu da vücuttaki diğer organları da etkileyecek sorunlar ortaya çıkarıyor.

Diyaliz büyük nimet

Kronik Böbrek Hastalığı kan ve idrar testleriyle kolaylıkla teşhis edilebilen bir hastalık. Mesele erken fark etmek. Zira fark edilip erkenden teşhis edilirse altta yatan sebebe yönelik tedaviler, tansiyonu düzenleyici ilaçlar ve en önemlisi de diyetindeki düzenlemelerle kişi sağlıklı bir şekilde hayatına devam edebiliyor. Fonksiyon kaybı ilerlemiyor ya da ilerlemesi yavaşlıyor. Fakat çoğu zaman sinsice ilerleyen bu hastalık genellikle ileri aşamada yaklanıyor ancak. Eşlik eden kalp-damar hastalıklarına bağlı ölüm riski normal topluma göre 10 ila 30 kat artıyor.

Böbrek fonksiyonunun ilerleyici kaybı sonucu “son dönem böbrek yetmezliği” adını verdiğimiz bir evreye gelindiğinde hastaların yaşamını sürdürebilmesi için diyaliz tedavisi veya böbrek nakli gerekiyor. Günümüzdeki verileri ve imkanlarına göre bir bağışçı bulunduğu takdirde, böbrek nakli seçeneği hayat kalitesi ve verimlilik dolayısıyla en iyi seçenek.

Nakilde iki seçenek var: canlı bağışçıdan veya vefat etmiş kişiden (kadavradan). Bir akrabanız yada dostunuz gerekli testler yapıldıktan sonra canlı bağışçı olarak bir böbreğini size verebiliyor. Kadavradan nakil için bağışçı sayısı az olduğundan sıraya giriliyor. Sıranın gelmesi ise yıllar sürebiliyor zira geçtiğimiz ay itibariyle 21bin 600 kişi var sırada. Nakil yapılana kadarki süreçte de diyaliz tedavisi görülüyor.

Diyaliz büyük nimet. 1944’te Hollandalı bir doktor tarafından icat edilene kadar böbrekleri yeterli fonksiyon ifa etmeyen kişiler oluşan kalp-damar sistemi sorunları dolayısıyla hayatlarını kaybediyordu. Geçtiğimiz ay itibariyle Türkiye’de 58 bin diyaliz hastası bulunuyor. Diyaliz tedavisinde de iki seçenek mevcut: hemodiyaliz ve periton diyalizi. Kişinin özel şartlarına göre biri tercih ediliyor.

Hemodiyaliz diyaliz merkezlerinde yapılıyor. Hasta, özel olarak hazırlanmış bir damarından, yapay böbrek görevi yapan diyaliz makinesine bağlanıyor. Bu makine kanı süzüyor, içindeki “artık madde”lerden temizleyerek geri gönderiyor. Bunun haftada 3 kere 4’er saat tekrarlanması gerekiyor. Bu, kişinin yaşam kalitesini bir ölçüde düşürebilen, hareketliliğini kısıtlayan bir unsur. Hemodiyaliz tedavisi gören kişilerin diyaliz merkezlerine yakın olmaları, bir seyahat yapacaklarsa dahi gidecekleri yerde diyaliz merkezi ayarlamaları gerekiyor. Girişimsel bir yöntem olması (yani iğneli işler) ve hastaların az sıvı tüketmeleri gerekmesi de dezavantaj olarak sayılabilir.

**Periton diyalizi**nde, hastanın karın(ındaki periton) boşluğuna yerleştirilmiş bir kanala, özel bir solüsyon bağlanıyor ve artıklar tıbbi bir torbada toplanıyor. Bu işlem kişinin kendisi tarafından evinde yapılıyor. Günde 4 kere yarım saat veya uyurken uygulanabiliyor. Evde kişinin kendi uygulaması itibariyle daha konforlu fakat bu yeni alışkanlığı edinmek için şahsi kontrol gerektiriyor.

Yaşlı hastalığı mı?

Bu hastalığı babaanne hastalığı olarak görmemizin sebebi zaman içinde ilerliyor olması. Aslında her yaşta görülebiliyor. Türk Nefroloji Derneği’nin yaptığı büyük bir çalışmayla, Türkiye’de her 6–7 erişkinden birinde, farklı farklı seviyelerde, kronik böbrek hastalığı bulunduğu ortaya konulmuş.

Diyabet, yüksek kan basıncı, kalp hastalığı olanlar, ailesinde böbrek hastalığı olan kişiler, fazla kilolu olan veya sigara içenler (tabi ki sigara içenler) risk grubundadır. Bu kişilerin ve 60 yaş üstündekilerin düzenli olarak kontrol yaptırmaları erken teşhis açısından çok önemli. Kronik Böbrek Hastalığı’nın numarası erken teşhis.

Risk teşkil eden bu hastalık ve durumlara önceki yazılarda ayrı ayrı değindik. Sağlıkları için gayret etmeye değer verenler düzenli egzersiz yaparak, sağlıklı beslenip vücut ağırlığını koruyarak, yeterli sıvı alarak, sigaradan uzaklaşıp, ağrı kesicileri itidalli kullanarak, ve bilhassa tuzu azaltarak böbrekleriyle mutlu bir emeklilik geçirebilirler.

GENÇ Dergisi | Ağustos 2014 sayısında yayınlanmıştır.