7 Weetjes over Rembrandt-Velázquez
Nu te zien in het Rijksmuseum:de tentoonstelling Rembrandt-Velázquez: Nederlandse en Spaanse Meesters. Een bijzondere tentoonstelling, omdat de wereldberoemde Spaanse meesters niet vaak in Nederland te bewonderen zijn. Wie waren zij en wat maakt hun werk bijzonder? Wij introduceren de tentoonstelling in zeven weetjes.
1. Onbekend, maar niet onbemind
De zeventiende eeuw was voor zowel de Nederlandse als Spaanse een goede eeuw voor de schilderkunst, maar van 1568 tot 1648 waren beide landen ook tachtig jaar in oorlog. Dat betekende dat de twee culturen nauwelijks met elkaar mengden. En precies dat is de reden dat er weinig kunstwerken van Spaanse meesters in collectie Nederland zitten. Deze tentoonstelling is dus extra bijzonder.
Bovendien is er een aantal Rembrandts uit andere collecties te zien, waaronder ook schilderijen die voor het laatst meer dan honderd jaar geleden in Nederlands on show waren.
2. Duidelijke overeenkomsten tussen Spanje en Nederland
Hoewel Rembrandt en Velázquez in dezelfde periode werkten, kenden ze elkaar niet. Toch zijn er veel overeenkomsten tussen de Hollandse en Spaanse school. Hoewel Nederland grotendeels protestant was en Spanje katholiek, speelde religie in die tijd in beide landen een belangrijke rol. En dat zie je terug.
Daarnaast werd er in beide landen realistisch geschilderd — zo werden heiligen als ‘echte mensen’ geschilderd, met bijvoorbeeld vieze voeten, zodat iedereen zich ermee kon identificeren. Dat er zoveel overeenkomsten zijn komt omdat beide schilderscholen zijn afgeleid van de Italiaanse meester Caravaggio.
3. Ajax — Real Madrid keer 26
In het Rijksmuseum hangt steeds een kunstwerk van een Nederlandse meester in een paar met die van een Spaanse. Waarom de twee werken samen hangen is steeds anders: soms op basis van thema, soms omdat de beelden goed met elkaar rijmen. Eigenlijk is het dus zesentwintig keer Ajax — Real Madrid.
Het Rijksmuseum wil ons zo met een nieuwe blik naar de eeuwenoude schilderijen laten kijken. En dat lukt, door het naast een werk van Francisco de Zurbarán te hangen, kijken we totaal anders naar een van ons lievelingsschilderijen uit het Rijks, De bedreigde zwaan (ca. 1650) van Jan Asselijn.
4. Diego Velázquez, Spaanse superster
Plotseling verschijnt er iemand in een smederij. Hij draagt een oranje gewaad, met laurierkrans en zijn gezicht geeft licht. Het is de god Apollo, die collega-god Vulcanus komt vertellen dat zijn vrouw Venus vreemdgaat met Mars. Iedereen stopt met werken en kijkt verbaasd op. Diego Velázquez was in die tijd geïnteresseerd in het afbeelden van emoties, niet alleen in het gezicht, maar in het hele lichaam. Daarin toont Velázquez zijn meesterschap: je ziet gelijk dat de oranje figuur verrassend nieuws heeft.
Wat ook opvalt is dat zowel Apollo als Vulcanus getoond worden als gewone mensen. Vulcanus, de god van het vuur, is ‘gewoon’ een smid — met weliswaar een goed lichaam, maar niet per se een heel erg mooi gezicht.
5. Het einde van de aardse roem
Dit is een van de bijzonderste werken in de tentoonstelling; het is namelijk voor het eerst buiten Sevilla te zien. Op dit grote, macabere kunstwerk zien we stoffelijke overschotten liggen waar de maden uit kruipen. Het heet Finis Gloriae Mundi, wat zoiets betekent als Het Einde van de aardse roem. Met andere woorden: in de dood zijn we allemaal gelijk. Roem is onbelangrijk bij het Laatste Oordeel. Het enige wat dan telt, is dat we goed en barmhartig zijn geweest. Geen toeval (wel een beetje ongepast vies misschien) dat dit huiveringwekkende schilderij normaal gesproken in een hospitaal voor arme mensen hangt.
6. ‘El Labrador’ is misschien wel de beste bijnaam ooit
Dit werk is van de Spaanse schilder Juan Fernández, die bekend is onder zijn bijnaam El Labrador. Dit stilleven is belangrijk in zijn oeuvre, het is namelijk zijn enige gesigneerde en gedateerde kunstwerk. Het is een een-beetje-wazig geschilderd rond bloemstilleven. Dat onscherpe effect was vernieuwend in die tijd en het geeft de bloemen iets extra echts. Het streven was zelfs om het schilderij beter te laten zijn dan echte bloemen, want: wel de schoonheid, maar ze kunnen niet verwelken.
Dit werk zit in een privé-collectie en was veertig jaar geleden voor het laatst voor het publiek te zien.
7. Niemand weet hoe Torrentius dit deed
Dit is misschien wel het grootste raadsel uit de zeventiende eeuw. Het kunstwerk van de Nederlandse meester Johannes Torrentius hangt naast die van El Labrador. Ook al zo’n uniek werk, omdat het ook het enige kunstwerk is dat van hem bewaard is gebleven. En wat nog extra bijzonder is: destijds werd niet begrepen hoe hij het (in godsnaam) geschilderd heeft, waardoor hij een bijna mythisch figuur werd. In het ietwat wazige werk is zelfs met microscoop geen penseelstreek terug te herkennen. Nu, vierhonderd jaar later, begrijpen de experts nog steeds niet hoe hij het geschilderd heeft. Meer weten? Check deze docu.
De tentoonstelling is te zien t/m 19 januari 2020
Het motto van Kunst Kijken met Ko & Kho, een initiatief van Ko van ’t Hek en Yuki Kho, is dat je ook van kunst kunt genieten als je er niet heel veel over weet. Maar ook dat het nog leuker wordt als je wel iets meer weet.
Op de hoogte blijven van de tofste tentoonstellingen in Nederland én daar buiten? Volg Kunst Kijken met Ko & Kho op Instagram en/of schrijf je megamakkelijk en gratis in voor onze maandelijkse nieuwsbrief met kunstkijktips. 🔥
