Akıllı Sözleşme Nedir?
Akıllı sözleşmeler bizim günlük hayatımızda yaptığımız sözleşmelerin otonom hale getirilmesidir. Alıcı ve satıcı arasındaki anlaşma şartlarını doğrudan kendi kod satırlarında bulunduran, kendi kendini yürüten sözleşmelerdir. Taraflar arasında fazladan bir onaylayıcının (authenticator) ya da merkezi otoritenin bulunması gerekliliğini ortadan kaldırır.
Hayatımızda birçok akıllı sözleşme örneği bulunmaktadır. En çok kullanılan akıllı sözleşme örneklerinden veya benzetmelerinden birisi otomat makinalarıdır. İçinde bulunan yazılım yani kodlamalar sayesinde bir akıllı sözleşme oluşturulmuştur. Siz paranızı attığınızda sözleşme devreye girer ve istediğiniz ürünü size verir. Bunun için arada bunu onaylayacak bir kişi yoktur. Gerekli şartlar ve sonuçlar vardır. Örneğin marketten kredi kartınızla bir şey aldığınızda hesabınızda para varsa sözleşme şartı tetiklenir ve işlem pos cihazı, yani akıllı sözleşme ile otomatik gerçekleşir.
Dezavantaj olarak bu akıllı sözleşmelerin kodlarında açıklar bulunabilir. Mesela otomata para şeklinde buz atarak istediğiniz ürünü alabilirsiniz; bu sistemin açığını kullanmak olur. Otomat sahipleri otomata ağırlık ölçme ya da renk ayırt etme sensörleri ekleyerek yazılımını, yani akıllı sözleşmelerini geliştirebilir.
Bunun yanı sıra akıllı sözleşmeler, gerçek hayattan veriler çekebilmek için bir aracı olan Oracle’lara ihtiyaç duyar. Oracle, blokzincir ile farklı bilgi akışlarını bağlayan köprü görevi görür. Farklı çeşitleri olsa da en çok tercih edilen Oracle türü API ile bağlananlardır.
Bir diğer limitasyon ise maksimum sözleşme boyutunun sınırlı olmasıdır. Ethereum akıllı sözleşmelerinde her bir sözleşmenin maksimum boyutu 24KB ile sınırlıdır. Bu boyutun üstünde sözleşmenin gas (işlem ücreti) sınırı aşılır.
Akıllı Sözleşmeler Nerede Karşımıza Çıkar?
Akıllı sözleşmeler blokzincirde yaygınlaşmaya başladığında merkeziyetsiz uygulamaların (dApp) önünü açmıştır. Bu sözleşmeler yazılarak alım-satım, borç verme, teminat gösterme, NFT üretme (mint etme) gibi işlemler blokzincirler üzerinde otomatik olarak yapılmaya başlanmıştır. Bu gelişmeler DeFi’nin (merkeziyetsiz finans) ortaya çıkmasına öncü olmuştur.
Akıllı kontratlar kendi kodlarını çeşitli firmalara denetlettirerek Audit (Onay) alabilirler. Kodları profesyonel ekiplerce kontrol edilip, raporlaştırılır. Testlerden başarı ile geçmesi durumunda kontrolü yapan firma tarafından onaylanır. Bunun yanında merkeziyetsiz uygulama ana ağa (mainnet) geçmeden önce test ağında (testnet) uygulamayı kullanıma açar. Test ağında kullanılmak üzere kullanıcılara gerçek değeri olmayan test tokenleri verilir ve merkeziyetsiz uygulama geliştiriciler uygulamadaki özellikleri kullanıcıların test etmelerini ister ve hata bulanları ya da testnete katılanları da ödüllendirir. Bu işlem, ana ağda oluşabilecek hataları ve hırsızlıkları önceden tespit etmek için yapılan bir deneme sürecidir.
Tabii bu durum kesin güvenlik sağlar denilemez. Çokça kullanılan uygulamalar dahi zaman zaman kontratlardaki açıklar sebebiyle zarara uğrayabilmektedir. Çünkü bu teknoloji her gün kendini geliştiren ve yeni bilgiler üreten bir ekosistem ve maalesef her teknolojide olduğu gibi bu teknoloji de art niyet ve kötü amaçlar için kullanılabilir.
Finansal araçlar dışında DAO’lar (merkeziyetsiz otonom organizasyonlar) da bu akıllı sözleşmeler üzerinden yürür. Amacına, yönetişimine veya değerlerine göre insanlar DAO’lara katılabilir. DAO’lar kendi kurallarını ve şartlarını sahip oldukları akıllı sözleşmelerde bulundurur. Örneğin; ilgili DAO’ya ait token bulunduranlar organizasyon adına kararlar alınan oylamalara katılma hakkında sahiptir. Bu oylamalardan çıkan sonuçlara göre kararlar alınır ve uygulanır. Merkezi bir karar mekanizması yerine topluluk kendi kararlarını otonom olarak alır. Akıllı sözleşmeler sayesinde buna benzer birçok alan merkeziyetsizleştirilmiştir.
Akıllı Sözleşmelerin Ne Gibi Avantaj ve Dezavantajları Vardır?
Akıllı sözleşmeler takip edilebilir, şeffaf, fakat geri döndürülemezdir. Herkes ilgili takip adreslerinden (BscScan, Etherscan, Snowtrace vb.) bütün ağda bulunan işlemlerin zamanına, hangi cüzdandan hangi cüzdana gittiğine ve miktarına ulaşabilir. Bu bize şeffaflık ve takip edilebilirlik sağlar. Takip edilebilirlik ve mahremiyet arasında zıt bir ilişki olsa da takip edilebilirliğin şeffaflığa katkısı çoktur.
Akıllı kontrat işlemlerinin geri dönüşü yoktur. Yanlış ağda işlem yapmak, yanlış adres girmek gibi hatalar geri alınamayabilir ve zarara uğrayabilirsiniz. İşlemlerinizi yapmadan önce bu konuları daha detaylı incelemeniz faydanıza olacaktır.
Akıllı Sözleşme Yazılım Dilleri
Günümüzde akıllı sözleşme yazılım dili olarak en çok Solidity ve Vyper kullanılmaktadır. Bazı tecrübeli geliştiriciler ise Yul dilini kullanmayı tercih eder. Ayrıca yeni diller üretilmeye devam etmektedir. Kendi yapacağınız işe, lazım olan araçlara ve kendi tercihlerinize göre size en uygun dili seçebilirsiniz.
Ayrıca akıllı sözleşmeler hakkında bilgiye sahip olarak beğendiğiniz projelerin sözleşmelerini inceleyip genel bir içgörü oluşturabilirsiniz. Scam yani sahtekâr projeleri akıllı kontratı üzerinden tespit etmek de bazen mümkündür.
Okuduğunuz içerik Layka DAO yazarlar ekibi tarafından sizler için üretilmiştir.
Layka DAO, içlerinden gelen merak ve sorumluluk hissi ile, kendilerini ve toplumu geleceğin DAO teknolojilerine hazırlamak için bir araya gelmiş bireylerden oluşan merkeziyetsiz bir topluluktur. Topluluğun her bir üyesi, istediği takdirde kendi tercih edeceği ekiplere katılarak, bu ve bunun gibi kaynakların sizlere ulaşmasına istediği miktarda katkı sağlayabilir.
Sizleri de bu gururun bir parçası olarak görmekten mutluluk duyarız.
Layka DAO Discord’una katılmak için: https://discord.gg/laykadao
