2018’in ortalarından önce kripto para piyasasına yeni giriş yapan biri için ilk izlenim oldukça korkutucuydu. Çünkü kullanıcı “geleceğin Bitcoin’i” olacağına inandığı altcoinleri almak için çok büyük ihtimal o altcoinin Bitcoin cinsinden fiyatıyla karşılaşmaktaydı. 2017 öncesinde piyasaya girecek kadar şanslı “üstad”lar iki altcoinin oluşturduğu egzotik çiftlerde trade sanatını şiir gibi icra etmekteyken, yeni kullanıcı fiat cinsinden fiyatını bildiği altcoini Bitcoin fiyatı üzerinden nasıl ve hangi ölçülere göre alıp satacağını kavramaya çalışıyordu…
Bu dönemde stabil kripto paralar (bundan sonra ‘stabil kripto para’ yerine `stabil` kısaltması da kullanılacaktır) yaygınlaşmaya başladı. Her geçen gün daha çok insan ayı sezonunun henüz gidecek çok yolu olduğuna ve `geleceğin Bitcoini`nin yine Bitcoin’in kendisi olacağına inanmaktaydı. Bu esnada borsalarda işlem gören çiftlerde bir tarafı stabil olanların sayısı artmaya başlamaktayken, stabil kriptolar da artmaya, çeşitlenmeye başladı. Usdt’nin yanı sıra usdc, pax (usdp) gibi merkezi stabil kripto paralar borsalarda işleme açıldı. Böylece kullanıcı daha anlaşılabilir ve kolay çiftlerde, aşina olduğu çeviri oranları ile işlem yapabilmeye başladı.
Stabil Kripto Paralar Nedir ve Nasıl Bir İhtiyaçtan Doğdu?
Peki nedir bu stabil kripto paralar? En başta bunların hepsinin birer token olduğunu söylemek gerekir. Peki nasıl birer tokendır bunlar? Stabil kripto paralar 1 tanesinin değerinin bir başka değere ‘peg’lendiği, yani mandallandığı ve bu şekilde kendinden başka bir değere denk tutulmaya çalışıldığı tokenlardır. Peki niçin stabillerden basitçe değeri bir başka değere sabitlenmiş tokenlar olarak bahsedemiyoruz? Çünkü böyle bir sabitleme esasta mümkün değildir. Finansal her değer gibi stabillerin fiyatı da pazarda işlem sırasında ortaya çıkar. Stabillerin diğer kripto paralardan farkı değerinin peg’lendiği sayının sürekliliğini ve alış/satış dengesini (stable: dengeli) sağlamak üzere belli mekanizmalar üzerine kurulmuş olmasıdır.
Demek oluyor ki bir stabillerde söz konusu olan bir tokenın değerinin başka bir değere mandallanması ve bu mandallamanın (peg’in) sabit kalmasına yönelik mekanizmaların oluşturulmasıdır. Bu anlamda stabil kripto paralar Türkçeye genellikle sabitlenmiş kripto paralar olarak çevrilmiş olsa da aslında söz konusu olan peg’ini korumayı başarmış ya da başaramamış olan stabillerdir. Bu nedenle bu yazıda stabiller için peg’i anlatırken sabitlenmiş yerine mandallanmış kavramı üzerinde durarak, bunu açıklamaya ve örneklemeye çalışacağız. Ancak mandallama kavramı üzerinde ilerlemeden önce stabillere zincir üzerinde niçin ihtiyacımız olduğundan kısaca bahsetmek faydalı olacaktır.
Esasında blokzincir üzerine doları, Türk lirasını ya da altın ve gümüş gibi değerli metalleri direkt taşımak mümkün değildir. Bunun tersi de doğrudur. Geleneksel piyasalar içerisinde herhangi bir blokzincir ürünü de direkt olarak var olamaz. Çünkü blokzincir kapalı devre bir sistemdir ve yalnızca kendi içerisindeki bilgiyi işleyebilir. Bu zorluğu aşmak üzere fiat, değerli metal ya da hisse gibi değerli kâğıt gibi gerçek dünya varlıkları blokzincir üzerinde `temsil edilirler`. Bu temsil de ancak blokzincir ile gerçek dünya varlıkları arasındaki ilişkiyi kurabilecek aracılar vasıtasıyla mümkün olur. Bu aracı bizzat kod ya da şirket gibi kurumlar da olabilir. Örneğin, Amerikan dolarını direkt olarak blokzincire sokamayız, ancak Tether şirketinin aldığı her bir dolar karşılığında müşterisine vermiş olduğunu vadettiği usdt tokenı aracılığı ile Amerikan doları blokzincirde temsil edilmiş olur. Bu şekilde de gerçek dünya varlıkları zincir üzerine taşınarak finansal çeşitlilik ve zincir üzeri likidite sağlanmış olur. Diğer taraftan kullanıcılar açısından daha rahat ve daha az güven esaslı fiat kapıları da yaratılmış olur. Gerçek dünya varlıklarının tokenizasyonu olarak adlandırılan bu süreç, blokzincir ve kripto paraların geniş kapsamlı adaptasyonunun en önemli halkalarından biridir.
Fiyatı Peg’lemek
Mandallamanın, yani bir kripto paranın bir başka değere peglenmesinin ne demek olduğuna dair tartışmamıza geri dönelim. Gerçek dünyada mandalı son derece spesifik bir amaç için kullanırız: Çamaşırları ipe asmak için. Yani mandal, çamaşır ile ip arasındaki sabitliği korumak için kullandığımız bir araçtır ve özellikle çamaşırlarımızı açık havada kurutuyorsak onları rüzgârın alıp götürmesini engellemek bakımından zaruri bir araçtır. Örneğimizi kripto paralar alanına genişletecek olursak, bir sabitliğin sabit kalmasına devam edebilmesi için son derece güçlü bir mandala ihtiyacımız olduğunu anlamak kolaydır, çünkü geleneksel finans piyasalarında olduğu gibi kripto para piyasasında da fırtına neredeyse hiç dinmez. Diğer deyişle 1 tokenın fiyatının hep 1 usd, 1 tl, 1 xau, 1 tsla ya da $rai gibi hep 3 usd olarak kalacağını söylemek tek başına yeterli olmaz. Kripto para piyasaları geleneksel piyasalardan farklı olarak, işlem yapmak için herhangi bir izin veya yetkili bir aracı gerekliliği dayatmadığı için bir fiyatın sabit kalmasını sağlamak üzere üst bir otoritenin müdahalesine bel bağlanması söz konusu değildir. Bir stabilin fiyat istikrarını kullanıcıların vicdanına bırakmak da mümkün değildir, çünkü finansal olarak her kullanıcı kendi kârını maksimize etmeye çalışır. Herhangi bir stabilin vadettiği peg’i sağlayabilmesi için token fiyatının piyasa içerisinde istikrarlı seyretmesini sağlayacak zincir üstü ve -usdt, usdc, usdp gibi merkezi stabil kripto paralardan bahsediyorsak- zincir dışı müdahale ve manipülasyon mekanizmalarını sağlam bir şekilde kurgulaması gerekir.
Demek oluyor ki bir stabil kripto paralar, bir değeri referans alarak kendi değerini ona eş tutmayı amaçlayan ve bu amaç doğrultusunda kendi piyasa fiyatını manipüle etmeye yönelik mekanizmalara sahip tokenlardır. Bundan sonraki kısımda çeşitli stabil kripto paraların peg’lerini sağlayıp korumak üzere özellikle hangi türden manipülasyonu token ekonomilerine entegre ettiklerine göre ayırarak inceleyeceğiz. Başka deyişle, kullandıkları mandala göre stabil kripto paraların genel bir incelemesini gerçekleştireceğiz.
Okuduğunuz içerik Layka DAO yazarlar ekibi tarafından sizler için üretilmiştir.
Layka DAO, içlerinden gelen merak ve sorumluluk hissi ile, kendilerini ve toplumu geleceğin DAO teknolojilerine hazırlamak için bir araya gelmiş bireylerden oluşan merkeziyetsiz bir topluluktur. Topluluğun her bir üyesi, istediği takdirde kendi tercih edeceği ekiplere katılarak, bu ve bunun gibi kaynakların sizlere ulaşmasına istediği miktarda katkı sağlayabilir.
Sizleri de bu gururun bir parçası olarak görmekten mutluluk duyarız.
Layka DAO Discord’una katılmak için: https://discord.gg/laykadao
