KIOSK Uygulaması Tasarlarken Nelere Dikkat Edilmelidir?
İnsanlara ihtiyacı olan bilgileri kolay ve anlaşılır bir şekilde sunmak, tasarımcının her zaman ilk önceliği olmuştur. Günümüzde bilgiyi sunmak için kullanılan araçlar çoğaldıkça, tasarım daha da karmaşık ve zor bir hal almıştır. Bilhassa tasarımın halka açık alanlarda kullanılmak üzere tasarlanmış olan kiosk cihazıyla sokağa inmesi, tasarımda coğrafi, etnografik, fiziksel unsurları daha bir ön plana çıkarmıştır. Bu yazıda çok fazla detaya girmeden KIOSK uygulaması tasarlanırken dikkat edilmesi gereken unsurlara değinilecektir. Bu çerçevede yukarıda belirtilen dinamiklere de kısaca temas etmekle yetinilecektir.
KIOSK nedir sorusunun sabit bir cevabı yoktur. Her KIOSK üreticisi firma kendi sektörel önceliğine göre bir tanım yapmaktadır.
Mesela bir firma şöyle tanımlıyor;
“Çift yönlü iletişim kurabilen özel bir kabin ile korunmuş, yazılım ile desteklenmiş insansız erişim noktaları…”
Başka bir firma ise KIOSK için şöyle diyor;
“genel kullanıma açık alanlarda, internette her türlü işlemi yapmayı mümkün kılan, bu ana özelliğine ek olarak ihtiyaca uygun olarak danışma hizmeti veren, reklâm amaçlı olarak kullanılabilen, internet üzerinde indirimli telefon görüşmesi yapılabilen ya da eğlence ya da oyun amaçlı kullanılabilen PC’ye dayalı bir otomattır.”
Bir diğer firmanın yaptığı tanım ise tamamen pazarlama üzerine kurulu, ve KIOSK onlara göre bir medya cihazı.
Medya, satış pazarlama, promosyon, araştırma-geliştirme, tanıtım ve iletişim alanlarında firmaların hedef kitlelerine ürün yada hizmetleri anlatmaya yarayan, müşteri ile karşılıklı etkileşimi sağlayan,özel olarak tasarlanmıs medya cihazlarıdır
Görüldüğü üzere her türlü sektörel amaca yönelik kullanılabilen bir cihaz KIOSK. Benim geliştirme yaptığım alan devlet kurumları ve hedef kitle de tüm vatandaşlar olduğu için konuyu daha çok bu alanda değerlendiriyor olabilirim. Daha detaylı araştırma yapmak isteyenler yazı sonunda vereceğim kaynaklardan istifade edebilirler.
KIOSK Cihazlara Tasarım Yaparken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Firmanın KIOSK tanımı ve uygulamadan beklentisi
Öncelikle her işte olduğu gibi uygulamayı yaptıracak olan firmanın beklentileri bilmek gerekir. İşin bu kısmı firmanın kendisini nasıl tanımladığı ve nasıl bir izlenim yaratmak istediği ve bu uygulamaya ne için ihtiyacı olduğunu anlamak için gereklidir. Bir sonraki aşamada, kullanıcı merkeze alınarak yapılacak olan analizlerde bu çok işimize yarayacak. Çünkü firmanın görünmek istediğinden ziyade kullanıcının ne beklediğini öğrenmeye çalışacağız. Ancak bunu yaparaken de firmanın beklentilerini görmezden gelmememiz gerekecek. Çünkü bu aşamadaki analizlerimiz sonucunda ortaya koyduğumuz sonuçlar firmayı tatmin etmeyebilir, veya beklentilerini tamamen görmezden gelmiş olmak onları rencide olmuş hissettirebilir. Beğenmiyor olabiliriz belki ama unutmamak gerekir ki bu firma bu işin üzerinde ciddi bir bütçe harcayacak. Fazlasıyla geri almak isteyecektir. Firmanın beklentilerini kullanıcıların talepleri arasına bir şekilde iliştirmek gerekecek.
Örneğin firma halka açık bir noktada ses efektleri ile desteklenmiş bir başvuru formu uygulatmak istedi. Burada ses çevresel etmenler arasında kaybolacaktır. Halka açık bir alan olması da başvuruda verilecek olan bilgilerin gizliliğini tehlikeye attığı için, kullanıcı çekingen davranacak ve formu doldurmakta ciddi endişeler yaşayacaktır. Müşteri firmanın iki talebi de başarısız olacak. Bunu güzelce izah etmek, analizleri raporlamak bu ses efektini daha uygun bir yerde kullanmaya çalışmak gerekecek. Başvuru işlemini de mümkün olduğunca gizli bilgilerden arındırarak tasarlayacağız. Bu firmanın işine gelmezse o zaman bunu iptal etme kararı kendisinde olacak ve mantıksız unsurlardan vazgeçecektir.
Kullanıcıların KIOSK Cihazdan ve Uygulamadan beklentilerini tanımlamak
Geldik en can alıcı kısma. UCD(User Centered Design) günümüz tasarımının en önemli unsuru. UX Process unsurunun da vazgeçilmezi ve en kilit basamağı. Kullanıcıların beklentilerini anlamak bu noktada tasarımın hedef ve amacını ortaya koymanıza yarayacak, karşılaştığınız her türlü problemleri amacınız net olduğu için hızlıca çözmemizi sağlayacaktır. Bu aşama eksik kaldığında bütün akışlar ve görevler bir süre sonra karmaşık ve içinden çıkılamaz bir hal alması kuvvetle muhtemeldir. Tasarımcının en güçlü silahı bilgi ve deneye dayalı sezgileridir. Bu sezgilerin ısınmaya başlayıp bir süre sonra kaynadığı nokta işte bu aşamadır.
Heuristic evaluation is a good method of identifying both major and minor problems with an interface. Both heuristic evaluation and user testing can miss some problems, so it is best to employ both of these evaluation methods. JACOB NIELSEN
Nasıl bir popülasyona tasarım yapacağınız, kullanacağınız insanların eğitim durumları, günlük hayatın hangi aşamasında bu uygulamayı kullanacaklar…vs… gibi unsurları iyi analiz etmek gerekecek. Kitlenin karakteristik özelliklerini bilmek ciddi bir önem taşıyor. KIOSK bu kitlenin içerisinde, yoğun olarak bulundukları alanlara yerleştirilecek. Bu yüzden kitlenin karakteristik özelliklerini yansıtıyor olması gerekiyor. Burada sadece renkleri, yazı karakterlerini, layout tasarımlarını kastetmiyorum. Uygulamanın konuştuğu dil, akışlar, görev şemaları kitlenin karakteristik yapısına uygun olmalı.
Akışlar içerisinde oluşabilecek problemleri önceden tespit ederek önlem almak, doğru yönlendirmeler ile durumu kurtarmak gerekiyor. Bunun için de maliyeti en düşük ve en hızlı yöntem; mevcut benzer uygulamaların açıklarını tespit etmek, insanların kullanırken problem yaşadığı şeylerin neler olduğunu bulmak oluyor. En azından tasarlanacak uygulamanın kendi bünyesinde sektörel hataları giderebilme veya asgariye indirebilme potansiyeli oldukça yükseliyor.
Kendi işlerimde tasarımın hedeflerini belirleyip akışa dönüştürürken, genel hazırlanmış persona dediğimiz kullanıcı profillerinin birinci derecede önem arzetmediğini gördüm. Çünkü o personada oluşturduğumuz veya belirlediğimiz kullanıcı, çoğu zaman uygulamanın karşılayacağı ihtiyacın oluşturduğu karaktere bürünüyor. Bu karakterin özelliklerini tespit etmek gerekiyor. Bu aşamada eğitim, dünya görüşü, etnografik yapı…vb… gibi unsurlar fiilin kazandırdığı sıfat özelliklerinin yanında ikinci derecede önem arzediyor. Unutmayın; personalar sadece kullanıcılara ulaşma yöntemlerimizi etkiliyor, ulaşma amacımızı veya hedefimizi değil. Hedef kitle hala tüm ihtiyacı ile bizi beklemekte. İnşallah bu konuya farklı bir yazıda detaylıca değinme imkanım olur. Bu konu, mevcut yazı için fazla kapsamlı bir konu.
KULLANICI DENEYİMİ RAPORLARI
Artık direk kısaca ve özet olarak dikkat edilmesi gereken hususlara hızlıca değinebiliriz.
Walk Up and Use (Yaklaş ve kullan)
İnsanların cihazı kullanmak için dakikalar harcayacağını düşünmek doğru değil. Kendilerine “acaba İstifade edebilir miyim ve işimi görür mü?” diye sorarak korka korka yaklaşacaklar, işlerini görüp yollarına devam edecekler. Fonksiyonlar buna göre düşünülmelidir. Kullanıcıyı sıkacak, uzun sürecek artistik işlemlerden kaçınılmalıdır.
Navigasyon
Kolayca geri dönebilmek için breadcrumb veya yardımcı diğer navigasyon elementleri olmalı. Kullanıcı nerede bulunduğunu nasıl bir önceki veya ana ekrana nasıl döneceğini anlayabiliyor olmalıdır. Navigasyon kullanımı ve sayfa geçişleri rahat bir kullanım yaratmazsa işlem süreçleri kullanıcı için çok sıkıcı ve sinir bozucu bir hal alabilir.
Tek bir başlangıç noktası olması genellikle idealdir. İç sayfalardan geri dönüş için ve karşılama sayfası olarak bu ekran kurgulanabilir. “ana sayfa, ana menü, başlangıç sayfası…” gibi sayfalara verilen anlamlı isimlendirmeler navigasyon kullanımını kolaylaştıracak, aynı zamanda navigasyon menüsü içerisinde de kullanımı kullanıcı açısından daha anlaşılır olacaktır.
Sistemde bazı temel kontrollerin bulunması kullanımı daha da kolaylaştıracaktır.
Bunlardan bazıları:
Başlat, Bitir, Yeniden başlat, Çık : Etkileşimi başlat, bitir ve çık veya yeniden başlat.
Geri Dön, Başa Dön : Bir önceki ekrana dönme veya başlangıç ekranına dönme
Önceki, Sonraki : Bilgi sayfası, galeri gibi ekranlardaki geçişler için…
Tamamla, Gönder: Yazı girişini tamamlama, pop up veya dialog ekranlarını geçmek için…
İptal Et, Çık, Vazgeç : Devam eden bir işlemi yarıda kesmek için…
Okunabilirlilik ve Anlaşılabilirlilik
Yazıların okunabilirliği açısından yazı karakterleri 16 pt den düşük olmamalıdır. (Mümkünse bundan büyük olarak kurgulanmalıdır.) Özellikle aksiyonlarda insanların yabancı olduğu kelimelerden ve ifadelerden kaçınılmalıdır. Uzun ve okunması gereken metinler mevcutsa (özellikle müze uygulamalarında çok olur) bu ekran mümkün olduğunca grafiklerden arındırılmalıdır. Eğer grafikler mevcutsa, tam ekran okuma moduna geçilebilmesini sağlayacak bir buton konumlandırılabilir. Bu butonun yönlendirmesiyle yazının okunmasına olanak sağlayacak bir ekranın açılmasını sağlanabilir.
Okunabilirlik mevzusunda görme engellilik, renk körlüğü gibi hususlara da dikkat çekmek gerekir ki bu konuya mümkün olduğunca erişilebilirlik bahsinde değineceğim.
Yazı yazma
Kioskta yazı yazmak çok rahatsız edici bir işlem. Otomatik tamamlama olması lazım. Ya da sadece 4–5 harf yazmak yeterli olmalı. Yazı yazma işlemleri çok gerekli ve uygulamada önemli bir akış kaplıyorsa fiziki bir klavye konumlandırılabilir. Eğer klavye konumlandırma seçeneğine gidilecekse, vandalizm ve hırsızlık gibi olaylarda zarar görmesini engellemek amacıyla bu tarz kullanımlar için özel üretilen endüstriyel metal klavyeler tercih edilebilir.
Sesli input girişi kullanılabilir ancak çevre gürültüsü ve gizlilik göz önünde bulundurulmalıdır. Kullanıcılar insanların içerisinde sesli etkileşime girmek istemeyebilirler. Hele ki KIOSK un etrafı biraz kalabalıksa… Müşteri veya kullanıcı memnuniyeti açısından başvurular vazgeçilmezse fiziki klavye veya cihazın yanına konumlandırılmış bir telefon daha uygun olacaktır. Şikayet kaydı başvuruları için telefon daha uygun bir çözüm olabilir.
Tıklanabilir Alanlar
KIOSK cihazlar dokunmatiktir. Hepsinin çok kaliteli malzemelerle yapılıp, hassas dokunmatik fonksiyonlara sahip olduğu söylenemez. Öyle olsa dahi tıklanacak alanlar çok büyük, akıllı telefondan alışılmış olan kullanım tecrübesini çağrıştırdıkları söylenemez. Tasarımın da buna uygun olması yerinde olacaktır.
Gerekli görülürse fiziki bir fare konumlandırılabilir. Farenin de bazı dezavantajları olacaktır. KIOSK cihazlar fare kullanımı göz önünde bulundurularak tasarlanmamışlardır. Fare sonradan entegre edilen bir unsurdur. Dolayısıyla fare bir alanın üzerine geldiğinde interaktif hale gelmesi gibi bir seçenek olmadığı için tıklanabilir alan daha belirgin olmalıdır.
Fare etkileşiminde hover işlemi olmayacağından tıklanabilir alanların active(tıklandığı an) etkileşimi iyi kurgulanmalıdır. Aksi halde işlemin başarılı olup olmadığı yeni sayfa açılıncaya kadar anlaşılmayacaktır. Bununla da rahat bir kullanımın dışına çıkmış olacağız.
Yardım Ekranları
Kayseri İl Merkezinde KIOSK kullanan firmalar tarafından müşterilerine yönelik bir anket çalışması yapılmıştır. Bu çalışmada kiosk kullanımının yaş, cinsiyet ve eğitim gibi unsurlarla ne kadar alakalı olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Kapsamlı olan araştırmanın özeti şu şekildedir.
Bunun gibi gerçekleştirilmiş birçok test vardır. Yüksek Lisans tezinde kullanılmış olan bu ankete bakarak bile kullanıcı kitlesinin yaş aralığının ne kadar geniş olduğunu anlayabilirsiniz. Elbette bu oranlar uygulamanın özelliklerine ve amacına göre değişebilmektedir.
Sonuç olarak sadece belirli bir yaş kesimine hitap etmeyen uygulamalar için mutlaka yardım ekranlarına ihtiyaç duyulacaktır. Bu ekrana sevk eden navigasyon butonu ise mutlaka görülebilir bir yerde, dikkat çekecek şekilde bulunması daha uygun olacaktır. Renk, yazı karakteri büyüklüğü, ekranda duracağı yer tercihi buna göre planlanabilir.
Uygulama için tasarlanan genel yardım ekranlarının yanında, karmaşık görevler ve akışlara özel yardım ekranları da hazırlamak gerekebilir.
Erişilebilirlik
İnternet ve bilgisayar kullanımında önemli bir unsur da engelliler tarafından erişilebilir olmasıdır. Bununla ilgili kuruluşlarda uygulanması gereken standartlar ve bu standartların dayanağı olan bir yasa mevcut. Ancak dijital ortamlarda oturmuş bir standarttan sözedilemez. Dünyada bununla ilgili ciddi çalışmalar yürüten kuruluş ve organizasyonlar mevcut. Öncelikle engelli kullanıcıların bilgisayarlar ile nasıl iletişime geçtiğini çok detaylı olmasa da bilmemiz gerekiyor. Detaylı bir bilgi elbette ki tasarımımızı daha kullanışlı kılacaktır. Şunu unutmamak gerekir ki engelliler için son dönemde gerçekleşen en güzel şeylerden birisi internet ve bilgisayardır. Peki hiç düşündünüz mü görme engelli birisi internette yayınlanmış bir gazeteyi nasıl okur?
Görme engellileri ele alırsak onların okumaları için geliştirilen bazı ekran okuyucu yazılımlar var. Bunlardan en popüler olanı jaws. Ekrandaki yazıları, navigasyon olarak tanımlanmış elementleri, imaj dosyalarının alt=”” attribute özelliklerini okuyabilen bir yazılım.
Renk körlüğü gibi unsurları da göz önünde bulundurmak gerekir. Ortam uygunsa kulaklık yerleştirmek düşünülebilir. Ekran okuyucu yazılımlara uygun bir kodlama önem arz ediyor. Renk körlüğünde yeşil ve kırmızı körlüğü %6 lık bir kesimi oluşturduğu unutulmamalı renkler buna göre tasarlanmalıdır. Kırmızı ve mavi renkler geniş bir alanda beraber bulunduklarında aynı anda odaklanma problemlerine yol açacaklardır. En garanti yöntem sayfalar siyah-beyaz halleriyle de anlaşılabiliyor olmalıdır. Elbette ki uygulamayı siyah-beyaz tasarlamaktan bahsetmiyorum. Ancak kontrast dikkat edilmesi gereken bir unsurdur. Bunu çevresel etmenlerde de değerlendireceğiz.
Bir diğer önemli unsur da KIOSK cihazın boyu. Tekerlekli sandalye ve motora bağlı kullanıcıların da kolay erişebileceği şekilde konumlandırılmalı.
Cihazın Konumlandırılması
Halka açık alanlarda ve genel kitle kullanımına açık uygulamalarda asgari ölçüler önem arz etmektedir. Cihazın yerden yüksekliğinin, erişilebilirlik kurallarına uygun olması gerekmektedir. Minumum 0.7 metreden alçağa, maksimum 1.3 metreden yükseğe konumlandırması, belirli kesimlerin hizmetten istifade edememesini beraberinde getirecektir. Özellikle tekerlekli sandalyedeki vatandaşlar bu kategoride değerlendirilebilir.
Feedback (Geribesleme)
Daha önce de belirttiğimiz üzere KIOSK cihazlarda yazı yazma sancılı bir durum. Eğer memnuniyet ölçümleri sizin için önem arzediyorsa hazır feedback veya başvuru şablonları olmalıdır. Önceden belirlenmiş çoktan seçmeli seçeneklerden birisi seçilerek, küçük ilave açıklamalarla kullanıcı fikrini de ekleyerek geri dönüş yapabilmelidir. Bunun için de en kolay ve hızlı sonuçlanacak task; 10 veya 5 üzerinden numaralandırarak puan verme gibi hizmet oylamalarıdır.
3-click rule
Tıklamaların ne kadar fazla olduğu, ne kadar derine indiği önemli değildir. Önemli olan tıklamaların anlamlı ve mantıklı olması. Her tıklama aksiyonu kullanıcıyı hedefe daha çok yaklaştırdığında, çok tıklamak kullanım açısından olumsuz bir etki arz etmeyecektir. Tabi ki burada geri dönüşler ve navigasyon iyi kurgulanmak durumundadır.
Usage goes down as interaction costs increase. User motivation determines how fast demand drops, following an elasticity curve. JACOB NIELSEN
Sistem resetleme
Son kullanan kullanıcı birçok işlem yaptıktan sonra, herhangi bir işlem sayfasının gösterildiği ekranda bırakabilir cihazı. Bunun için geri dönüş butonu çok belirgin olmalıdır veya otomatik reset kurgusu da kullanılabilir. Reset kurgusu yoksa hangi sayfada olunduğu net anlaşılmalıdır. Belirli süre kullanılmadığında sistem kendisini otomatik resetleyebilir. Eğer resetleme süresi kısa olursa işlem yapmak için düşünen bir kullanıcının ekranı resetlenecek ve sinir bozucu bir durum yaratacaktır. Reset süresini de iyi belirlemek bu noktada önemlidir.
Ekranın Sağ Alt Köşesi
Birçok sağlak insan, dokunmak için cihaza uzandığında veya parmağıyla tıklanabilecek alan aradığında ekranın sağ alt köşesini göremez. Önemli alanlar mümkün mertebe yukarıda ve sol alanda bulunmalıdır.
Sayfa Kaydırma (Scrolling)
Bu zaten teknolojik olarak kiosk üzerinde ciddi bir problem. Bunun dışında parmağıyla scroll edip, parmağını kaldırıp bakarak, tekrar scroll etmek, bu aksiyonla aradığı içeriğe ulaşmaya çalışmak ciddi bir sıkıntı oluşturabilir. Mümkün mertebe içeriğin ekrana sığdırılmaya çalışılması bu problemi bertaraf edecektir.
Kötü Işık ve Çevre Etmenleri
Cihazın yerleştirileceği alan önemli. Gece ve gündüz cihaz çevresinde farklı ışıklar olacak. Cihaz parlama veya yansıma yaptığında içeriklerin nasıl görüneceği çok önemli. Bunu düşünerek kontrast ayarlarının iyi yapılması gerekiyor. En azından ışığın, direk olarak cihazın üzerine vurmasını engellemek için bir önlem alınabilir.
Gizlilik
Eğer kullanıcı adı, şifre, mail veya telefon numarası gibi bilgiler girilmesi gerekiyorsa KIOSK cihazın nerede konumlanacağı iyi düşünülmelidir. KIOSK cihazın dikkat çekici bir yerde olması avantajdır, özellikle yön bulucu uygulamalar için kullanılacaksa (kroki ve harita gibi) mümkün mertebe yol ve güzergah üzerinde bulunmalıdır. Bu durum, gizlilik ihtiva eden bilgilerin (özellikle form doldurmak suretiyle verilecek bilgiler) kullanım oranını düşürecektir. Eğer gizlilik ihtiva eden bilgiler varsa, buna rağmen cihazın ortada bir yere konumlandırılması gerekiyorsa, çevredeki insanların girilen bilgileri görmemesi için yazım aşamasında ne yazıldığı görünmeyen bir yapı kurgulanması gerekmektedir. Belki yartıcı bir kulübe veya sağı ve solu kapatan bir alan tasarlanarak kullanıcının gizlilik konusundaki kaygıları azaltılabilir.
Vandalizm
Malesef bu önemli bir mesele. Toplumsal olaylarda ilk hedeflenen şeyler elektronik cihazlardır. Bu olaylar illa siyasal olmak zorunda değildir. Çoğu zaman elektronik cihazlar kişisel öfkenin de kurbanı olabiliyorlar. Hırsızlık, boyama, işlem gecikmesi sonucu darp etme, çıkan sözlü veya fiziksel kavganın ardından stres atma…vb… gibi herhangi bir zarar verme kastıyla yapılan fiilleri de bu kategoride değerlendirebiliriz. Dolayısıyla açık havada konumlandırılacak kiosklar için dayanıklı bir malzeme seçimi yapılması güvenli olacaktır. Dikkat ederseniz ATM gibi yaygın kullanılan elektronik cihazların tuşları ve etkileşime geçilebilen aparatları için genellikle sert, zor kırılabilen veya zor sökülebilen, dayanıklı malzemeler tercih edilir.
Cihazı Takip Etmek
Geldik en sıkıntılı kısma. Cihazının başına birşey geldi mi? Acaba amaca uygun bir kullanımı var mı? gibi soruları sormak gayet normaldir. Ara ara kiosk cihazını ziyaret etmek, nasıl kullanıldığını görmek anket veya yazılı feedback sonuçlarından daha verimli bir kullanılabilirlik testi olacaktır.
Kaynaklar
DOĞRUDAN PAZARLAMA ARACI KOSKLAR VE TÜKETİCİLER TARAFINDAN KULLANIM ETKİNLİĞİ: KAYSERİ’DE KIOSK KULLANAN İŞ YERLERİ ÜZERİNE BİR UYGULAMA — Figen ARSLAN KOÇKAYA
HASTANELER İÇİN ETKİLEŞİMLİ ELEKTRONİK BİLGİ EKRANI (KIOSK) -OZAN AKÇAY
