De explainer: eindelijk een nieuwsvorm waar jongeren naar kijken

De populariteit van explainervideo’s onder jongeren groeit. Vooral de makers van NOS op 3 weten online steeds meer jongeren te betrekken bij nieuwsachtergronden. Hoe doen ze dat? Wat is hun strategie? En wat kunnen wij ervan leren? De Campus keek een dagje mee in de studio.

DOOR Dagmar Faddegon | ILLUSTRATIES Lars Deltrap

‘Heb jij wel een poedertje gehad?’, vraagt cameraman Rick aan journalist Emil van Oers (37). Het is maar een kleinigheid, maar elk detail moet kloppen in de video die ze zo opnemen. Ook de eenvoud van het simpele grijsbruine T-shirt van de presentator hoort bij de strategie. Emil: ‘Wij vertellen op een manier zoals je dat in een café zou doen.’

De woorden die Emil inspreekt voor de nieuwste explainervideo van NOS op 3, zijn nauwkeurig op een weegschaal gelegd. Is het spreektaal genoeg? Is het vlot, grappig en niet onbelangrijk: klopt het? Rick waakt over het geluid. Hij schuift centimeters, misschien wel millimeters met de richtmicrofoon. Voor de zekerheid neemt hij het geluid ook nog op met een dasspeldmicrofoon. Het team werkt met grote witte muren die ze blauw uitlichten. ‘Blader door ons videoarchief en je ziet dat het shot mooier en mooier wordt’, zegt Emil.

NOS op 3 heeft ruim 380.000 abonnees op YouTube en dat aantal groeit gestaag. Elke maand komen er zesduizend bij

Doelgroep overstijgende video’s

Emil is de zichtbaar trotse maker van de NOS-explainers die het afgelopen jaar furore maakten op YouTube en Instagram. De grootste ‘klapper’ was de explainer Flatten the curve uit maart 2020, het begin van de coronapandemie. De uitlegvideo over corona was met twee miljoen views een hit op YouTube en haalde de trending top 10 van 2020 — en dat betekent iets op YouTube. Ook op Facebook ging de video viral met ruim vier miljoen weergaven. Emil: ‘We schrokken er best van. Een video wordt normaal gesproken een paar honderdduizend keer bekeken, opgeteld vanuit de kanalen van YouTube, de NOS-player, IGTV, Facebook en NPO Nieuws. We zijn tevreden met een half miljoen views. Maar dit was Nederlandbreed, doelgroep overstijgend.’

Sinds die explainer steeg het aantal abonnees op YouTube tot ruim 380.000 mensen en dat aantal groeit gestaag. Dit jaar kwamen er maandelijks zo’n zesduizend nieuwe abonnees bij. Bijna 70 procent van de volgers en abonnees valt in de leeftijd 18 tot 35 jaar. ‘Per losse video op YouTube zien we soms nog hogere percentages in die jongerengroep. Kennelijk hangt dat af van het onderwerp.’ Emil benadrukt dat views niet zaligmakend zijn voor de redactie: ‘Minder goed scorende video’s kunnen het goed doen in een bepaalde niche. Ook dan zijn we tevreden. Het gaat om de kwaliteit.’

De NOS houdt nauwgezet de interactie in de gaten die volgt op de publicaties en praat zelf actief mee. Jelle Narold (29), coördinator sociale media, is vooral blij als er veel interactie is op een verhaal, want dat betekent dat de video iets losmaakt bij de kijker. ‘Maar er zijn ook video’s die heel goed bekeken worden en toch minder reacties krijgen, bijvoorbeeld omdat het een minder controversieel onderwerp is. Puur die interactie meten zegt in die gevallen niet alles over de kwaliteit en impact van die video. We kijken altijd naar het totaalplaatje.’

De verschillende platformen hebben elk een eigen kijkersdynamiek. De video’s op YouTube worden bijvoorbeeld vaker tot het einde uitgekeken dan de video’s op Instagram. En dat is volgens Jelle ook logisch: ‘YouTube is puur een videoplatform. Op Insta doen vooral onze grafische sliders het goed. Die zijn voor een kijker sneller te consumeren op een vluchtig medium zoals Instagram. Bovendien leveren ze meer interactie op in vergelijking met de video’s op Insta.’

Emil van Oers, door zijn collega’s ook wel ‘Opa’ genoemd, is inmiddels de meest ervaren explainermaker van de NOS. Hij heeft al bijna honderd video’s op zijn naam staan. Een explainermaker is tegelijkertijd researcher, scriptschrijver, verteller en editor. Emil vindt het belangrijk dat elke maker zelf de teksten schrijft. ‘Zo leg je er een eigen laag op. Vandaag heb ik het bijvoorbeeld over ‘een koloniale vinger in de pap’. Ik denk niet dat iemand anders dat uit z’n bek krijgt — haha.’

YouTube is puur een videoplatform. Op Insta doen vooral onze grafische sliders het goed. Die zijn sneller te consumeren

Eindredacteur Hilde Bouwman (38, bijnaam ‘Oma’) vult hem aan: ‘Soms heb je een goede journalist die minder goed is in presenteren, daar ondersteun ik dan. Maar Emil is heel ervaren en heeft zijn eigen stijl. Daar hoef ik weinig aan toe te voegen.’

Experimenteren

Opa Emil en oma Hilde hebben het online videovertellen bij de jongerentak van de NOS mogen uitvinden, nadat NOS op 3 in 2015 stopte als televisieformat. Het programma werd op televisie niet bekeken door jongeren. De redactie overtuigde de zendercoördinator om formats te mogen maken op plekken waar jongeren wel zitten: YouTube en Instagram.

Op deze platformen moet elke seconde flitsend zijn, zegt Emil. Daarom staat een grafisch vormgever de explainermakers bij. Hij denkt mee vanaf de eerste pitch. Voor het item van deze week is dat Ewoud. Net als Emil werkt Ewoud al drie dagen aan de video die ze vandaag gaan opnemen. De eerste animaties heeft hij al af voor de start van de opnames. Alles is van tevoren bedacht. Nemen ze Emil op van dichtbij of in een ruim shot? Komen de animaties links of rechts in beeld? De shots worden aangevuld met losse videobeelden, foto’s, soundbites, bumpers, teksten, voice-overs en interviews. Zo komt ook Chinacorrespondent Sjoerd den Daas als spreker aan bod in deze uitlegvideo over hoe Taiwan de speelbal is in de geopolitieke strijd tussen supermachten China en Amerika.

Als eindredacteur schrapt Hilde zoveel mogelijk seconden uit het script. ‘De grafisch vormgevers hebben veel meer werk als een item langer is. Het scheelt voor Ewoud nogal of een video acht minuten is, of dat we een ‘monster’ maken van elf minuten.’ Emil: ‘Het is een strijd. Ik wil altijd extra seconden en minuten. Maar in het begin maakten we alleen video’s van maximaal twee à drie minuten. Volgens de wetten van sociale media zouden langere video’s namelijk niet werken.’

Gaandeweg ontdekte Emil dat jongeren best naar langere video’s kijken, als ze maar boeiend zijn: ‘Als de spanningsboog van kijkers zo kort is, dan moet je de video’s interessanter maken. Bovendien: als ik niet bang ben voor lange video’s, waarom zou een kijker dat wel zijn? En als mensen twintig minuten naar Enzo Knol kunnen kijken, dan kunnen wij toch wel tien minuten afdwingen? Uit de directe feedback onder de geposte video’s weten we nu dat het werkt.’

Ik wil de explainer helemaal uitpersen. Denk aan montagetrucjes, sound design, meer gebruik van humor

Uitgebreid script

Emil en Ewoud hebben zes dagen de tijd voor het plankitem dat ze vandaag opnemen. In een online pitch op Slack is op woensdag een geschiedenislesje over Taiwan uitgekozen als onderwerp. De donderdag ging op aan researchen en vrijdag maakte Emil nauwkeurig een script, waarbij Ewoud al een voorsprong nam op het mogelijke beeldconcept. Dat script is in het weekend gecontroleerd door experts van Clingendael en de Universiteit van Leiden. Emil: ‘Vroeger was het voor ons moeilijk om mensen te vinden die daarbij helpen. Maar nu we meer bekend zijn, is dat geen probleem meer.’

Tijdens de opnames zegt Emil de zinnen een paar keer achter elkaar hardop. Hij wisselt van intonatie, soms krijgt hij aanwijzingen (‘strijdtoneel zei je te snel’) soms zoekt Hilde nog iets op (‘is het op Taiwan of in Taiwan?’), en als het even niet lukt (‘blackoutje’), lost Emil dat op door te ijsberen. ‘We gebruiken bewust geen autocue. We vinden het belangrijk om echt een verhaal te vertellen, ook als dat betekent dat je een zin vijf keer moet opnemen.’

Het presenteren heeft Emil zelf ontdekt: ‘De manier waarop wij het doen, bestond nog niet bij de NOS.’ Hij keek wel naar buiten voor inspiratie. ‘Johnny Harris zit ook in onze vijver. Hij pioniert echt met zijn editing skills en dat inspireert me. En ik kijk vaak naar de YouTube-kanalen It’s Okay To Be Smart, Atlas Pro, The SciShow, Caspian Report en Kurzgesagt. Wij lopen voor in Nederland, maar in Amerika lopen veel makers voor op ons.’

Voor de stories op Instagram wordt een promo opgenomen van maximaal vijftien seconden. Ook maakt cameraman Rick een thumbnail van Emil, oftewel een openingsfoto die bij de publicatie komt te staan. Emil wijst met zijn duimen naar links en naar rechts, naar de plekken in het beeld waaraan later nog grafische elementen toegevoegd worden.

Het publicatiemoment is altijd zaterdag om acht uur ‘s ochtends. Emil: ‘Langere video’s moet je niet publiceren als mensen onderweg of druk zijn. Mensen moeten de tijd ervoor nemen en dat kan in het weekend. Het is eigenlijk net als bij de kranten die een extra katern hebben in het weekend.’

De redactie gokt erop dat het plank-item van vandaag een lange houdbaarheid heeft. Soms haalt het nieuws de actuele productie in, waardoor ze die explainer niet kunnen gebruiken. De redactie wil iets achter de hand hebben. Onderwerpen worden gepitcht door de makers zelf, of door het publiek aangedragen in comments of via direct messages. NOS op 3 werkt ook met een focusdoelgroep van dertig jongeren om te weten wat er leeft. En via de site peilen ze hun behoeften met polls en enquêtes. Emil: ‘We weten vaak snel wat ons jonge publiek wil zien. Typische jongerenonderwerpen zijn de woningmarkt, verkiezingen, onderwijs, werkgelegenheid. Maar natuurlijk ook festivals, drugs en feesten. Elk onderwerp is interessant, zolang we het relevant maken voor onze jonge doelgroep.’

Het explainerconcept zoals het nu is, is nog lang niet af. Emil: ‘Ik wil de explainer helemaal uitpersen. Denk aan montagetrucjes, sound design, gebruik van humor. We verrijken onze explainers steeds vaker — en noemen dat explainer-plus. Denk aan zelfgedraaide reportages en interviews in plaats van puur iets uitleggen. Veel meer documentairestijl. We maken tegenwoordig ook onze eigen onderzoeksverhalen. De lachgasexplainer is daarvan een goed voorbeeld. We willen blijven vernieuwen. Dat is ons bestaansrecht én de opdracht van de hoofdredactie. Soms, als bij ons iets goed werkt, neemt onze grote broer het over. Zo doet NOS Online nu bijvoorbeeld de live Q&A’s op Facebook. Wij gaan dan weer aan iets nieuws werken. We blijven innoveren, anders mag je ons opdoeken.’

Hoe NOS op 3 werkt

NOS op 3 richt zich op twintigers. In 2015 verhuisde NOS op 3 volledig naar internet toen de tv-uitzending stopte omdat het niet lukte om jongeren te bereiken via televisie. Emil van Oers (1984) is een van de gezichten van de jongerentak van de NOS. De redactie bestaat uit ongeveer 25 mensen: redacteuren, community managers, grafisch vormgevers, eindredacteuren en een programmeur. Ze maken gemiddeld twee uitlegvideo’s van acht tot elf minuten per week, die ze posten op YouTube, Instagram en Facebook. Op Instagram zetten ze naast de explainers ook infographics, grafische (foto)sliders, interactives, quotes en andere video’s. In de podcast Lang verhaal kort duidt de redactie op werkdagen in vijf minuten de achtergronden bij een nieuwsgebeurtenis.

6 tips van Emil om goede explainers te maken

1. Aarzel niet bij presenteren. Sta stil, wees zelfverzekerd en weet waarover je praat.
2. Makers moeten allround zijn: kunnen researchen, scriptschrijven, presenteren en monteren.
3. Je script is je montage. Denk je video van tevoren helemaal uit. Bedenk een intro en een slot. Deel het middenstuk op in een strakke structuur.
4. Gebruik spreektaal.
5. Zorg dat je het verhaal zeer goed snapt voordat je het uitlegt. Er zijn altijd mensen die meer weten dan jij. Koppel die aan je.
6. Als je eraan begint moet je het dedicated doen. Je kunt het er niet even bij doen. Kwaliteit kost tijd.