Έχει η Ευρώπη οικονομικό συμφέρον να μην παίρνει μέτρα κατά της Τουρκίας;
Μετά την απόφαση της μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, έχουμε διαβάσει πολλά στα main και social media για την αναιμική αντίδραση της Ευρώπης. Πολλοί αποδίδουν αυτή την “ολιγωρία” σε οικονομικά συμφέροντα. Η κατηγορία αποδίδεται ιδιαίτερα στη Γερμανία.
Επειδή η συζήτηση είναι μέχρις στιγμής νεφελώδης, αποφάσισα, για δική μου διαφώτιση, να ρίξω μια ματιά στο εξωτερικό εμπόριο της Τουρκίας για να δω αν υπάρχει βάση σ’ αυτές τις κατηγορίες.
Μερικά προκαταρκτικά για να προλάβω λάθος συμπεράσματα:
- Η πηγή των πληροφοριών μου είναι το Atlas of Economic Complexity, ένα εργαλείο που αναλύει τις χώρες με βάση τα προϊόντα που δημιουργούν, τις μεταξύ των προϊόντων σχέσεις, τις ανταλλαγές και τη συσχέτιση της πολυπλοκότητας των προϊόντων με την οικονομική ανάπτυξη. Για το αντικείμενο που εξετάζω η οικονομική πολυπλοκότητα δεν έχει τόσο ενδιαφέρον. Το εργαλείο όμως δίνει όμορφα διαγράμματα που βοηθάνε να πάρει κανείς μια γρήγορη και σφαρική ιδέα.
- Όλα τα δεδομένα είναι του 2018 καθώς το 2019 δεν έχει οριστικοποιηθεί ακόμα στις στατιστικές των περισσότερων χωρών. Επίσης, παρότι μιλάμε για εμπόριο, στις στατιστικές συμπεριλαμβάνονται κι οι υπηρεσίες, κυρίως ο Τουρισμός, οι Μεταφορές, οι Υπηρεσίες Πληροφορικής κι Επικοινωνιών κι οι Χρηματοοικονοικές Υπηρεσίες.
- Μια σημαντική πληροφορία ταξινόμησης: η Ρωσία με βάση των Άτλαντα, κατατάσεται στις Ευρωπαϊκές χώρες. Η ταξινόμηση είναι γεωγραφική κι η Ευρώπη δεν είναι η ΕΕ.
- Αυτό που εξετάζω κυρίως είναι ο όγκος των συναλλαγών, κάνοντας την υπόθεση ό τι όπου το ποσοστό του εμπορίου μεταξύ μιας χώρας και της Τουρκίας είναι μεγάλο σε σχέση με το σύνολο του εξωτερικού εμπορίου, τότε πρέπει να υπάρχει μια οικονομική εξάρτηση.
- Η εξέταση του ύψους των συναλλαγών δεν μπορεί να δώσει την πλήρη εικόνα γιατί υπάρχουν συναλλαγές που μπορεί να είναι στρατηγικής σημασίας για την Τουρκία αλλά σαν ποσοστό επί του συνόλου των συναλλαγών να μην είναι ψηλά.
- Μια ανισορροπία μεταξύ δύο χωρών είναι δύσκολο να ερμηνευτεί: π.χ. αν η Τουρκία εισάγει αναλογικά περισσότερα απότι εξάγει προς μια χώρα, τότε αυτό μπορεί να σημαίνει ότι εξαρτάται απ’ αυτή τη χώρα. Μπορεί όμως να σημαίνει ότι έχει και μια δύναμη πίεσης προς αυτή τη χώρα αν μπορεί να την απειλήσει με διακοπή του εμπορίου. Το τι ακριβώς ισχύει εξαρτάται από το πόσο εύκολα μπορεί να βρει εναλλακτικούς προμηθευτές για τα συγκεκριμένα είδη.
- Το τελικό ζητούμενο είναι η εξάρτηση της Τουρκίας από την Ευρώπη σε πράγματα που θα μπορούσαν να την “πονέσουν” σε περίπτωση που η τελευταία αποφασίσει να πάρει οικονομικά μέτρα εναντίον της.
Με βάση τα παραπάνω ας ξεκινήσουμε από το εξωτερικό εμπόριο της Τουρκίας, κοιτώντας αναλυτικά τις εξαγωγές και τις εισαγωγές με βάση τη χώρα με την οποία διεξάγεται το εμπόριο κι όχι με βάση τα προϊόντα.
Στα παραπάνω διαγράμματα φαίνεται ότι οι τέσσερεις σημαντικοί partner της Τουρκίας από την Ευρώπη είναι η Γερμανία, Ρωσία, Ηνωμένο Βασίλειο κι Ιταλία. Οπότε και σ’ αυτούς θα επικεντρωθούμε.
Από τις τέσσερεις αυτές χώρες, η πρώτη, η Γερμανία, δεν φαίνεται να έχει ιδιαίτερη εξάρτηση από την Τουρκία. Τόσο οι εξαγωγές όσο κι οι εισαγωγές της από την Τουρκία είναι κάτω από το 1,5% του εξωτερικού της εμπορίου. Πράγμα που σημαίνει ότι τουλάχιστον από άποψη ισοζυγίου συναλλαγών, η Γερμανία δεν θα πιεζόταν ιδιαίτερα αν αποφάσιζε να επιβάλει οικονομικές κυρώσεις στην Τουρκία. Η ανησυχία της Γερμανίας για την Τουρκία, κι η διστακτικότητα της πρέπει να έχει να κάνει κυρίως με τους Τούρκους μετανάστες που ζουν στην Γερμανία και, περισσότερο, με την απειλή της ανεξέλεκτης εισροής νέων μεταναστών στην Ευρώπη, που η Τουρκία έδειξε ότι έχει κάθε διάθεση να εργαλειοποιήσει.
Το Ηνωμένο Βασίλειο φαίνεται να έχει μεγαλύτερη ανισορροπία (υπέρ του) στις συναλλαγές με την Τουρκία: οι εισαγωγές από Τουρκία είναι στο 1,7% των συνολικών εισαγωγών. Ενώ οι εξαγωγές στο 2,77%. Τυχόν κυρώσεις προς την Τουρκία θα πονούσαν αναλογικά περισσότερο το ΗΒ απότι τη Γερμανία. Δεδομένου δε του Brexit και της αναζήτησης οικονομικών εταίρων από τη μεριάς του, είναι απίθανο να διαταράξει τις σχέσεις με την Τουρκία. Μάλλον θα επενδύσει στην όποια διάρρηξη σχέσεων με την ΕΕ για ν’ αυξήσει το σχετικό του μερίδιο.
Το βάρος της Τουρκίας στο εξωτερικό εμπόριο της Ιταλίας είναι αναλογικά μεγαλύτερο απότι της Γερμανίας (περί το 2%) αλλά σχετικά ισορροπημένο, χωρίς να φαίνεται μια από τις δύο χώρες να έχει κάποιου είδους leverage πάνω στην άλλη.
Οι δύο χώρες διαπλέκονται διαφορετικά και με περίπλοκο τρόπο όμως. Στην Ανατολική Μεσόγειο η Ιταλία ήθελε μερίδιο στην ιστορία με τον East Med κι εταιρείες της συμμετέχουν στις εκεί έρευνες. Στη δε περίπτωση της Λιβύης, η Ιταλία έχει επενδυμένα συμφέροντα (τον υποθαλάσσιο αγωγό Greenstream που μεταφέρει αέριο από τη Λιβύη στη Σικελία κι άλλες επενδύσεις στα πετρελαϊκά). Εξ αιτίας αυτών η στάση της Ιταλίας απέναντι στην Τουρκία είναι επαμφοτερίζουσα. Και δεν φαίνεται να υπάρχει διάθεση για σύγκρουση παρά τη σχετική ρητορική του Σαλβίνι, κι όταν είχε θέση εξουσίας και τώρα.
Το ειδικό βάρος της Τουρκίας στο εξωτερικό εμπόριο της Ρωσίας είναι μεγαλύτερο απότι των δυτικοευρωπαϊκών χωρών που εξετάσαμε. Συγκεκριμένα οι ρώσικες εξαγωγές προς Τουρκία είναι κοντά στο 5% (4,86% για την ακρίβεια) ενώ οι εισαγωγές στο 1,5%.
Δεδομένου ότι το κύριο εξαγωγικό προϊόν της Ρωσία είναι τα πετρελαιοειδή και το φυσικό αέριο (και δευτερευόντως τα όπλα) η σχέση πρέπει να ερμηνευτεί περισσότερο σαν εξάρτηση της Ρωσία από την Τουρκία παρά το αντίστροφο. Γιατί η Τουρκία μπορεί να βρει εύκολα άλλους προμηθευτές σε πετρελαιοειδή και ν’ απειλήσει με διακοπή της ροής αερίου του Turkstream. Αυτή η σχετική δύναμη της Τουρκίας πάνω στη Ρωσία δεν πρέπει να έχει διαφύγει της προσοχής των χωρών του ΝΑΤΟ.
Στις εισαγωγές της Τουρκίας σε διυλισμένο πετρέλαιο υπάρχει επίσης κάτι ενδιαφέρον. Δεύτερη μετά τη Ρωσία, που έχει τη μερίδα του λέοντος, έρχεται η Ελλάδα!
Ένα ακόμα αντίκειμενο εξωτερικών συναλλαγών έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον: ο χρυσός. Η Τουρκία προμηθεύεται χρυσό όχι γιατί τον χρειάζεται για κάποια επεξεργασία (ηλεκτρονικά, κοσμήματα κλπ) αλλά γιατί μαζεύει χρυσό σαν αντίβαρο στη διολίσθηση της ισοτιμίας του νομίσματός της. Κι εδώ δύο Ευρωπαϊκές χώρες προεξάρχουν: το Ηνωμένο Βασίλειο κι η Ελβετία. Χώρες με πλούσιες χρηματοοικονομικές υπηρεσίες κι οι δύο. Το ΗΒ λοιπόν έχει ιδιαίτερο ρόλο στη “στήριξη” της λίρας, κάτι που θα μπορούσε να εργαλειοποιηθεί αλλά που δεν φαίνεται πιθανό λόγω έλλειψης σχετικών κινήτρων.
Συμπερασματικά, η επιβολή οικονομικών κυρώσεων από μεριάς ΕΕ προς Τουρκία δεν είναι ανέφικτη κυρίως γιατί δεν στοιχίζει ιδιαίτερα στη Γερμανία. Και θα είχε πιθανώς κάποιο αποτέλεσμα, δεδομένου ότι η ΕΕ έχε δυσανάλογα μεγάλο μερίδιο στις εξωτερικές συναλλαγές της Τουρκίας, αλλά με τον κίνδυνο να στρέψει τους Τούρκους ακόμα περισσότερο προς τρίτες χώρες, ανταγωνιστικές της ΕΕ, όπως Ρωσία, Κίνα (και, πλέον, ΗΒ), πράγμα που κανείς δε θέλει. Κατά συνέπεια δεν φαίνεται πιθανό ενδεχόμενο.
Δεν είναι τα επενδεδυμένα οικονομικά συμφέροντα που φρενάρουν την Ευρώπη αλλά οι ισορροπίες στη διεθνή σκακιέρα και, κυρίως, το ότι η Αμερική δεν αποφασίζει να πάρει ενεργό ρόλο στην όλη υπόθεση.
Σημείωση 1
Η απλούστερη μορφή κυρώσεων θα ήταν μια ταξιδιωτική οδηγία. Η ανάσχεση του ευρωπαϊκού τουρισμού προς Τουρκία είναι διπλό κτύπημα: και για το ΑΕΠ της που εξαρτάται αρκετά από τον Τουρισμό αλλά για τα συναλλαγματικά της διαθέσιμα που είναι σε κρίσιμα χαμηλό επίπεδο.
Επιπλέον, δεν έχει άμεσο αντίκτυπο στην Ευρώπη καθώς δεν μπορεί η Τουρκία εύκολα να στραφεί προς άλλες αγορές, ούτε να στερήσει αντίστοιχα τουριστικά έσοδα την Ευρώπη.
