Merkezi ve Merkeziyetsiz Borsalarda Emir Türleri
Emir tiplerini bilmek sadece geleneksel finans sektöründe değil DeFi’da da önemlidir. Merkezi (CEX) ve merkeziyetsiz (DEX) borsalarda trade mekanizmasının nasıl çalıştığını anlamak için temel emir tiplerini tanımak oldukça önemlidir. Bu yazıda, emir tiplerinin temellerini, nasıl kullanıldıklarını ve DEX’ler ile olan ilişkilierini inceleyeceğiz.
CEX’lerde ve “Order Book” DEX’lerde Emir Türleri
Emir tipleri, kripto endüstrisine has mekanizmalar değildir. Hisse senedi piyasaları gibi geleneksel finans sektörlerinde de aktif olarak kullanılmaktadırlar. Bir finansal ürünün alıcıları ve satıcıları, almak istedikleri miktarı ve fiyatı emir defterine kaydedebilirler. Böylece emir defteri, kişilerin almak veya satmak istediği miktarları gösterir. Bu da piyasaya likidite açısından derinlik kazandırır ve daha verimli hale getirir.
Hemen hemen tüm CEX’ler, emirleri eşleştiremeye ve işlemleri onaylamayı sağlayan emir defterleriyle çalışır. Öte yandan, tüm DEX’ler emir defteri yöntemini kullanmaz. Fakat “order book” DEX’leri, emir defterlerini kullanır ve platformlarını merkeziyetsiz hale getiren blokzincirleri üzerinde tüm bu süreçleri yönetir.
Emir defteri mekanizmasının nasıl çalıştığını anladığımıza göre, temel emir tiplerini incelemeye geçebiliriz.
Limit Emirleri
Limit emri, bir finansal enstrümanı önceden belirlenmiş bir maksimum veya minimum fiyattan almak veya satmak için verilen bir emirdir. Bu, limit emrinin yalnızca alıcı veya satıcı tarafından belirlenen bir fiyattan yerine getirilebileceği anlamına gelir. Alım satım çiftinin fiyatı hiçbir zaman belirtilen limit emrine ulaşmayabilir; bu nedenle limit emirlerin yerine getirileceğine dair bir güvence yoktur.
Limit emrini göstermek için BTC/USDT çiftini ve grafiğini kullanabiliriz. Grafikte güncel fiyat 21.280 USDT ve iki farklı limit emri görülmekte; 20.898 USDT’den 1 BTC alma ve 21.662 USDT’den 1 BTC satma. Bu durumda fiyat 20.898 veya altına düşerse ve BTC satın almak için yeterli derinlik varsa, limit emri uygulanacaktır ve trader 20.898 USDT’den 1 BTC alabilecektir. Benzer şekilde, yeterli derinlik varsa trader’ın satış limiti emri yerine getirilecek ve 21.662 USDT’den 1 BTC satabilecektir.
Ayrıca, emir defterinde daha iyi bir fiyat varsa, limit emri bu fiyattan gerçekleşebilir. Bir örnek vermek gerekirse, bir trader 22000 BTC/USDT’de bir satın alma limiti emri girerse, emir defterinde daha iyi bir fiyat olduğu için (mevcut fiyat, 21280 USDT) alma işlemi 21280 üzerinden anında gerçekleşir.
Market Emirleri
Limit emrin aksine, market emrinde önceden belirlenen bir fiyat yoktur. Trader sadece almak-satmak istediği miktarı girer. Ardından, market emri mevcut piyasa fiyatından gerçekleştirilir. Market emrinin limit emrinden bir diğer farkı ise gerçekleşme olasılığının neredeyse kesin olmasıdır. Bu nedenle, trader bi finansal ürünü hemen almak veya satmak isterse, market emrini kullanmalıdır.
Ani fiyat değişimlerinde veya alış ve satış aralığının çok geniş olduğu durumlar market emri için dezavantaj oluşturabilir. Örneğin, trader yüksek miktarda bir market emri vermek isteyebilir; ancak mevcut piyasa fiyatındaki likidite talep ettiği miktarı karşılamayabilir. Bu da trader’ın istediği fiyattan daha yüksek fiyatlarda satın almasına (veya daha düşük fiyatlarda satmasına) neden olabilir.
Stop Emirleri
Stop emri, bir finansal enstrümanın belirli bir fiyata ulaştığında market fiyatından alınması veya satılması emridir. Limit emrinde olduğu gibi stop emri de fiyat belirtilen fiyata ulaşmazsa hiçbir zaman gerçekleşmez.
Yine BTC/USDT grafiği ile devam edelim. Grafikte iki stop emri görüyoruz; STOP SAT 1 BTC’yi 20.000 USDT’den satma ve STOP AL 22.000 USDT’den alma anlamına gelmektedir.. Fiyat 20.000'e değdiğinde, stop emri mevcut piyasa fiyatından (tam olarak 20.000 olmayabilir) satış yapmak için bir market emrine dönüşür. Bu sayede trader, kendini fiyatın 20.000'in altına düştüğünde düşüşün devam edeceği ihtimalinden korumuş olur. Benzer şekilde, satın alma stop emri 22.000 USDT’den 1 BTC satın alacaktır. Bu, fiyat 22.000 USDT’ye değdikten sonra bir artış olacağı ihtimalinde, trader’ın yararına olacaktır.
Diğer Emir Tipleri
Temel emir tipleri haricinde platforma bağlı olarak farklı emir türleri de bulunmaktadır:
Immediate or cancel (IOC): Bu emir türü, trader’ın emrin olası kısmını gerçekleştirmesini ve diğerini iptal etmesini sağlar. Örneğin, trader 20.000 USDT’den 1 BTC satın almak için emir verirse fakat emir defterinin satma bölümünde bu fiyatta sadece 0,4 BTC varsa; trader 20.000 USDT’den 0,4 BTC alır ve 0,6 BTC kısmı iptal edilir.
Fill or kill (FOK): Emir tam olarak ve hemen yerine getirilemezse, emir iptal edilir. Bu emir tipi emrin kısmi olarak gerçekleşmesine izin vermez.
DEX’lerin Trade Mekanizması Kurmasındaki Duruşu
“Order book” DEX’leri de bu mekanizmaları ve emir tiplerini kullanır. CEX ile olan aradaki fark her işlemin (limit emirlerini belirleme ve uygulama) akıllı sözleşmeler aracılığıyla gerçekleşmesidir. Böylece DEX platformları merkeziyetisiz bir şekilde çalışırlar. CEX’ler ise bunun aksine tüm işlemleri kendi sunucuları aracılığıyla depolayıp yürütürler.
Swap DEX’leri ise emir defterinin olmadığı ve fiyatın Otomatik Piyasa Yapıcıları (AMM’ler) tarafından belirlendiği farklı bir yöntem kullanır. Sonraki yazılarımızda swap DEX’lerin ve AMM’lerin nasıl çalıştığını ele alacağız.
Son Sözler
CEX’ler, AMM’ler ve order book DEX’leri ile kripto sektöründeki trade yapıları karmaşık görünebilir. Metavest olarak brokarage platformumuzu aktif hale getireceğiz ve kullanıcılarımızın en basit şekilde kripto para alım satımı yapmalarını sağlayacağız.
Metavest Hakkında
Metavest, kullanımı kolay arayüzüyle Merkeziyetsiz Finans (DeFi) dünyasının ayrıcalıklı fırsatlarını kullanıcılarıyla buluşturan bir kripto neo-banka uygulamasıdır. Kasım 2021 tarihinde blokzinciri teknolojisi ve finans alanlarında oldukça deneyimli bir ekip tarafından kuruldu. Yirmiden fazla tutkulu ekip arkadaşıyla birlikte ilerlemesini sürdüren Metavest, gelişmekte olan ülkelerde blokzinciri ve merkeziyetsiz bankacılığı yaygınlaştırmayı hedefliyor.
Sosyal kanallarımız üzerinden bizi takip ederek kampanya ve Metavest’e dair gelişmelerden ilk siz haberdar olabilirsiniz!
