Merkeziyetsiz Borsalar (DEX’ler) Nasıl Çalışır?

Alım-satım (trading), hem geleneksel hem de merkeziyetsiz finansal piyasalarda en temel finansal mekanizmalardan biridir. Geleneksel finansta aracılara ihtiyaç duyulurken, DeFi’daki alım-satım faaliyetleri akıllı sözleşmeler aracılığıyla yürütülür. Bundan dolayı, DeFi’da alım satım işlemleri herhangi bir aracı gerektirmez ve tüm süreç DEX’ler (merkeziyetsiz borsalar) aracılığıyla merkeziyetsiz bir şekilde yürütülür.

Merkeziyetsiz Borsalar (DEX’ler) nedir?

DEX’ler, alıcıların ve satıcıların eşler arası (P2P) olarak bağlandığı, DeFi ekosisteminde bulunan protokollerdir. Merkezi borsalardan (CEX’lerden) farklı olarak, DEX’ler custodial (gözetim altında) değildir; yani kullanıcılar cüzdanlarının özel anahtarlarını kendileri saklar. DEX’ler, blokzincirlerde çalışan kendi kendini yöneten akıllı sözleşmeler kullanır. Platformu güvenli ve merkeziyetsiz hale getirmek için blokzincirinde yapılan her işlemi kaydederler.

Akıllı sözleşmeler yoluyla çalışma haricinde DEX’ler üzerindeki çalışma mekanizmaları birbirinden farklılık göstermektedir. Bazı önemli DEX tipleri:

“Order Book” DEX’ler: Bu protokollerdeki trade mekanizması CEX’lere benzer. Alıcı ve satıcıların emirlerini kaydeden bir emir defteri bulunur. Alış ve satış emirleri eşleştiğinde işlemler gerçekleşmiş olur. Order Book DEX’lerin CEX’lerden farkı, tüm bu işlemlerin bir blokzincirine kaydedilmesidir, bu nedenle bir aracıya gerek yoktur. Emir defterleri ve emir tipleri hakkında daha fazla bilgi edinmek için önceki yazımızı okuyabilirsiniz.

“Swap” DEX’ler: Swap DEX’ler, alıcıları ve satıcıları eşleştirmek için emir defterlerini veya emir tiplerini kullanmaz. Bunun yerine token’ları fiyatlandıran Otomatik Piyasa Yapıcı (AMM) adı verilen farklı bir mekanizma kullanırlar. Swap DEX’ler ayrıca yapılacak alım satımlara likidite sağlamak için likidite havuzları kullanır.

Swap DEX’ler nasıl çalışır?

DeFi ekosisteminde farklı matematiksel formülasyonlar kullanan ve farklı tür AMM’ler ile çalışan birçok swap DEX’i bulunmaktadır. Swap DEX’lerinin çalışma şekillerinin temeli x*y=k denkleminden gelir. Burada x likidite havuzundaki (LP) ilk token’in toplam miktarıdır. y ikinci token’in toplam miktarıdır. k ise sabit bir sayıdır. Bu formül, likiditenin aynı kalması gerektiğini belirtir. Likidite, bir token alan kişi için yeterli değilse alıcının istediği fiyat ile işlemin gerçekleştiği fiyat arasında yüksek bir fark ödemesi gerekecektir (slipaj).

Gelin, bunu bir örnekle somutlaştıralım:

x token’inin ETH ve y tokenini USDT olduğunu varsayalım.

ETH fiyatı: 1000$

USDT fiyatı: 1$ olsun.

Likidite havuzundaki miktar, x = 5 ETH ve y = 5000 USDT olsun

Buna göre formül: 5 * 5000 = 25000 = k

Şimdi alıcının 1 ETH satın aldığını düşünelim. Bu durumda LP’deki ETH likiditesini 4'e düşürmüş olur. Ancak formüldeki sonucu sabit tutmak için USDT miktarının 6250'ye çıkarılması gerekir:

4*6250 = 25000 = k

Bu nedenle, alıcının aradaki farkı LP’ye vermesi gerekir. İlk başta 1 ETH’nin fiyatının 1000$ olduğunu hatırlayalım. Alıcı, slipajdan dolayı 1250–1000 = 250 USDT daha ödeyecektir.

Yüksek slipaj likiditenin az olduğu zaman meydana gelir. Çünkü bu durumda alıcı diğer token’dan daha fazla vermek zorunda kalacaktır. Yüksek slipajı önlemek için DEX’ler, kullanıcıların likidite havuzlarına likidite sağlamasına olanak sağlar; karşılığında ise onlara trader’lardan aldığı işlem ücretlerini dağıtır.

Artık DEX’lerin genel çalışma mekanizmalarını anladığımıza göre, avantajlarını ve dezavantajlarını değerlendirebiliriz.

DEX Kullanmanın Avantajları

Merkeziyetsiz İşlemler: CEX’lerin aksine, DEX’ler fonlarınızı tutmaz. Her işlem, işlemlerin yürütülmesini sağlayan blokzincirlere kaydedilir. Hackerların yalnızca merkezi cüzdanları hedef alması muhtemel olduğundan, self-custody cüzdanları kullanmak hacker saldırılarına karşı daha güvenlidir.

Düşük Ücretler: CEX’ler, geleneksel finans sektöründeki borsalara benzer. Sahip oldukları fonların korunmasını sağlamak için yüksek maliyetleri bulunur. Bu maliyetleri karşılamak için ise daha yüksek işlem ücretleri alırlar. Öte yandan DEX’ler fonlarınızı tutmadıklarından ve her işlem akıllı sözleşmeler aracılığıyla kendi kendine yürütüldüğünden buradaki işlem ücretleri daha düşüktür. DEX’lerin aldığı ücret yalnızca likidite sağlayıcılarını dağıtmak ve platformlarının sorunsuz çalışmasını sağlamak için kullanılır.

Gizlilik: CEX’ler çeşitli regülasyonlara tabii olduklarından dolayı kullanıcıların kişisel bilgilerine ihtiyaç duyarlar. DeFi ekosisteminde kullanıcılar tamamen anonimdir ve DEX’ler kullanıcılardan herhangi bir kişisel bilgi istemez.

DEX Kullanmanın Dezavantajları

Karmaşık UX/UI: Gaz ücretlerini ayarlamak ve en uygun protokolü seçmek herkes için kolay olmayabilir. Küçük hatalar (yanlış sözleşme adresi seçimi gibi) mevcut DeFi koşullarında büyük kayıplara neden olabilir. DEX’ler oldukça yeni platformlar olduğundan, çoğu kullanıcı deneyimine odaklanmaz. Bu nedenle bu platformlar teknoloji konusunda bilgili olmayan kullanıcılar için çok karmaşık olabilir.

İtibari Para Kullanamama: DEX’ler herhangi bir itibari para kullanımını desteklemezler. Kullanıcılar bankalarından DEX’lere direkt olarak herhangi bir işlem gerçekleştiremezler. Bu, stablecoin kullanmak istemeyen kullanıcılar için bir sorun olabilir.

Müşteri Desteği: CEX sağladıkları tüm süreçlerde müşteri desteği sağlarken, DEX platformları merkeziyetsiz olduğu için kullanıcılara verilen doğrudan bir destek yoktur. Bir işlem yapıldığında, bu işlem kendi kendini yöneten akıllı sözleşmelerden geçtiği için işlemin geri alınma durumu söz konusu olamaz. CEX’lerde ise bazı durumlarda işlemler geri alınabilir ve doğrudan destek sağlanabilir.

Son sözler…

Metavest olarak DeFi’nin geleceğine inanıyoruz. Kitlelerin DeFi ekosistemine adaptasyonunun kolay bir süreç olmayacağının da farkındayız. Bu nedenle, platformumuzu tüm DeFi süreçlerini basitleştirmek ve erişilebilir kılmak için tutkuyla geliştiriyoruz.

Metavest Hakkında

Metavest, kullanımı kolay arayüzüyle Merkeziyetsiz Finans (DeFi) dünyasının ayrıcalıklı fırsatlarını kullanıcılarıyla buluşturan bir kripto neo-banka uygulamasıdır. Kasım 2021 tarihinde blokzinciri teknolojisi ve finans alanlarında oldukça deneyimli bir ekip tarafından kuruldu. Yirmiden fazla tutkulu ekip arkadaşıyla birlikte ilerlemesini sürdüren Metavest, gelişmekte olan ülkelerde blokzinciri ve merkeziyetsiz bankacılığı yaygınlaştırmayı hedefliyor.

Sosyal kanallarımız üzerinden bizi takip ederek kampanya ve Metavest’e dair gelişmelerden ilk siz haberdar olabilirsiniz!