Is Black Mirror nog wel fictie? De grens tussen tech-doemscenario’s en de realiteit vervaagt

Maar weinig televisieseries zorgden de afgelopen jaren voor zoveel gespreksstof als de Netflix-serie Black Mirror. Maar dit grimmige techno-drama is dan ook veel meer dan alleen vermakelijk of spannend. Alle afleveringen kennen een andere cast en setting en zijn los van elkaar te bekijken, als een soort mini-film. De verhalen in de serie ontgoochelen, zetten aan tot nadenken en soms houd je er gewoonweg een naar gevoel aan over. Want dacht je dat we er door geavanceerde technologie alleen maar op vooruitgaan? Het zou ook wel eens onze ondergang kunnen betekenen, zo luidt de boodschap van de serie.

Zo zien we in de aflevering Arkangel hoe een overbezorgde moeder een chip in het hoofd van haar dochter laat implanteren. Hierdoor kan ze niet alleen altijd precies zien waar haar kind is, maar kan ze ook door de ogen van het meisje kijken. Ook kiest ze ervoor om de functie te activeren die haar dochter tegen nare beelden en enge dingen in het leven ‘beschermt.’ Ziet haar dochter een enge blaffende hond? Dan zorgt de chip dat er een waas voor het beeld komt. Hoewel de moeder die knop uitzet op het moment dat haar dochter gaat puberen, blijft ze haar kind wel volgen via de iPad die aan de chip verbonden is. Dat gaat goed, totdat het meisje volwassen wordt en haar moeder op een dag meekijkt wanneer haar dochter seks heeft. Als het meisje erachter komt dat haar moeder de jongen in kwestie verboden heeft nog langer met haar om te gaan, volgt een dramatische scène waarin de dochter de iPad die aan de chip verbonden is stuk slaat. Ze gaat ervandoor en haar moeder kan haar op geen enkele manier traceren.

Of de aflevering Hang the DJ, waarin mensen een partner zoeken aan de hand van een wel heel futuristische datingapp, namelijk eentje die mensen op hun eerste date precies vertelt hoe lang ze samen zullen zijn. Dat kan twaalf uur zijn, maar ook zes jaar. Dit op algoritmes gebaseerde systeem zou de ultieme waarheid in pacht hebben, een relatie beginnen met iemand die niet door de app is aangewezen is dan ook verboden. En wat dacht je van de moordende drone-insecten in the aflevering Hated in the Nation? Het is onmogelijk te ontsnappen aan deze kleine bijen die je hoofd binnen dringen.

De kijker huivert maar al te graag bij deze grimmige toekomstscenario’s. Want zo ver als in Black Mirror zal het in het echt gelukkig niet komen. Tenminste, dat dachten we tot voor kort. Je ziet het commentaar ‘Dit had zo uit Black Mirror kunnen komen’ namelijk steeds vaker op sociale media. En inderdaad, steeds meer verhalen uit de serie lijken nu werkelijkheid te worden. Tijd om de meest opvallende op een rijtje te zetten.

#1 S01E03-Scrollen door je herinneringen

Stel je voor dat je terug kunt scrollen naar alle gebeurtenissen die je ooit in je leven hebt meegemaakt? Fantastisch toch? Die romantische vakantie met je geliefde, de geboorte van je kind, die mooie zonsondergang. Je kunt het allemaal herbeleven. Bovendien kun je die gebeurtenissen ook nog eens samen met anderen bekijken. Eigenlijk alsof je samen tv zit te kijken. Dit scenario is werkelijkheid in de aflevering The Entire History of You. Het verhaal krijgt een minder leuke wending wanneer hoofdpersoon Liam vermoedt dat zijn vriendin vreemd gaat en haar dwingt het slippertje af te spelen. Uiteindelijk wordt hij zo gek van het terugdraaien van zijn herinneringen, dat hij de chip uit zijn hoofd snijdt.

Ok. We lopen nog niet massaal rond met een chip in ons hoofd waarmee we gebeurtenissen terug kunnen scrollen, maar Snapchat lanceerde in 2017 wel de zogeheten ‘herinneringenbril.’ Met de Snaptacles kun je filmpjes maken van alles wat je ziet en die vervolgens op Snapchat plaatsen. In tegenstelling tot in de serie, blijven de filmpjes overigens maar één dag staan. Gelukkig maar, zou je zeggen. In de serie zien we namelijk dat het altijd kunnen terugkijken van gebeurtenissen uit het verleden wel eens tot hele nare situaties kan leiden.

Toch vindt niet iedereen het plaatsen van een ‘herinneringenchip’ in je brein een weerzinwekkend idee. Sterker nog Elon Musk, oprichter van het Elektrische automerk Tesla, is met zijn bedrijf Neuralink Corp bezig een implantaat te ontwikkelen dat gedachten kan down- en uploaden. Bijvoorbeeld kennis die op een computer staat. Musk is bang dat kunstmatige intelligentie ons uiteindelijk de baas wordt. Dat wil hij voorkomen door ons brein te koppelen aan computers.

#2 S03E01- Altijd en overal perfect zijn

Nosedive, de eerste aflevering van seizoen drie is waarschijnlijk de meest besproken aflevering van de serie. Het onzekere personage Lacie woont in een wereld waarin iedereen elkaar met een ratingsysteem van één tot en met vijf beoordeelt op basis van de interacties die ze met elkaar hebben. En van de score die je op basis van die beoordelingen hebt, hangt nogal wat af. Hoe hoger je score, hoe meer deuren er voor je open gaan. Zo krijgen mensen met een hoge score korting op huizen, kunnen ze betere auto’s huren en krijgen ze zelfs voorrang in het ziekenhuis. Door zich zo voorbeeldig mogelijk te gedragen — zo oefent ze geregeld haar ‘nepglimlach’ in de spiegel — hoopt Lacie op een hogere score. Maar dan begaat ze een paar misstappen en daalt haar score dramatisch, met alle gevolgen van dien.

De aflevering is een uitvergrote versie van sociale media zoals Instagram en Facebook waarop we elkaar liken en beoordelen. We zijn weliswaar massaal verslaafd aan deze apps, de optie om ze uit te zetten bestaat. Bovendien heeft de hoeveelheid likes die we op Facebook en Instagram hebben geen invloed op zaken in ons dagelijks leven. De aflevering Nosedive is voor de meeste mensen dan ook een schrikbeeld, hier kunnen de personages immers niet ontsnappen aan het beoordelingssysteem. Maar dat horrorscenario is in China al wél werkelijkheid. De Chinese overheid is namelijk begonnen met het invoeren van een systeem voor ‘sociale kredieten’. In 2020 is het de bedoeling dat het systeem volledig functioneert en krijgt iedere burger in het land een sociale score toegekend. Volgens de communistische partij zou dit zijn om mensen aan te moedigen betere burgers te worden.

De score wordt onder andere berekend op basis van iemands financiële kredietwaardigheid, koopgedrag en zijn of haar gedrag online. Hoe je punten kunt verdienen? Bijvoorbeeld door je rekeningen op tijd te betalen, bloed te doneren, maar ook door je op sociale media positief uit te laten over de regering. Wie schulden of kritiek heeft op de regering kan niet alleen geen huis kopen, maar wordt ook geweerd uit het openbaar vervoer. Deze laatste maatregel is afgelopen mei al ingevoerd.

‘Gelukkig is het in Nederland nog niet zo ver,’ zou je kunnen denken. Maar vergis je niet. Bedrijven als Facebook, Google en Instagram hebben al veel data over ons en daarmee zouden ze ons gedrag weleens kunnen voorspellen of sturen. Dat zie je nu eigenlijk al gebeuren. Dacht je dat het toeval was dat die advertentie van je favoriete kledingmerk in je Facebook feed verschijnt? Dat is het niet. Facebook en Google weten namelijk precies welke pagina’s je bezoekt, en dus wat je leuk vindt. Filosoof Hans Schnitzler schreef onlangs het boek Kleine filosofie van de digitale onthouding. ‘Het is nog maar de vraag in hoeverre we er in de toekomst voor kunnen kiezen om geen deel uit te maken van een systeem als dit,’ vertelt hij aan Elle Magazine.

#3 S01E02- Moordende drone-insecten

Autonome drone-insecten als moordwapen? Het kan niet veel enger worden. Aan Hated in the Nation, de derde aflevering van seizoen zes houd je als kijker dan ook een bijzonder naar gevoel over. In deze aflevering wordt de persoon die op sociale media die dag de meeste haatopmerkingen naar zijn of haar hoofd krijgt geslingerd diezelfde dag nog gedood door een zwerm mechanische bijen. En ja, ook dit scenario is veel minder een ver-van-ons-bed-show dan je zou denken. Zo ontwikkelt een Noors bedrijf op dit moment drones met de afmetingen van een groot insect. Overigens zit er bij drones altijd een mens achter de knop. Zo ook in Hated in the Nation waar een gestoorde hacker de drone-bijen aanstuurt.

Maar er bestaan ook al robots die volledig autonoom kunnen beslissen over zaken als leven en dood. Deze robots scannen hun omgeving en kunnen zelfstandig schieten op mensen. Of ze dit wel of niet doen wordt bepaald door algoritmes. Morele zaken zoals gevoelens worden volledig buiten beschouwing gelaten. Binnen de VN wordt dan ook al een aantal jaar de discussie gevoerd of we deze zogeheten ‘killer-robots’ bij het voeren van oorlog moeten inzetten. De Belgische regering vindt van niet. Ons buurland nam deze maand als eerste land ter wereld een wet aan die het verbiedt om killerrobots te gebruiken.

Gelukkig maar. Want het idee dat er moordende robots op burgers worden losgelaten, is doodeng. Toch wordt er in Zuid-Korea al met het inzetten van zo’n robot geëxperimenteerd. De KAIST-Universiteit zou hiervoor verantwoordelijk zijn. Meer dan vijftig wetenschappers uit dertig verschillende landen hebben nu opgeroepen deze Zuid-Koreaanse Universiteit te boycotten.

#4S02E01-Nooit écht dood

Als je een geliefde verliest wil je niets liever dan nog één keer met diegene praten. Zo ook Martha, die in de aflevering Be right back haar vriend verliest. Een vriendin raadt haar vervolgens een programma aan waarmee ze met de overleden Ash kan communiceren. Tenminste, dat lijkt zo. De service verzamelt alle online-activiteiten, inclusief emails en appjes van de overledene. De chatbox reageert vervolgens precies zoals hij zelf zou hebben gedaan. Later haalt ze zelfs een soort synthetische vervanger van hem in huis. Dat klinkt fantastisch, maar is het in de praktijk niet. De robot blijkt haar geliefde namelijk niet echt te kunnen vervangen. Alleen is hem terugsturen ook geen optie en dus sluit Martha hem uit wanhoop maar op in een kast.

En ja, ook deze aflevering is niet langer alleen een futuristische fantasie. Onderzoekers van het Amerikaanse Lifenaut-project werken aan een cyber-bewustzijn waarmee mensen na hun dood kunnen voortleven als ‘intelligente robot’. Zo heeft Bina48 een kleurig sjaaltje om haar nek en houdt ze van grapjes. Net als de echte Bina, dat is Bina Rothblatt (63), de Amerikaanse makelaar op wie de robot gebaseerd is. Om te onderzoeken op welke manieren je het menselijk leven kan verlengen richtte ze de Terasem Movement Foundation op.

Bina48 heeft dertig motortjes onder haar rubberen huid, hierdoor kan ze allerlei gezichtsuitdrukkingen aannemen, bijvoorbeeld glimlachen, maar ook boos kijken. Door foto’s, filmpjes, teksten en herinneringen in het brein van de robot te uploaden, hebben wetenschappers een bewustzijn gecreëerd dat zoveel mogelijk lijkt op dat van Bina zelf.

Bina48 is overigens pas de eerste stap richting het uiteindelijke doel van de Terasem Movement Foundation: het creëren van een ‘geesteskloon’. ‘Dat is een ‘zelfbewust digitaal wezen’ dat in staat is om te denken, herinneren, redeneren en voelen’, vertelt directeur van de Terasem Movement Foundation, Bruse Duncan aan Dagblad Trouw. Het is een kopie van iemands bewustzijn, dat volgens Duncan blijft bestaan als je fysieke lichaam sterft.

Dat betekent overigens niet dat wij mensen het eeuwige leven hebben. Dat je als digitaal kopie voortleeft, merk je zelf namelijk niet en is vooral fijn voor de nabestaanden. Tenminste, dat is afwachten. Want wat als die ‘geesteskloon’ toch niet genoeg in de buurt komt van de overledene? Wie weet sluiten de nabestaanden de kopie van hun geliefde dan ook wel op in een kast, net als in Black Mirror.

Vond je dit een fijn artikel? Vergeet dan niet te ‘klappen’ hier links, zodat zoveel mogelijk lezers dit artikel tegenkomen.

Interessant? Lees dan ook: ‘Millennials vinden zichzelf heel ‘groen’, maar zijn ze dat ook?’.

Moneyou Magazine

Vond je dit een fijn artikel? We hebben nog veel meer van dit voor je. Van praktische artikelen over de huizenmarkt tot prikkelende stukken over virtual reality. En alles ertussenin. Lees lekker verder in ons Moneyou Magazine.