Design based leren voor sociaal werk

Vandaag waren we aanwezig bij het Symposium ‘Zingeving in Sociaal Werk. Grenzen aan maakbaarheid’ waar we een design workshop hebben gedaan vanuit de vraag: Kan je zingeving ontwerpen voor een ander? We hadden tweemaal de zaal vol met professionals van Sterker Sociaal Werk, WerkBedrijf en HAN Sociaal Werk. De zaal was ingericht zonder tafels en stoelen, lekker de ruimte voor nieuwe ontwerpen!

De workshop

In een korte introductie van Design Based Learning (DBL) hebben we de procesgerichte ontwerpprincipes aangestipt. De link naar het sociaal werk was snel gelegd aangezien de ontwerpprocessen gericht zijn op een participatief samenspel dat leidt tot empathisch en betekenisvol leren over wat werkt voor een ander (de gebruiker van een ontwerp).

Na de introductie hebben we een designoefening gedaan naar het format van IDEO’s Design Challenge. In een pressure cooker van 35 minuten hebben we de mensen in tweetallen door de designfases (empathize — define — ideate — prototype — test) heen geholpen met de opgave: ontwerp iets zingevends voor de ander.

De empathizefase werd ervaren als makkelijk, er kwamen snel diepe gesprekken op gang over wat zingeving betekent en wat daarin nog gemist wordt. Bij de definefase werd het lastiger. Voor de deelnemers voelde het niet natuurlijk om uit het hele verhaal van de ander één draadje te halen en dus een ‘goede’ ontwerpopgave te formuleren voor de ander. Hoe doe je écht recht aan de ander via zo’n interpretatieve keuze??? Dat ongemakkelijke gevoel ging nog even door in de ideate fase, waar we mensen vroegen om vijf tastbare producten, interventies, of… te maken die de behoefte van de ander zouden kunnen vervullen.

De laatste fasen prototype en test hebben we toen gecombineerd door alle ideeën aan de ander voor te stellen als een prototype en door de ander om feedback te vragen. Deze fase gaf ontspanning en plezier. Er was weer contact, mensen waren soms blij verrast en mensen konden uitleggen waarom ze dachten aan een oplossingen in de richting die ze geschetst hadden.

De reflectie

Na de korte en eigenlijk veel te snelle ervaring met design thinking als ontwerpende benadering om mensen te ondersteunen hebben we met betrokkenen gereflecteerd: kan je zingeving ontwerpen? hoe hebben mensen deze benadering ervaren?

# Empathizeren
Mensen vonden dit een fijne fase om vanuit te starten: je kijkt écht naar de mens en zijn/haar leven. Wat belangrijk voor hem/haar is. Maar: wanneer heb je genoeg informatie om op verder te kunnen? Het is een proces dat in de praktijk vaak eindeloos doorgaat. De ervaring met design thinking leerde dat óók het (snel) formuleren van een ontwerpopgave en het (snel) prototypen kan leiden tot vergrote empathie. Misschien nog sneller/beter dan alleen maar bij vragen blijven. Genoeg geëmpathizeerd heb je dus eigenlijk nooit, maar design thinking helpt om dit tijdens een oplossingsgericht ontwerpproces te blijven doen.

# Quotes
Letterlijk gaven mensen de volgende ervaringen aan: “De design benadering helpt je om snel to the point te komen”. “Het is één groot dialoog- en samenwerkingsproces”. “Creatief vermogen wordt aangesproken, spannend om samen te doen”. “Het helpt om tot andere, nieuwe ideeën te komen, al experimenterend”. “Het helpt om de waarde(n) van de ander te vertalen naar een oplossing”. “Creatief proces is empowerend: je bent super klantgericht bezig”. “Snel protoypen helpt; daardoor is er flow en heb je geen tijd om te twijfelen of te blijven hangen”. “Je voelt echt een sterke drive en verantwoordelijkheid om iets zinnigs met/voor de ander te ontwerpen”. “Het kiezen van een ontwerpvraagstuk helpt om niet moeilijk te doen over of je wel het complete plaatje hebt: even één draadje volgen”. “Mooie manier van klein en praktisch werken met mensen in cocreatie”.

#Anders denken, anders kijken, anders doen
De designbenadering werd echt als een andere manier van werken ervaren, met name vanwege de waarde-gerichtheid, de creativiteit, het letterlijke ontwerp en de feedback-loops. Ontwerpen die niet in één keer ‘perfect’ hoeven te zijn, maar die juist helpen om te leren en om weer opnieuw te empathizeren. Daardoor wordt het inzicht vergroot van de ‘klant’ zelf, maar ook van de professional over de situatie. Dat is een bevredigend proces. Waar hulpverleners geneigd zijn om te denken dat de klant zelf een oplossing moet ontwerpen voor zijn/haar eigen vraagstukken, ontstond nu inzicht dat het ook kan helpen om als professional eens iets te ontwerpen voor de klant. Niet om het meteen bruikbaar te laten zijn, maar om te leren samen met de klant.

#Klantperspectief
We hebben mensen ook gevraagd naar hun ervaring als “klant”. Hoe is het om op een ontwerpende manier met een professional samen te werken? Iemand reageert met: “Het voelde hoopgevend en steunend dat iemand zo concreet en tastbaar met je meedenkt over oplossingen; er lijkt opeens een heleboel mogelijk!”. Een ander zei: “Ik voelde me gezien in mijn wensen, in die korte tijd van interviewen kwam er ontzettend veel uit en ben ik blij met wat er ontworpen is voor mij”.

Design Based Learning: door/voor wie?

Met de workshop werd voor aanwezigen duidelijk dat social workers kunnen leren van ontwerpers bij het ondersteunen, activeren en verbinden van mensen. Niet met het perspectief van ‘productontwikkeling’ of ontwikkeling van ‘definitieve oplossingen’, maar wél met het perspectief op het vergroten van het leervermogen in relatie met de klant. Design based leren dus via het actie- en oplossingsgerichte designproces. “Leren” krijgt daarmee een heel andere betekenis dan de betekenis die vaak aan dit begrip gegeven wordt: een schoolse betekenis waarbij ‘leren’ gaat over kinderen, jongeren of studenten. Met design based learning ontstaat erkenning voor het feit dat elk vraagstuk dat verbonden is met menselijke thema’s — zoals angst, verlies, betrokkenheid — vraagt om ‘leren’ en om op maat ‘ontwerpen/maken’. En om professionals, in dit geval social workers, die dat leer- en maakproces faciliteren.

Hoe leren professionals zo’n ontwerpend leerproces goed te faciliteren? De workshop van vandaag was een aanzet, die veel aanwezigen nieuwsgierig maakte naar bijv. nog meer tools/instrumenten om creativiteit te stimuleren of naar non-verbale tools voor een minder talige doelgroep. We hopen dat professionals situaties in hun alledaagse werk gaan herkennen die vragen om een ontwerpende aanpak. Dat ze ervaring hiermee op gaan doen en dat ze een manier gaan vinden om zelf of met elkaar te reflecteren op de ervaringen. Om van design based learning een gewoonte te maken, voor het verder versterken van mogelijkheden tot eigen regie en inzicht van mensen/klanten zelf.