Prototype#4 — Lessen in Leven Lang Leren
Een leven lang leren staat al langer op de onderwijsagenda staat. Hoe kunnen wij in het Sociaal Werk onderwijs bijdragen aan dit duurzame leren, oftewel continue kennisconstructie als 21th century skill, in een snel veranderende samenleving. Of zoals collega’s het verwoorden: “De wereld wordt gekenmerkt door een veranderende rol van de lerende in leerprocessen: van consument naar coproducent van kennis en de groeiende betekenis van informeel en collectief leren in netwerken en communities. Leren (transformeren) wordt een werkgewoonte. Bij uitstek voor sociaal werk: een complexe, normatieve en contextuele professie” (uit: blog opbrengst verkenningsgroep Krachtige Leeromgeving). Binnen de onderwijsmodule ‘innovatie’ zijn we hiervoor op zoek gegaan naar een krachtige leeromgeving die dat kan uitlokken.
Wat is het vraagstuk?
In het laatste half jaar van de bestaande opleiding MWD volgen studenten de module ‘onderwijs & innovatie’’ waarbij ze zoals bij vele sociale studies een onderzoeksproject uitvoeren in de praktijk. Dit mondt meestal uit in een rapport en product dat dient bij te dragen aan praktijkverbetering. Echter, hoe draag je deze kennis nou over? Hoe zorg je ervoor dat de kennis niet een papieren werkelijkheid is maar echt geïnternaliseerd raakt? Om een leven lang leren in het sociaal werk te stimuleren is het van belang dat kennis wordt opgevat als iets dat continue geconstrueerd kan worden door o.a. actiegericht te leren ‘on the job’. Deskundigheidsbevordering is een van de uitingen hiervan. Hoe organiseer en initieer je dat leren nou in de beroepspraktijk zodat het ècht bijdraagt aan praktijkverbetering en/of profilering, positionering en professionalisering van het beroep. Onderzoeken en leren innoveren als student vanuit een schoolse opdracht is natuurlijk mooi, maar hoe kunnen wij bijdragen aan het afleveren van lerende professionals die continu kritisch bezig zijn (als ‘werkgewoonte) met kennisconstructie en leren innoveren?
Wat is het idee?
Studenten zijn een half jaar zich aan het verdiepen in een onderzoeksproject in teams en raken specialist op een specifiek thema hierdoor. Zij zijn dus de aangewezen persoon om deze kennis en inzichten die zij opdoen over te dragen naar hun collega-lerenden. Zij krijgen daarom de opdracht om de gehele leslijn ‘innovatie’ te vullen met deskundigheidsbevorderingssessies vanuit hun onderzoeksprojecten. Het programma is dus volledig open en wordt ontworpen op basis van wat de studenten ontdekken aan relevante en actuele leer/deskundigheidsthema’s vanuit hun onderzoeksprojecten.
De docent komt hierdoor in een andere rol: faciliteren van het leerproces. De regie geven aan studenten voor invulling van de lessen, oftewel de lesinhoud, betekent zeker niet dat we de sturing voor het leertraject loslaten. Dit betekent vanuit mijn ervaring in dit experiment juist een nog sterkere sturing op het leerproces, oftewel de leeraanpak. Bij de start van de lessenreeks kregen studenten een bondige instructie met stappenplan hoe je een krachtige leersessie op KAN zetten. Met nadruk op kan, want de insteek is om samen te gaan ontdekken wat werkt. In de eerste bijeenkomst hebben we dus eigenlijk een actieonderzoek gestart als lesgroep vanuit de leervraag:
Hoe verzorg je sterke deskundigheidsbevorderingssessies met en voor je collega’s in het sociaal werk?
Studenten worden hiermee erkent als een belangrijke bron voor de kennisconstructie op deze vraag:als ervaringsdeskundigen op het gebied van leren en wat werkt daarin.
Door middel van een evaluatieformulier (opgesteld door de docent op basis van principes uit collectief leren en leren innoveren) werd elke sessie door het studententeam nabesproken vanuit deze vraag om zo samen te ontdekken wat in elke sessie werkt om actief te leren. Dit levert uiteindelijk (na de lessenreeks van 8 weken) een lijst op met werkende technieken en aanpakken als product! Een mooie manier van co-productie en connectiviteit, aangezien elke volgend studententeam gebruik kon maken van de werkende elementen uit voorgaande sessies. De docent kan als leercoach aanvullen met theoretische concepten en principes m.b.t. leren, innoveren en professionaliseren als samenhangende leerthema’s.
Online werden de inhouden uit de sessie met elkaar gedeeld via een Facebook groep om daarmee de community vorming te stimuleren. Hier nam ik als docent ook actief aan deel om bronnen toe te voegen en gezamenlijk de leerinhouden/aanpakken te begeleiden.
Wat is het resultaat?
Een voorbeeld van een team studenten die onderzoek doen naar de beroepsontwikkeling van eigen regie/krachtin de GGZ sector. Hun deskundigheidsbevorderingssessie (DB sessie) hebben ze als volgt vormgegeven. Ze startten met een (hilarische) zelfgemaakte video om het vraagstuk en thema in te leiden waarop een levendige dialoog met de lesgroep ontstond.
Vervolgens lieten ze de sessie invullen door Maryse den Hollander, een consulente van kenniscentrum Movisie, die veel onderzoek doet en trainingen verzorgd binnen onder andere dit thema in het sociale domein. Een bak met kennis en ervaring werd hiermee de lesgroep ingebracht. Niet alleen vakinhoudelijk, maar ook met betrekking tot het verzorgen van trainingen en dus deskundigheidsbevordering. Zo zette zij de ons aan het werk met ervaringsgerichte werkvormen waardoor het thema echt tot leven kwam. De gezamenlijke reflectie leverde louter enthousiaste reacties op van studenten en ik als docent was ongelofelijk tevreden over wat er in de sessie geleerd werd door niet alleen de studenten maar ook door mijzelf!
Deze manier van open invullen van de bijeenkomsten door de studenten op basis van wat zij al werkende aan het onderzoeksproject leren levert een aantal (transformerende) leerresultaten op:
- Studenten leren op ondernemende en innovatieve wijze vorm te geven aan het leven lang leren van zichzelf en collega’s in het sociaal werk (WHY)
- Studenten en docenten zijn in co-creatie bezig met het leerproces: zij voelen gezamenlijk de regie, invloed en de noodzaak om actief bij te dragen aan de lesinhoud (HOW)
- Lesinhoud ontstaat vanuit de actuele praktijk en beroepsthema’s die centraal staan in de onderzoeksprojecten. Lesinhoud heeft op deze manier echt ‘betekenis’ voor de studenten/docenten/beroepsdomein.
- Studenten leren bronnen te vinden voor de kennisconstructie. Onder andere door externen uit te nodigen, gastsprekers uit de praktijk en/of kennisdragers m.b.t. het onderzoeksthema (HOW)
- Studenten leren kennis over te dragen vanuit principes uit het collectieve leren: (in)formele, actieve èn ervaringsgerichte werkwijzen om collectieve leerprocessen te initiëren ten behoeve van praktijkverbetering (WHAT).
- Studenten leren te leren in een netwerk/community (WHAT)
Wat is hier voor nodig?
Om deze leeromgeving te kunnen bouwen is een gelijkwaardige relatie nodig met de studentengroep als lerende community. Je moet als docent durven te sturen op het proces en de lesaanpak in plaats van output gestuurd op te toetsen criteria en het volledig voorprogrammeren van de lesinhoud.
Bovendien vraagt dit om de eerdergenoemde veranderende rol van de docent die leerinhouden in co-creatie ontwerpt met studenten en dus daadwerkelijk de waarde laat ontstaan vanuit een hoge mate van participatie, zelfs richting zelf-mobilisatie van studenten. Faciliteren van leerprocessen als leercoach betekent niet het loslaten van haar vakinhoudelijke expertise, maar het nadrukkelijk(er) inzetten van haar didactische vakmanschap: hoe te leren en te ontwikkelen, in dit geval richting een sociaal werker.
De programma aanpak is ontwerpend van aard en dus gestoeld op principes van design: open ontwerpen vanuit de gewenste impact (resultaat, het waarom, de betekenis) vanuit het perspectief van de ‘eindgebruiker’, oftewel de lerenden. In dit geval zijn de lerenden de studenten in de laatste fase van hun opleiding. Dit vraagt om continue afstemming met en op dit perspectief.
Wat hiervoor kan helpen is ook echt een lerende community te creëren met de studenten, oftewel een ‘community of learners’ ( onderwijsvormen waarin het draait om activerend onderwijs en samenwerkend en onderzoekend leren.) Zoals bijvoorbeeld in dit artikel van de VU uiteen wordt gezet.
Reflectie
Vanuit mijn rol als docent van de toekomstige Sociaal Werk opleiding aan de HAN zie ik veel waarde in het ontwerpen van onderwijs in krachtige leeromgevingen. We zijn samen aan het onderzoeken wat krachtig is en welke didactische principes ons hierbij kunnen helpen. Ik raad sterk aan deze slideshare te bekijken uit de blog waar ik eerder naar verwees van de verkenningsgroep krachtige leeromgevingen waar de didactische koers in wordt beschreven met behulp van deze 5 bouwstenen:
- Waardecreatie
- Connectivisme
- Co-creatie
- Transformatieleren
- Normatieve professional
Dit prototype is natuurlijk om mee te experimenteren en als leerconcept niet ‘af’, maar zou een startpunt kunnen zijn om verder door te ontwikkelen als voorbeeld van de genoemde bouwstenen, specifiek voor lessen in een leven lang leren leren in het sociaal werk. Nòg mooier zou zijn om dit trans-disciplinair op te zetten, voor leerprocessen rondom sociale vraagstukken in het bredere publieke domein. Zou het niet nog waardevoller zijn voor deze 21e eeuw om te leren leren met het gehele publieke domein als ‘lerende en transformatieve’ regio. En wat nòg mooier zou zijn, is dat wij als hogeschool hierin een katalyserende werking en functie zouden kunnen hebben, als gelijkwaardige kennis-construerende partner die deze leerprocessen faciliteert in het publieke domein. Scenario’s om verder mee te prototypen dacht ik zo!
