‘नेपालभाषा’ मोह नेवाःविद्या शिक्षाय् पंगल
आःतकं त्रिभुवन विश्वविद्यालय नेपालया केन्द्रीय विभाग (नेकेवि) हिलाः नेवाः अध्ययन केन्द्रीय विभाग (नेअविके) जुयाः म्हो नं स्वंगू विषय भाषा, वाङमय व संस्कृतिया स्नातकोत्तर याये दय्माःगु खः, तर अथे मजुयाच्वन । उकिया मू कारण ‘नेपालभाषा’ मोह खनेदु । मेगु कारण खः नेवाःविद्यायात नेपालभाषा जकया विषय ब्वंकेगु थाय् खः धैगु संकुचित विचार ।
नेपालभाषा उच्च शिक्षाया इतिहास छकः पुइके । त्रिभुवन विश्वविद्यालयं नेसं १०८०/ई॰ १९६० स कलेजस्तरय् आई॰ए॰ स ब्वंकेगु व्यवस्था यात । अनंलि बी॰ए॰ दत, बी॰ए॰ धुंकाः १५ दँ एम॰ए॰ ब्वने मखन । नेसं १०९७/ई॰ १९७७ निसें डिग्री बाइ डिजर्टेशनं, नेसं ११०१/ई॰ १९८१ निसें नियमित कक्षा कयाः एम॰ए॰ ब्वने खन । थ्व भाषा–साहित्य जक ब्वने दैगु उपाधि शिक्षा खः । त्रिविं नेसं १११९/ई॰ १९९९ स एम॰ए॰ पाठ्यक्रमय् च्यागूया पलिसा झिगू पत्र तल । उकिं यानाः भाषा–साहित्यय् लिकुनाच्वंगु एम॰ए॰ पाठ्यक्रमय् अन्तरविषयक पत्र (नेवाः संस्कृति वा नेपालमण्डलया इतिहास) व कार्यमूलक विषयक पत्र (पत्रकारिता वा अभिलेखविज्ञान) दुथ्यात । नेपालभाषा विषय भचा चकन । थ्व आः छुं भतिचा नेवाः ब्वँज्याया विषय जुल । आः थ्व नेवाः भाषा, वाङ्मयया जक मखु नेवाः इतिहास, संस्कृति, पत्रकारिता व पुरालेख (अभिलेख)या नं विषय जुल । (स्वयादिसँ –”स्नातकोत्तर नेवाः अध्ययन” — काशीनाथ तमोट, तमोट ब्वँमाः, पिथँ १/नेसं १११८ कछला, पौ ३–९)
नेसं ११२७ कौलागा १०/ई॰ २००७ नवेम्बर ४ स त्रिविया नेपालभाषा शिक्षकपिनि मुँज्याय् जिं ‘नेपालभाषा विषययात ‘नेवाः अध्ययन’ स हिलेमाल धकाः अवधारणपत्र न्ह्यथनागु खः । उकिया खास सुनवाइ (न्यनेज्या) मजू । नेवाः समाजय् काशीनाथ तमोटं नेपालमण्डल धकाः, दयारत्न शाक्यं नेवाःविज्ञान धकाः, ओमकारेश्वर श्रेष्ठं नेवार स्टडिज धकाः अभियान न्ह्याकाच्वंगु दु ।
नेकेवि–यात नेअकेवि हे दय्के मफयाच्वंगु अवस्थाय् नेवाः अध्ययन संस्थानया खँ ल्हाय्गु अप्पो जुइ ला ? अथे थकाय् फतधाःसा भविष्यय् दय्केमाःगु नेवाः विश्वविद्यालयया पृष्ठभूमिकथं नेवाःसम्बन्धी सकतां उच्चशिक्षा, अनौपचारिक शिक्षा, प्राविधिक शिक्षा (वास्तुकला, पौभाःकला, आदि) छगू हे कुसाक्वय् संगठित जुइफु, गथे लुम्बिनी विश्वविद्यालयं दक्वं बौद्धविषयक स्थानीय शिक्षण संस्थायात थःथाय् दुकाल । अबले नेपाललिपि गुथि नेवाः अध्ययन संस्थान÷विश्वविद्यालय अन्तर्गत छगू कलेज जुइ, गथे ख्वपया नेवाः संगीतया अखाःछेँ काठमाडौं विश्वविद्यालयया कलेज जुयाच्वंगु दु ।
नेकेवि–यात नेअकेवि स हिलेत पहल याय्माःपिं त्रिविया नेपालभाषाया विषय समितिया दुजःपिं खः । इपिं नेपालभाषाया पुलांपिं व न्हूपिं शिक्षकपिं खः । इपिंमध्ये अप्पोसिके ‘नेपालभाषा’ खँग्वःप्रति मोह दु । इमिसं ताय्काच्वंगु दु, नेवाः अध्ययन धाल कि ला नेपालभाषा गौण जू वनी । अथे धाल कि ला अंग्रेजी वा खस–आर्यभाषां नं ब्वंके मालेफु, उकिं नेपालभाषाया माध्यमं ब्वनीपिं म्हो जूवनी, आदि । खः नं खः नेपालभाषा ला नेवा–अध्ययनया तःकचामध्ये छकचा जक खः । थथे नेपालभाषाप्रतिया रोमान्टिसिजमं नेवाःविद्या थकाय्गुली पंगल जुयाच्वंगु दु । नेपालभाषा उच्च शिक्षा शिक्षकपिसं समय, परिस्थिति, दुनियाँया मागकथं नेवाः अध्ययन विषयकथं नेपालभाषायात थमकालधाःसा वर्ल्ड नेवाः अर्गनाइजेशनया ग्वसाः “नेवार स्टडी एब्रोड”थें जाःगु ज्याझ्वलं ख्यँय् थ्वय्के फैमखु । गुम्हेसिनं ज्याझ्वः न्ह्याकेमाःगु खः वयाके हे नेपालभाषा माध्यमं जक नेपालभाषा/नेवाः विषय स्यनेकनेमाः धैगु मती दत धाःसा गय् याना ज्या न्ह्याइ ? नेवाः ब्वँज्या धैगु नेवाःभाषाय् जक लिकुंके मज्यूगु विषय खः धकाः अनुभूति हे याय्मफुसा गय् याना न्ह्यज्याय्फै ? ‘नेपालभाषा’ प्रति मोह शिक्षाख्यलय् जक मखु, मेमेथाय् नं दु, गथे नेपालभाषा मिसा खलः — थ्व धात्थेंला नेवाः मिसा खलः खः, कि थ्व नेवाःभाय् ल्हाइपिं मिसातय्गु जक खलः खः ला ?
हलिं न्यनावंपिं उदार नेवाःतय्सं स्थानीय नेवाःतय्के दयाच्वंगु नेपालभाषा मोहयात नेवाः–ब्वँज्या मोहय् हिलेत कुतः यातधाःसा याकनं नेवाः अध्ययन शिक्षा (औपचारिक/अनौपचारिक) हलिमय् न्यंके फै ला ? मखुसा हल्ला जक याय्गु जुइ, धात्थें ज्या जुइमखु ।
साभार ः लसकुस (एन ओ ए वार्षिक साधारण सभा, २०१८ मे २६ शनिवार), पौ ४१ ।
