Dalışta Kullanılan Gaz Karışımları

Published in

Neptün Sualtı Merkezi

5 min readMay 27, 2018

Bu makalede bazı gaz karışımlarından ve onların özellikleri hakkında küçük bilgilerden bahsedeceğim. Her zaman olduğu gibi bu makale eğitim niteliği taşımamaktadır. Sadece bilgilendirme amaçlı hazırlanmıştır.

Solunabilir gazları kısaca tanıyalım:

Oksijen (Oxygen — O2): İnsan vücudunun yaşamı sürdüren metabolik süreci için zorunlu olmasından dolayı her soluma gazında oksijen bulunmalıdır. Vücudun içindeki dokular ve organlar (özellikle kalp ve beyin), oksijenden dört dakikadan uzun süre yoksun kalırsa zarar görür.
Nitrojen / Azot (Nitrogen — N2): Havada yaklaşık 78% oranında bulunan atıl (inert) bir gazdır. Eşdeğer hava derinliği (EAD) 30 metreden sonra narkotik etki göstermeye başlar.
Helyum (Helium — He): Nitrojenden daha az narkotik atıl bir gazdır. İnce bir gaz olması nedeniyle kuru elbiseler için uygun değildir.
Hidrojen (Hydrogen — H2): Çok derin dalışlarda kullanılan hidrojen 4% — 5% oksijen ile karışımı patlayıcı olmaktadır. Aynı helyum gibi dalıcının sesinde değişikliğe neden olur.
Neon (Neon — Ne): Nitrojenden daha az narkotik atıl bir gazdır. Ancak helyum gibi dalıcıların seslerini çarpıtmaz. Oldukça pahalı olan neon genellikle sanayi dalışlarında tercih edilir.

Dalış tüpünde kesinlikle olmasını istemediğimiz gazlar:

Karbonmonoksit (Carbon monoxide — CO): Tam yanmama sonucu açığa çıkan zehirli bir gazdır.
Karbondioksit (Carbon dioxide — CO2): Karbondioksit insan vücudundaki metabolizma tarafından üretilen zehirli bir gazdır. Solunum gazının bir rebreather sisteminde geri dönüştürülmesi durumunda, gaz yeniden kullanılmadan önce karbondioksit tutucu tarafından döngüden arındırılmalıdır.
Argon (Argon — Ar): Nitrojenden daha fazla narkotik atıl bir gazdır. Bu yüzden solunum gazı olarak tercih edilmez. Isıl yalıtımı fazla olduğu için daha çok kuru elbiseler için tercih edilir.

Hidrokarbonlar (Hydrocarbons — CxHy): Kompresör yağlayıcılarda ve yakıtlarda hidrokarbonlar bulunur. Tam yanmama veya sızıntılar nedeniyle dalış tüplerinde yer alabilirler. Özellikle yüksek oksijenli gaz karışımlarında, patlama riskini artırarak yanıcı bir yakıt görevi görebilirler. Ayrıca solunan yağ buharı akciğerlere zarar verebilir ve sonuçta akciğerlerin ciddi lipid pnömonisi veya amfizem ile dejenere olmasına neden olur.

GAZ KARIŞIMLARI

Hava (Air)

İçerisinde 21% Oksijen, 78% Nitrojen ve 1% Diğer gazlardan oluşan gaz karışımı belirtir.

Güvenli olarak kullanabileceğiniz derinlik 0 - 40 metre aralığıdır.
- MOD 66.2m

Nitrox (EANx)

Havanın içerisindeki oksijenin miktarını arttırarak elde edilen gaz karışımıdır. Adından da belli olacağı gibi Nitrojen ve oksijen karışımını ifade eder. EAN (enriched air nitrox) olarak isimlendirilir ve oksijenin miktarı ile gösterilir. Örneğin 32% oksijene sahip bir nitrox tüpü EAN 32 olarak işaretlenir.

Kullanım amacı nitrojen miktarını azaltarak dip süresini arttırmak ve yüzey sürelerini düşürmektir. Temelde iki seviyeden oluşur;

Rekreasyonel Nitrox (Nitrox I / Nitrox): 21–40% arası oksijen oranı ile yapılan dalışları kapsar.
İleri Seviye Nitrox (Nitrox II / Adv. Nitrox): 41–99% arası oksijen oranı ile yapılan dalışları kapsar.

HeliOx

Helyum ve Oksijen karışımını belirtir. Önce oksijenin yüzdesi sonra helyumun yüzdesi şeklinde yazılır. Örneğin 21% oksijen ve 79% helyum karışımı 21/79 olarak işaretlenir. Genellikle ticari derin dalışlarda nitrojenin narkoz etkisinden tamamiyle kurtulmak için tercih edilir.

Hydrox

Hidrojen ve oksijen gazlarının karışımından elde edilen bir gaz karışımıdır. Hidrojenin 4% — 5% oksijen ile birleşmesi patlama meydana geleceğinden çok dikkatli bir şekilde doldurulmalıdır. Çok derin dalışlarda kullanılan hipoksik bir gazdır.

Neox / Neonox

Oksijen ve neon gazlarının karışımından elde edilen bir gaz karışımıdır. Maliyetinden dolayı oldukça nadir kullanılır. Dekomresyon hastalığı açısından helyuma göre daha kötü bir üne sahiptir.

Trimix (TMx)

Oksijen, helyum ve nitrojen gazlarının karışımından elde edilen bir gaz karışımıdır. Kullanım amacı derin dalışlarda oksijenin toksik etkilerinden ve nitrojenin narkotik etkilerinden korunmaktır. Gaz karışımları muhakkak analiz edilmeli ve tüpün üzerinde belirtilmelidir. Örneğin içerisinde 18% oksijen, 45% helyum ve kalanı nitrojen olan bir tüp TM 18/45 olarak işaretlenir. Nitrojen miktarı etikette genellikle belirtilmez.

Triox

GUE ve UTD sistemlerinin hiperoksik trimix’ler için kullanılan genel bir isimdir. Bu oksijen miktarının 22% ile 98% arasında olması gerektiği anlamına gelir. Genellikle sportif amaçlı olarak 30/30 tercih edilir.
- MOD: 30m

Helitrox (HOTx)

NAUI sisteminde 26/17 oranı ile kullanılan karışıma verilen özel bir isimdir (HOTx : high oxygen trimix). EAN 32 tabloları ile hesaplamaları yapılabilir.
- MOD: 44m — END: 35m

HeliAir

Havanın üzerine helyum eklenerek elde edilen gaz karışımıdır. Tüm HeliAir’lerin oksijen oranı 21%’den az olacağı için hipoksik karışımlardır ve kesinlikle yüzeyde solunmamalıdır.

Hydreliox

Oksijen, Helyum ve Hidrojen gazlarının karışımından elde edilen bir gaz karışımıdır. 130m’nin altında kullanılır.

Saf Oksijen

100% oksijen içeriğine sahip dalış tüpüdür. DECO’lu dalışlarda son 6 metreden sonra DECO beklemelerini azaltmak amacıyla kullanılır. Genellikle askeri, ticari ya da teknik dalıcılar tarafından tercih edilir.

Güvenli olarak kullanabileceğiniz derinlik 0 - 6 metre aralığıdır.
- MOD: 6m

Oksijen Oranına Göre Sınıflandırma

Hipoksik (hypoxic) Karışımlar

Oksijen miktarının 21%’in altında olduğu gaz karışımlarını belirtir. Atmosfer basıncı altında solunmaz! Derin dalışlarda dip gazı olarak kullanılır.

Normoksik (normoxic) Karışımlar

Oksijen miktarının 21% olduğu gaz karışımlarını belirtir. Bu sayede atmosfer basıncı altında güvenle solunum yapılabilir.

Hiperoksik (hyperoxic) ya da Zenginleştirilmiş (enriched) Karışımlar

Oksijen miktarının 21%’in üzerinde olduğu gaz karışımlarını belirtir. Bu karışımlar normoksik karışımlara göre daha sığ sularda kullanılmalıdır. Genellikle DECO beklemeleri için kullanılmakla beraber, daha güvenli dalışlar yapmak için EAN 32 ya da Triox 30/30 tercih edilir.

Önemli Hatırlatma (1): Oksijen seviyesi 50%’den fazla ise kullandığınız regülatör mutlaka “oxygen clean” olmalıdır. Çünkü oksijen yakıcı bir gazdır ve yağ / pas ile bir araya gelmesi sonucunda patlama meydana gelir.
Önemli Hatırlatma (2): Kullanacağınız tüpü muhakkak KENDİNİZ analiz etmelisiniz. Her bir gazın basınç altında vücudunda oluşturacağı etkiler farklıdır ve muhakkak dalış planı buna göre yapılmalıdır.

Bonus

Tüplerin üzerindeki görme ihtimaliniz olabilecek bir diğer etiket ise “Diluent”dir. Diluent kelime anlamı olarak “seyreltici” anlamına gelir ve kapalı devre sistemlerde oksijeni seyretme amacıyla kullanılır. Özel bir karışımı belirtmez. Yukarıdaki karışımlardan herhangi bir tanesi olabilir.