Το μεγάλο θύμα…
Όταν το ξέπλυμα ειδεχθών πράξεων παίρνει τη μορφή ηθικολογίας
Πρόσφατα διάβασα στην Καθημερινή μία συζήτηση με τον σκηνοθέτη Στάθη Λιβαθινό, γνωστό “θεατράνθρωπο” — όρος που τις τελευταίες μέρες τείνει να συσχετιστεί εντόνως αρνητικά με την έμφυλη βία και τη σεξουαλική κακοποίηση. Αρχικά, διάβασα τις σκέψεις του κ. Λιβαθινού με μόνη πρόθεση να πληροφορηθώ για τα καλλιτεχνικά δρώμενα και, ειδικότερα, για τον Μολιέρο του που πρόσφατα έκανε την διαδικτυακή του πρεμιέρα. Ωστόσο, ήταν κάποιες θέσεις του κ. Λιβαθινού που τράβηξαν την προσοχή περισσότερο από ό,τι θα έπρεπε. Για την ακρίβεια σε σχέση με τα τεκταινόμενα στον χώρο του θεάτρου είχε να πει το εξής:
Είμαι βαθιά πικραμένος και απογοητευμένος, διότι πιστεύω ότι το μεγάλο θύμα θα είναι το ίδιο το θέατρο. Το θέατρο δεν είναι μια δουλειά, είναι μια αποστολή και δεν θα ήθελα να τραυματιστεί σε μια τόσο σημαντική στιγμή. Αυτά τα θέματα θέλουν προσοχή. Πάντα ελλοχεύει η κοινωνική υποκρισία. Λυπάμαι για τους ανθρώπους που υπέφεραν και υποφέρουν. Δυστυχώς η βία υπάρχει παντού.
Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά, αρχής γενομένης από το μεγάλο θύμα. Σίγουρα αυτό δεν είναι το θέατρο, σίγουρα δεν είναι η έκφραση μέσα από αυτό και σίγουρα δεν είναι τα όσα συμβαίνουν πράγματα που βάζουν στο στόχαστρο την τέχνη του θεάτρου. Το θέατρο μόνο να κερδίσει έχει μέσα από αυτή τη διαδικασία κάθαρσης, όπου το παλιό και, όπως φαίνεται, σε ένα μέρος του ιδιαίτερα τοξικό και ντροπιαστικό μέρος του αποχωρεί, για να δώσει χώρο σε κάτι, ελπίζουμε, καλύτερο, λιγότερο επιθετικό και βάρβαρο.
Διότι, ο μόνος τρόπος να δει κανείς το θέατρο ως ένα θύμα του ελληνικού #metoo είναι να το ταυτίσει με αυτούς που το ντροπιάζουν, αν το ταυτίσει με τα άτομα τα οποία αυτές τις μέρες, μάλλον δικαίως, έχουν βρεθεί στο στόχαστρο. Θύμα θα είναι το θέατρο αν στο μέλλον τέτοιες συμπεριφορές ξαναγίνουν η νόρμα, αν η προσπάθεια που ξεκινά αυτές τις μέρες δεν τελεσφορήσει, αν, τελικά, όσα λέγονται τώρα σε λίγους μήνες έχουν ξεχαστεί τόσο από τα μέσα όσο και από το κοινό το ίδιο. Το θέατρο θα ήταν θύμα του #metoo αν το θέατρο ήταν ο θύτης που οδήγησε σε αυτό.
Αντιθέτως, το θέατρο έχει υπάρξει θύμα. Θύμα όλων αυτών που τώρα έρχονται στον αφρό της δημοσιότητας ως άτομα που έχουν χρησιμοποιήσει το θέατρο, την τέχνη γενικότερα, ως κοίτη μέσα στην οποία διοχέτευαν τους πενιχρούς και πολλές φορές άκρως διεστραμμένους πόθους τους. Πόθοι που πάντοτε ικανοποιούνταν σε βάρος άλλων και, τελικά, αμαυρώνοντας το ίδιο το θέατρο. Μέσα από όλες αυτές τις φωνές που ακούγονται αυτές τις μέρες το θέατρο δικαιώνεται και το παλαιό κατεστημένο του καθαίρεται. Είναι αυτές οι φωνές που είναι το θέατρο, και όχι η τοξικότητα που ως τώρα το δυνάστευε.
Μέσα από το #metoo το ελληνικό θέατρο δεν πλήττεται. Αντιθέτως, εξυγιαίνεται.
Ίσως, όμως, να μην ήταν αυτή η άστοχη ταύτιση του θεάτρου με τη διαστροφή που αποκαλύπτεται τις τελευταίες ημέρες το μεγαλύτερο ατόπημα του κ. Λιβαθινού. Ίσως το πιο προβληματικό σημείο να είναι η τελευταία του φράση:
Δυστυχώς η βία υπάρχει παντού.
Δυστυχώς, σε τέτοιες καταστάσεις δεν υπάρχει χώρος για να τηρηθούν ίσες αποστάσεις. Το ότι η βία βρίσκεται παντού, το ότι έχουμε τόσα άλλα πράγματα να διορθώσουμε και κάθε άλλη γενικόλογη διαπίστωση δεν συνεισφέρουν με κανέναν τρόπο στη συζήτηση. Αντιθέτως, μας απομακρύνουν από το κέντρο της, από την ουσία της και από τις ιδιαιτερότητές της. Τώρα που το πρόβλημα είναι ακόμα ζεστό οφείλουμε να σταθούμε κοντά του και να δούμε όλες τις πτυχές του, να ακούσουμε κάθε διαφορετική καταγγελία με σεβασμό και προσοχή. Όταν πια όλα αυτά θα έχουν συναθροιστεί, τότε και μόνο τότε θα έρθει η ώρα να αναστοχαστούμε τι συνέβη όλο αυτό το διάστημα και να περάσουμε σε αφαιρέσεις, γενικεύσεις και κενές νοήματος διαπιστώσεις όπως παραπάνω.
Συνεχίζοντας λίγο την ανάγνωση της συζήτησης με τον κ. Λιβαθινό, φτάνουμε και σε ένα ακόμα σημείο που είναι ιδιαίτερα προβληματικό: τον ρόλο των θεσμών και των επίσημων φορέων του εκάστοτε χώρου. Ερωτώμενος για τον ρόλο του Εθνικού Θεάτρου στην όλη κατάσταση, ο κ. Λιβαθινός απάντησε:
Δεν ξέρω, είναι θολό το τοπίο αυτή τη στιγμή και χρειάζονται θαρραλέες και καθαρές φωνές για να υπάρχει ένας φάρος και ένας προσανατολισμός. Δεν θέλω καμία αρνητική σκέψη να επηρεάσει τους ανθρώπους στη ζωή τους. Σκέφτομαι τους νέους ηθοποιούς αλλά και την υπόληψη των παλαιότερων και ελπίζω να μην επικρατήσει ο κυνισμός, γιατί οδηγεί στην καταστροφή. Το Εθνικό Θέατρο πρέπει, χαμηλόφωνα καμιά φορά, να κρατάει τη θέση του και τη στάση του στις καρδιές των ανθρώπων.
Εδώ παρουσιάζεται με ήπιο και συμπονετικό τόνο μία πολύ επικίνδυνη θέση. Όχι, το Εθνικό Θέατρο ως επίσημος φορέας δεν οφείλει να κρατήσει τη θέση του χαμηλόφωνα. Αυτές οι γυναίκες και αυτοί οι άντρες που έχουν βρεθεί θύματα σεξουαλικής κακοποίησης στους κόλπους του θεάτρου είναι αυτά για τα οποία το Εθνικό Θέατρο οφείλει να δηλώσει ηχηρά “παρόν”. Είναι υποχρεώσή του όχι να σιωπήσει όπως, ίσως, έως τώρα έκανε σε θεσμικό επίπεδο, αλλά να ακουστεί. Να δώσει ένα τέλος τόσο σε συμβολικό όσο και σε διοικητικό επίπεδο σε τέτοιες συμπεριφορές, να καταστήσει σαφές ευθύς εξ αρχής, άμεσα και με παρρησία ότι τέτοιοι άνθρωποι δεν έχουν θέση σε αυτό. Δεν είναι, λοιπόν, η θέση του Εθνικού Θεάτρου να νυχοπατήσει πάνω στη σωρεία των καταγγελιών και να σιωπήσεις. Δεν του αρμόζει κάτι τέτοιο.
Κλείνοντας, υπάρχουν καταστάσεις στις οποίες η μετριοπάθεια δεν έχει θέση. Μία από αυτές είναι και αυτή που ζούμε τις τελευταίες εβδομάδες στον χώρο του θεάτρου. Μία κατάσταση που είναι τόσο έντονη και ντροπιαστική για όλους και όλες μας που δεν έχει θέση μία μετριοπαθής θεώρηση των πραγμάτων. Τουλάχιστον, όχι τώρα. Τώρα πρέπει να ξεριζώσουμε τέτοιες συμπεριφορές από όπου τις συναντάμε. Δεν είναι ακόμα καιρός για μετριοπάθεια.
