Bizler Çıkarcı Varlıklar Mıyız?: Egoizm(Bencillik) Felsefesi
Menfaat veya diğer adıyla çıkar kavramını zaman zaman düşünmekteyim. Kafamda “Herkes diğer herkesin çıkarcı olduğunu düşünürken kendilerini neden öyle görmemekte?” adlı bir soru da mevcuttu. Bu bireysel olarak başka kaynakları araştırma gereği duymadan kendi kendime cevaplamaya çalıştığım ama bir neticeye varamadığım bir soruydu ve bu soru benim egoizm felsefesi ile tanışmama vesile oldu. Öncelikle şu an hatırlayamadığım bir kaynaktan (Youtube’daki ‘Portal’ kanalı olabilir ama hangi video olduğuna emin değilim) soruma cevap niteliğinde argümanlar keşfettim ve birkaç kaynakla beraber ufak çaplı bir araştırma yaptım.
İyi okumalar dilerim.
Öncelikle egoizm nedir sorusunu cevaplamam gerekirse bencillik veya bireyin kendi çıkarları doğrultusunda hareket etmesi anlamına gelmektedir. Schopenhaur’a göre egozim insanın her şeyi kendisi için istemesi durumudur. Yani insanın sürekli isteyen bir varlık olduğunu ve bu istemeler ise kişinin arzusuna bağlı olarak değişebileceğini öngörmüştür. Thomas Hobbes’a göre birey her zaman kendisini düşünerek hareket eder. Birey, daima çıkarına göre hareket etmekle beraber her bireyin çıkarı farklılık göstermektedir. Bundan da evrensel ahlak yasasının mümkün olmadığı belirtilir. Bunlar birkaç önemli felsefecinin hemfikir olduğum görüşleridir.
Şimdi çevremizde öyle bir ilişki düşünelim ki çıkar ilişkisinin olmadığını düşündüğümüz bir ilişki olsun. Buna şahsi olarak anne-bebek arası ilişki örneğini verebilirim. Bir anne bebeğinden ne gibi çıkarı olabilir sizce? Başta bir saçma bir soruymuş gibi gelmesi gayet normal çünkü çok masum bir ilişki olarak düşünmekteyiz. Yani bebeklik döneminden yetişkinliğe kadar yıllarca çocuklarının bakımını bir karşılık beklemeden üstlenmesi hayatta çıkarın en uzak olduğu ilişki olarak görmekteyiz. İşin aslına gelirsek aslında bir çıkar söz konusudur. Annelik içgüdüsü ve vicdan gibi kapsamlı kavramların dışında annenin çıkarının bebekten ilerisi için kendine bakması durumu beklenebilir. Hatta çocuğun başarısından(iyi bir meslek yapmasından veya maddi durumunun iyi olmasından) kendine pay çıkarıp övünmesine de neden olabilir. Mesela bir anne çocuğunun doktor olmasından dolayı komşu veya akrabaları ile konuşurken “benim oğlum doktor” sözünden ayrı bir övünç duyup haz alıyor olabilir ve bundan bir çıkarı söz konusu olabilir. İlk başta bahsettiğim vicdan ve içgüdü kavramı için de aynı durum geçerlidir. Yani çocuğunun bakımını aksatır ve çocuğu umursamazsa her şeyden önce içgüdülerine ve vicdanına ters hareket edeceğinden anne kötü hissedecektir. Kendini kötü hissetmemek için bakımını üstlenebilecektir de bir nevi. Bu örnek Thomas Hobbes’un görüşüne bir örnek olarak nitelendirilebilir. Bu durum anne için geçerli olmamakla beraber tüm düşünme yetisine sahip canlılarda gözlenmektedir.
Şimdi burada kendinizi sorgulamanızı istiyorum. Yaptığınız bir davranışı neden yaptığınızı ve tersini yapacağınız durumda ne gibi sonuçları olabileceğini düşünün.
Düşündükten sonra muhtemelen tersi durumda içinizin rahat etmeyeceğini ve çıkarınızla örtüşmeyen bir hareket olarak algılamakla beraber mantığınızın da işin içine girdiğini fark etmiş olacaksınız. Neticede mantığımız çıkarlarımıza göre hareket etmektedir. Kısaca bize mantıklı gelen şeyler aslında çıkarlarımızla da örtüşüyordur.
O zaman biz kötü biri miyiz? Yani insan hep bir çıkar içerisindeyse bu bizi kötü mü yapar? .Bana göre insanın doğasında olan bir durumdur bu ve bunun dengesi de mevcuttur. İyilik ve kötülükten henüz söz edemeyiz. Gözlemlerseniz aşırı derecede kendi çıkarına düşkün olan kişilerin, çevresinin ondan uzaklaştığını fark etmiş olacaksınız. Toplum bu bencillik durumunu etkilemekte. Fikrimce, insanın karşısından beklediği çıkar kadar kendisinin de o çıkarın karşılığını verebilmelidir ve bu bence yazılı olmayan bir anlaşmadır .Bir örnek vermem gerekirse sizin bir yardıma ihtiyaç duyduğunuz bir durumda yardımını aldığınız kişiye, başka bir zaman eğer kişi yardım ihtiyacı durumunda ise koşulsuz yardım etmeniz gösterilebilir. Bu durum onun gözünde sizi sadece kendini düşünen bir varlık olmadığınızı da gösterebilir. Günümüz arkadaşlık ilişkilerinde bu durum sıklıkla mevcuttur zaten.
Egoizm kavramı net bir fikir birliğine sahip olmamakla birlikte bir felsefe olduğundan farklı görüş ve fikirlere açıktır. Elimden geldiğince kendi fikirlerimle harmanlayıp Egoizm kavramını size açıklamaya çalıştım. Bu konuda sizin de görüşlerinize açığım.
Diğer yazılarımda görüşmek üzere…
