Deprem Sonrası Çocukların Psikolojisini Koruma Kılavuzu
Depremi çocuklara nasıl anlatırız? Ebeveynler depremin çocuklarda bıraktığı etkilerle nasıl baş edebilir?
Deprem Sonrasında Çocukların Psikolojisini Koruma Kılavuzu’nu buradan indirebilirsiniz.
Özellikle daha önce deprem ile ilgili bilgisi olmayan çocukların deprem anında kaygı ve korku duymaları oldukça normal ve beklenen bir tepkidir. Ancak böyle bir durum gerçekleştiğinde en güvendikleri kişilerin, yani ebeveynlerin yaşanan olayla ilgili çocuklara açıklama yapmaları gerekir. Çocukların yaşına göre dünyayı algılama biçimleri değişiklik göstermektedir. Dolayısıyla bu tür doğa olaylarından sonra çocuğun yaşına göre doğru bir dille açıklama yapmak çocukların psikolojik sağlığı için oldukça önemlidir. Ebeveynler, yakınlarda yaşanan İzmir depreminden etkilenen çocuklarının psikolojik sağlığını korumak ve ileride oluşabilecek depremlere tedbir almak amaçlı bu kılavuzdan faydalanabilirler.
Deprem Çocuklara Nasıl Anlatılır?
Küçük çocuklar deprem sonrası mutlaka size ne olduğunu soracaklardır. Bu soruyu geçiştirmeniz daha fazla endişelenmelerine ve merak etmelerine neden olacaktır. Kısa ama öz bilgiler vermeniz küçük çocuklar için daha faydalı olacaktır. “Bazen yer sallandığı için binalar da sallanıyor.” diyerek durumu özetleyebilirsiniz. Bazı çocuklar kendilerinin yaptığı bir şey yüzünden başlarına bunun geldiğini zannedebilirler. Onların suçu olmadığını bazen kimsenin suçu olmadan bazı olayların gerçekleşebileceğini söyleyin. Bu durumun her zaman olmayacağını ve güvende olduğunuzu söyleyin. Çocukları olabildiğince deprem görüntülerinden uzak tutmaya çalışın. Küçük çocuklar o görüntülerin şu anda yaşandığını zannederek depremin devam ettiğini zannedebilirler.
Tesadüfen binaların yıkılma görüntülerine maruz kalan küçük çocuklar ne olduğunu sorduklarında “Binalar bazen yer sallanınca ayakta duramazlar.” diye kısa bir açıklama yaparak güvende olduğunuzu söyleyin. Büyük çocuklara aldığınız tedbirlerden bahsederek güvende olduğunuzdan ve hep birlikte olduğunuzdan bahsedin. Bir kere deprem deneyimini atlatmanız durumunda çocuğunuza deprem anında yapılabilecekleri ve kendini nasıl koruyacağını öğretin. Daha büyük çocuklara depremin neden gerçekleştiğini daha ayrıntılı olarak anlatabilirsiniz. Yer yüzündeki tektonik tabakaların hareketi sonucu sarsılmaların sıkça gerçekleştiğini ama bizim bunların hepsini hissetmediğimizi anlatın. Hissettiklerimize deprem dediğimizi söyleyin. Ana depremden sonra artçı dediğimiz sarsıntıların gerçekleşebileceğinden bahsedin. Son olarak depreme karşı alınabilecek önlemleri anlatmak faydalı olacaktır.
Çocukların Deprem Sonrası Tepkileri
Doğuştan sahip olduğumuz, henüz çocukken etkisini gösteren bazı mizaç özelliklerimiz vardır. Her çocuk özgün olmakla beraber çocuklar birbirlerinden farklı mizaç özelliklerine de sahip olabilirler. Bu nedenle deprem durumunda verdikleri tepkiler mizaca da bağlı olarak farklılık gösterebilir. Fakat bu tür doğa olayları ve kriz anlarında çocuklarda gözlemlenen bazı kalıplaşmış, yaygın tepkiler bulunmaktadır. Benzeri durumlarda sıklıkla gözlemlenen tepkilerden yola çıkarak kendimizi ve çocuğumuzu beklenmedik durumlara karşı hazırlayabiliriz. Bazı tepkilerin ne zaman ortaya çıkacağı belli olmamakla birlikte ebeveynlerin önceden hazırlıklı olmaları çocukları korumak için faydalı olacaktır.
Deprem: Çocuklarda Yaygın Görülen Tepkiler
1. Anksiyete, korku, kaygı, kendilerinin ve diğerlerinin güvende olduğuna dair şüphe duyma:
Yaşananlardan dolayı çocukların güvende olma hissinde sıkıntılar oluşabilir. Güvenliklerini sağladığına inandıkları ebeveynlerinin bile kaygılandığını gözlemleyen çocukların endişeleri ve korkuları artabilir. Korkuların artmasından kaynaklı ebeveynlerin bulundukları odadan ya da evden gitme durumlarında ayrılık anksiyetesi belirtileri gösterebilirler. Ayrılma durumlarında ağlama, çığlık atma, gitmenizi engellemeye çalışma ya da kaygı gözlemlenebilir. Deprem durumundan sonra çocuğunuzda ayrılık anksiyetesi gözlemlediyseniz çocuğunuzun bulunduğu bölgeden ayrılmanız gerekirse mutlaka ona ne zaman geri geleceğinizi söyleyin. Kaygılı ve korkulu hissettiği anlarda yanında olduğunuzu davranışlarla ya da sözlü olarak belli edin.
2. Davranışlarda değişim:
Çocuğunuzda bazı davranış belirtilerini gözlemlediyseniz bunun sebebi olayları anlamaya çalışırken aynı zamanda kaygı duymasıdır. Deprem gibi ani kriz anlarından sonra sakin bir mizaca sahip bir çocuk hareketli hale gelebilir. Dışa dönük bir çocuk kaygılarından ötürü içe dönük davranışlar gösterebilir. Yüksek ses ve ani hareketlere karşı eskisinden daha fazla rahatsız olabilir. Duygusal patlamalar yaşayabilir. Benzeri tepkilerle karşılaştığınızda doğal karşılamaya çalışın. Hislerini anladığınızı belirterek hislerini yansıtması için alan tanımaya çalışın. Nasıl olduğunu sorun ve günlük konuşmalar yaratmaya çalışın. Daha küçük çocuklar için duygularını anladıktan sonra sizinle birlikte güvenli bir şekilde duygularını yansıtması için ona farklı bir alan yaratın. “Seni çok iyi anlıyorum ben de öfkeliyim hadi gel birlikte bu öfkemizi yansıtan bir resim çizelim.” gibi yönergelerde bulunabilirsiniz.
3. Fiziksel şikayetler:
Çocuğunuzun baş ağrısı, mide bulantısı ve vücudun çeşitli yerlerinde ağrı hissetmek gibi fiziksel şikayetleri olabilir. Deprem benzeri durumlar aynı biz yetişkinlerde olduğu gibi çocuklarda da stres hormonunu tetiklemektedir. Stres hormonu kortizol bağışıklık sistemini baskılamaktadır. Stres hormonunun fazlalığı durumunda bağışıklık sisteminin zarar görmesi nedeniyle vücudumuzda çeşitli ağrılar oluşabilir. Bu duruma karşılık çocuğunuzun yemek ve su tüketimini dengelemeye çalışarak bağışıklık sistemini tekrardan düzene sokmaya çalışın.
4. Günlük aktivitelere ilginin azalması:
Okul öncesi dönemdeki çocuklarda arkadaşlarıyla vakit geçirme oranı düşebilir. Deprem sonrası okula gidenlerde ise başarıda düşme ve derslere karşı ilgisizlik gözlemlenebilir. Çocuklar zor bir dönemi atlatmaya çalıştıkları için yaptıkları etkinliklere odaklanmakta sıkıntı duyuyor olabilirler. Bir süre bu tarz problemler yaşamaları oldukça normal. Bunlar anormal bir duruma verilebilecek normal tepkilerdir. Anlayışlı olmak ve hoşlarına gidebilecek sevdikleri aktivitelere daha fazla zaman ayırmak iyi gelecektir. Özellikle açık hava etkinlikleri rahatlamalarını sağlayacaktır. Bunun dışında 7 yaş ve üzeri çocuklarda nefes çalışmaları yapılabilir. Nefese odaklanarak 2 sayıda nefes alma ve 4 sayıda nefes verme kaygılı anlarda nefes kontrolüyle kaygıyı azaltmayı öğrenmesini sağlayacaktır.
5. Uyku ve yeme problemleri:
Çocuğunuzda çeşitli uyku ve yeme problemleri ortaya çıkabilir. Deprem sonrası yaşananları anlamaya ve sindirmeye çalışan çocukların korkudan ve endişeden düzenleri bozulmuş olabilir. Olabildiğince hızlı bir şekilde rutine dönmek iyi gelecektir. Küçük çocuklar için düzenli uyku ve yemek yeme saatleri ayarlayarak rutini sağlamanız kendilerini güvende hissetmelerini sağlayacaktır. Daha büyük çocuklar için ise bir-iki gün okula gitmek ya da online derslere katılmak istemezlerse anlayışla karşılayın. Ancak daha sonrasında hayatın devam ettiğini, okulunun önemli ve güvenli olduğunu söyleyerek derslere katılması için onu teşvik edin. Emin olun eski düzenlerini sürdürmeleri psikolojik sağlıklarına çok daha iyi gelecektir.
6. Alt ıslatma, parmak emme ve konuşma problemleri:
Küçük çocuklarda daha önceden olmayan bazı uyum ve davranış bozuklukları gözlemlenebilir. Önceden gözlemlenmeyen alt ıslatma, parmak emme gibi davranışlar deprem olayından sonra ortaya çıktıysa çocuğunuzun kaygılı olduğu kanısına varabiliriz. Bu tür davranışları gördüğünüzde bir süre müdahale etmemeye özen gösterin. Kaygılarını azaltmak için yanında olduğunuzu belli edecek sözler ve davranışlarda bulunun. Ardından eğer bu davranış bozuklukları uzun bir süre devam ederse mutlaka bir profesyonele danışın.
7. Oyun oynarken depremle ilgili konuşma:
Çocukların dili oyundur. Deprem konusunu oyun çağındaki çocuklar oyununa yansıtabilir. Örneğin legolarla oynarken, onlarla ev yaparak onları devirebilir. Böyle bir durumda müdahale etmeyin. Oyunda ortaya çıkan bu tip tepkiler olayı anladığını ve sindirmeye çalıştığını gösterir. Müdahale etmeden gözlemleyin. “Çok korkmuşlar, yere düştüler sallanmaktan.” gibi cümleler duyarsanız oyununa dahil olun. “Bak annesi ve babası onu korumuş şu an iyiler. Sallantı durmuş. Ayağa kalkmışlar.” diyerek ona güvende olduğu hissini verebilirsiniz.
Psikolog Zeynep Bengisu Çetin
Kaynaklar:
Fukuchi, N. (2020). Psychoeducation for children in a psychiatric ward in the immediate aftermath of the 2011 earthquake and tsunami in Japan. Intervention, 18(1), 85.
https://napavintners.com/earthquake/docs/ParentsTalkChildrenaboutEarthquake.pdf
