Gerçek Hayatın Provası: Oyunlar

Çocuklar neden oyun oynar? Bu soruya çeşitli yanıtlar verilebilir. Eğlenmek için, sıkıldıkları için, enerjilerini boşaltmak, neşelenmek, iyi vakit geçirmek, arkadaşlarıyla bir arada olmak, eğlenirken öğrenmek gibi daha pek çok sebep sıralanabilir. Bunların yanında oyunlar, çocuğu oyalama yöntemi, boş zaman aktivitesi gibi görülebilir. Fakat bu doğru bilinen bir yanlıştır. Çünkü dünyanın neresine giderseniz gidin çocuğun kendini ifade etme yolunun oyundan geçtiğini görürsünüz. Oyun, görünenden çok daha fazlasıdır; çocuğun içindeki dünyanın dışa yansımasıdır.

Sadece çocukluk çağına özgü olduğu düşünülse de oyunlar; doğduğumuz andan itibaren, hayatın her döneminde varlığını sürdürür. Yetişkinlikte vakit geçirmek, sosyalleşmek ya da eğlenmek gibi işlevlere sahip olan oyun, çocuklukta ise en önemli iştir. Montaigne’nin ifadesine göre “Çocukların oyunu, oyun değil, onların en ciddi uğraşıdır.” Kısacası çocuk için nefes alıp vermek, beslenmek kadar önemli bir ihtiyaçtır oyun.

Peki oyunlar sadece eğlenmeye ve çocukların boş vakitlerini doldurmaya mı yarar?

Tabi ki hayır. Öncelikle oyun oynamak çocuğu hayata hazırlar. Çünkü çocuk, oyun oynarken kendisini, çevresindeki insanları ve dünyayı keşfeder, gerçek yaşama ait gözlemlediği rolleri canlandırır, gerçek hayatı prova eder. Hayatının her alanında kullanacağı problem çözme, disiplin, yaratıcılık, özgüven, işbirliği gibi becerileri oyun esnasında kazanır. Kazandığı becerileri de bu güvenli ortamda deneyimleme fırsatı bulur. Oyun esnasında olumlu davranışlar pekiştirilir, doğru-yanlış, iyi-kötü ayrımı yapılır. Oyunlar sayesinde çocuğun fiziksel, bilişsel, dil, sosyal ve duyusal gelişimi desteklenir.

Üzüntü, öfke, sevinç, kaygı, korku gibi duygular da oyun aracılığıyla ifade edilir. Bu yönüyle oyunun sağaltıcı bir özelliğe sahip olduğu da söylenebilir. Duygularını ve bunalımlarını dışa vuran çocuk, bunların yükünden kurtulur böylece stresini azaltmış olur.

Çocuğun gelişiminde önemli bir role sahip olan oyunlar, bazen yetişkinler tarafından küçümsenebilmektedir. Yetişkinlerin gözünde oyun zaman zaman, çocuğun eğlenmesine, ayakaltından çekilmesine, oyalanmasına yarayan amaçsız bir uğraş gibi görülebilir. Hatta bazen anne-babalar çocuklarını “Hadi git oyna!” diyerek başlarından savabilir. Çocuk kendi başına ya da arkadaşlarıyla oyun oynayabilir. Ama ebeveynleriyle oynadığı oyunun yeri başkadır çocuk için. Çünkü ebeveynleriyle oyun oynarken kendini güvende hisseder. Beraber oyun oynamak çocuğun içsel dünyasının anlaşılmasına, aradaki bağın güçlenmesine de yardımcı olur. Fakat çoğu yetişkin “artık büyüdüğü” için oyun oynamaya sıcak bakmıyor olabilir. Günlük yaşamın koşuşturması içinde, çalıştığı veya meşgul olduğu için bazı ebeveynler çocuğuyla oynamaya vakit ayırmamakta, sadece fiziksel ihtiyaçlarını gidermekte ve bunun yeterli olduğunu düşünmektedir.

Günümüzde teknolojik aletler ve dijital oyunlar da kaliteli oyun zamanlarının azalmasına sebep olmaktadır. Oysaki gün içerisinde tamamen çocuğa ayrılan 20–30 dakikalık bir zaman dilimi bile çocuğa sevildiğini, önemsendiğini hissettirmek ve ebeveyniyle oynama ihtiyacını karşılamak için yeterlidir. Gelin ebeveynlerin çocukların oyunlarını nasıl geliştirebileceklerini beraber inceleyelim.

Oyun oynarken dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır. Bunlardan en önemlisi de oyuncak seçimidir. Oyuncaklar çocuğun gelişimine, yaşına ve ilgisine uygun olarak seçilmelidir. Sesli, ışıklı, bol düğmeli oyuncaklar başlangıçta ilgi çekici gelir ama çocukların çoğu kısa bir zaman sonra bu tip oyuncaklardan sıkılırlar. Benzer oyuncaklardan çok fazla almak yerine farklı alanları destekleyen oyuncaklar edinilmelidir. Örneğin; ahşap bloklar ve legolar çocuğun hayal gücünü ve yaratıcılığını ortaya çıkarmak açısından faydalı ve kullanışlıdır.

Oyuncakların mutlaka satın alınması da gerekmez. Çocuğun çok oyuncağının olması değil, oynadığı oyun ve niteliği çocuğu mutlu eder. Su, kil, kum gibi doğal oyun malzemeleriyle ya da boş kutu, ip, çarşaf, karton, mandal, düğme gibi evde bulunabilen malzemelerle, geri dönüşüm atıklarıyla da oyun yaratılabilir. Bazen bir oyuncak bebek ya da araba yerine böyle eşyalarla oyun kurmak, kendinden bir şeyler kattığı için daha değerli, eğlenceli olabilmektedir. Eğer çocuğun bir oyuncağa olan ilgisi azalıyorsa; onu bir süreliğine göz önünden kaldırıp daha sonra tekrar ortaya çıkarmak da ilgisini çekmesini sağlayabilir.

Oyun oynarken anne babaların dikkat etmesi gereken diğer noktalar:

· Oyun ve oyuncak seçimi çocuğa bırakılmalıdır. Çocuğun kurduğu oyuna müdahale edilmemeli, değiştirilmeye çalışılmamalıdır. Oyun esnasında çocuğa baskıdan, gerilimden uzak, duygu ve düşüncelerini ifade edebildiği, yaratıcılığını destekleyen bir ortam sunulmalıdır.

· Oyun birden kesilmemeli, “10 dakika sonra benim gidip işlerimi halletmem gerekiyor.” gibi önceden yapılacak uyarılarla çocuğun oyunu tamamlamasına fırsat verilmelidir. Zaten her gün kendisiyle düzenli olarak ilgilenildiğini, vakit ayrıldığını bilen çocuklar bu durumu anlayışla karşılayacaktır.

· Yaşam şekillerimizdeki değişimler nedeniyle artık çocuklar açık havada oynayamamaktadır. Çocukların fiziksel ve ruhsal sağlığı için açık havada yapılabilecek aktiviteler önemsenmelidir. Sağlığa zararlı, plastik oyuncaklar yerine çocuğun doğadaki malzemelerle (taş, yaprak, dallar, çamur…) oynamasına izin verilmelidir.

· Sürekli yapılandırılmış oyunları tercih etmek yerine çocukların hayal gücünü geliştirmelerini sağlayacak yaratıcı, yapılandırılmamış oyunlar tercih edilmelidir.

Evde kalmamız gereken şu dönemde çocuklar arkadaşlarıyla vakit geçirememektedir. Bu nedenle anne- babalara önemli bir görev düşmektedir. Oyunlar çocukların en özel anıdır ve anne- baba da bu özel anı çocukla paylaşmalıdır.

Çocuğunuzla oynayabileceğiniz keyifli bir oyun önerisi:

Evet, Hayır: Aile üyelerinden biri değiştirmeli olarak soru soran biri de cevap veren kişi olur. Sıra cevap veren kişi de olduğunda kişinin hiçbir soruya “evet” ya da “hayır” dememesi gerekir. Soru soran aile üyesi, “Ablan kaç yaşında? 18 değil mi?” gibi şaşırtmalı sorular sorarak oyunu daha eğlenceli hale getirebilir. Oyunda amaç dikkati ve hızlı düşünmeyi geliştirmektir.

Kaynaklar

Sığırtmaç, A., Çocuk ve Oyun, “http://anaokulu.cu.edu.tr/__/file/3_COCUK_VE_OYUN.pdf “ 14.12.2020.

“http://www.evogretmeni.com/ebeveynlerin-cocuklariyla-oyun-oynamalarinin-onemi/” 14.12.2020.

Öztabak, M. Ü., Çocuğun Yaşam Tarzı: Oyun, “https://www.trtcocuk.net.tr/ebeveyn-akademisi/cocuk-gelisimi/cocugun-yasam-tarzi-oyun” 15.12.2020

Yeni Bir Ebeveynlik Yaklaşımı: Oyun Dolu Ebeveynlik, (2011, Şubat) GÜNCE’L Aylık Bilgi Bülteni, 36.