Ruh Sağlığı Alanında Unvan Karmaşası
Ruh sağlığı alanı, içerisinde pek çok profesyonelliği ve dolayısıyla bağlantılı profesyonelleri barındıran bir alandır. Söz konusu ruhu ele alınan canlı olan insanın komplike yapısına yarışırcasına alandaki meslek elemanlarının kimler olduğuyla, yetkileriyle ilgili de kafa karışıklıkları ve unvan karmaşaları görülebilmektedir. Bu karmaşayı çözmek üzere meslek tanımlamalarını yapmadan önce ruh sağlığı alanının ne olduğu ve bu alan çalışanlarının neyi amaçladığı üzerine tanımı vermek iyi olacaktır.
Ruh sağlığı bireyin duygusal, düşünsel, davranışsal, fiziksel, sosyal ve tinsel (manevi) öğeleriyle ilişkisine bağlı sağlık halini tanımlamaktadır. Ruh sağlığı alanında çalışan meslek elemanları bireyin, ailenin ve toplumun sağlıklı bir yaşam sürdürebilmesi için fiziksel, duygusal, düşünsel, sosyal ve tinsel (manevi) öğeleriyle bütünsel bir halde ve dengede olmasını, bu denge halinin korunmasını; bozulduğunda da tedavi edilmesini, bu durumun yol açtığı yeti yitimlerinin önlenmesini ve rehabilitasyonunu sağlamak amacıyla çalışır. Dolayısıyla alanda çalışan meslek elemanları tüm bunlarla ilişkili profesyonelliklere yönelik eğitimler almaktadır. Söz konusu mesleklerin tanımları aşağıdaki gibidir:
Psikiyatri Hekimi: Psikiyatri hekimi, 6 yıllık tıp fakültesinden mezun olmuş ve bunun ardından 4–5 yıl ruh sağlığı ve hastalıkları (psikiyatri) üzerine ihtisas yapmış; dolayısıyla tıp fakültesi mezunu ve psikiyatri uzmanlık eğitimini tamamlamış hekimdir. Bu biçimde psikiyatri hekimi; genel tıbbi bilgisinin üzerine ruhsal yapıyı değerlendirme, tanı koyma, ayırıcı tanı yapma, gerekli tedaviyi planlama ve uygulama bilgisi ve yetkisine sahip hale gelmektedir. Bununla birlikte psikiyatri uzmanlığı psikoterapist unvanı vermiyor olduğundan psikiyatristler, eğitimini almadan psikoterapi uygulamalarını gerçekleştirememektedir. Bu eğitimi aldıktan sonra uygun görülen psikoterapiyi uygulamak ve/veya yönlendirmek de psikiyatri uzmanlarının sorumluluğu ve yetkisi içindedir. Psikiyatri hekimi, klinik karar verici olması dolayısıyla tüm ruh sağlığı ekibi içinde koordinasyonu sağlama görevini üstlenmektedir. Ek olarak 1. basamak sağlık kuruluşlarında görev yapan aile hekimleri de ruh sağlığı alanında yetkilidir. Çocuk, genç, yaşlı tüm bireylere 1. basamak koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetleri sunan; aynı zamanda ruh sağlığı ve hastalıkları branşında temel hastalıkların önlenmesi ve tedavisindeki hizmetleri veren hekimdir.
Psikolog: Fen-edebiyat, iktisadi ve idari bilimler ve insan ve sosyal bilimler fakültelerinin
4 yıllık psikoloji bölümünden mezun olan kişilere psikolog denir. Psikologlar, bireyin bireysel ve toplumsal tutum, davranış, düşünme ve duygu durumlarını inceleyerek ruh yapısına yönelik incelikli bilgi sahibi olan; davranışın ve zihinsel süreçlerin bilimsel tanım ve açıklamalarını yapabilen ve mesleki uygulamalarında bunu temel alan meslek mensuplarıdır. Psikoloji lisans eğitimi sırasında danışan görüşmesine dayalı uygulamalı klinik eğitim, süpervizyon veya yapılandırılmış standardize psikoterapi eğitimi almadıklarından mezuniyet sonrası bilimsel geçerliliği kabul edilmiş uluslararası tanınırlığı olan standardize psikoterapi eğitimi (teorik+süpervizyon) aldıklarını belgelendirdikleri takdirde psikoterapi uygulamalarını gerçekleştirebilmektedirler. Psikiyatri hekimi ile birlikte ruhsal hastalıklara tanı koyulması, tedavi ve rehabilitasyon hizmetleri sırasında tıbbi ekibin içerisinde çalışmaktadırlar.
Klinik Psikolog: Psikoloji lisans programından mezun olduktan sonra üzerine sosyal bilimlere bağlı klinik psikoloji anabilim dalında yüksek lisans/doktora yapmış psikologlara klinik psikolog denmektedir. Klinik psikologlar; nesnel ve yansıtmalı ölçüm araçları, gözlem ve görüşme teknikleri kullanarak uluslararası teşhis ve sınıflama sistemlerinde hastalık olarak tanımlanmayan ve Sağlık Bakanlığının uygun gördüğü durumlarda veya psikiyatri hekiminin yönlendirmesiyle, ilgili tıbbi uygulamaları ve psikoterapi uygulamasını yapabilmektedir. Klinik psikologlar bilimsel geçerliliği kabul edilmiş uluslararası tanınırlığı olan standardize psikoterapi eğitimi (teorik+süpervizyon) aldıklarını belgelendirdikleri takdirde psikoterapi uygulamalarını gerçekleştirebilmektedirler. Koruyucu ruh sağlığı ve rehabilitasyon hizmetlerinde ruh sağlığı ekibi içerisinde rol almaktadırlar.
Psikolojik Danışmanlar: Eğitim fakültelerinin 4 yıllık psikolojik danışmanlık ve rehberlik bölümlerinden mezun olmuş olan kişiler psikolojik danışmanlardır. Başta eğitim kurumları olmak üzere ruh sağlığı alanındaki çeşitli kuruluşlarda ilgili danışmanlığı ve rehberliği verme görevlerini üstlenirler. Amerikan Psikolojik Danışma Derneğine göre profesyonel olarak psikolojik danışma kavramının açıklaması şu şekildedir: “Psikolojik danışma, farklı özelliklere sahip birey, aile ve grupları ruh sağlığı, iyilik hali, eğitim ve kariyer amaçlarına ulaşmaları yolunda yetkinleştiren profesyonel bir ilişkidir.”. 1. basamak sağlık kuruluşlarında aile hekimi ve psikiyatri birimlerinde de psikiyatri hekimi denetiminde çalışabilmektedirler. Psikolojik danışmanlar bilimsel geçerliliği kabul edilmiş uluslararası tanınırlığı olan standardize psikoterapi eğitimi (teorik+süpervizyon) aldıklarını belgelendirdikleri takdirde psikoterapi uygulamalarını uygulayabilmektedirler.
Buna ek olarak Türkiye’de pedagoji bölümü yıllar önce kapatılarak üniversitelerde okutulan bir lisans programı olmaktan çıkmıştır. Pedagojinin kelime anlamı “eğitbilim, çocuk bilimi ya da çocuklarda eğitim bilim ve teorisi”dir. Bu bölümün öğretileriyle amaçlanan; çocuklarda öğrenmeye, eğitime odaklanarak gelişimsel süreçlerin, bu süreçlerle bağlantılı olan ve olmayan davranış kalıplarının ve bunların kökeninin anlaşılmasını ve yetiştirilmesi sürecinde içinde bulunduğu tüm boyutlara uygun planlamayı yapabilmeyi sağlamaktır. Bu bölüm yerine psikolojik danışmanlık ve rehberlik bölümü oluşturulmuş, pedagoji kapsamındaki çeşitli konular bu bölüm bünyesine alınmıştır. Dolayısıyla kamu kurum ve kuruluşlarından olan adliyelere pedagog unvanıyla alımı yapılan meslek grubu da psikolojik danışmanlardır.
Psikiyatri Hemşiresi: 4 yıllık hemşirelik lisans eğitimi üzerine psikiyatri hemşireliği anabilim dalında yüksek lisans yaparak uzmanlaşmış hemşirelere psikiyatri hemşiresi denmektedir. 1. basamak sağlık kuruluşlarında ve psikiyatri birimlerinde çalışabilmektedirler. Ruh sağlığının uzun dönemli korunması konusunda danışmanlık ve destek vermede, hekimin önerdiği medikal tedavileri uygulamada ekip içerisindeki görevlerini yerine getirirler. Psikiyatri hemşireleri, bilimsel geçerliliği kabul edilmiş uluslararası tanınırlığı olan standardize psikoterapi eğitimi (teorik+süpervizyon) aldıklarını belgelendirdikleri takdirde psikiyatri hekimi sorumluluğunda ve koordinasyonunda psikoterapi uygulamalarını gerçekleştirebilmektedirler.
Ek olarak psikiyatrik hastaların ruh sağlığı ekibi tarafından önerilen günlük bakım ve hemşirelik hizmetlerini psikiyatri hemşiresi olmayan hemşireler de verebilmektedir.
Sosyal Hizmet Uzmanı/Sosyal Çalışmacı: Ruh sağlığı alanında hizmet vermek için özel eğitim almış, fen-edebiyat, iktisadi ve idari bilimler, insan ve sosyal bilimler ve sağlık bilimleri fakültelerinin 4 yıllık sosyal hizmet/sosyal çalışma lisans programından mezun kişi sosyal hizmet uzmanı/sosyal çalışmacıdır. Sosyal hizmet/sosyal çalışma; bireyin güçlendirilmesi ve özgürleşmesi yani refahı üzerinden toplumun refahına ulaşmayı amaçlayan, bu biçimde değişimi, gelişimi ve bütünleşmeyi destekleyen uygulama temelli bir meslek ve akademik disiplindir. Sosyal hizmet uzmanı/sosyal çalışmacı ise bununla bağlantılı olarak birey, aile, grup ve toplumun sorun çözme ve baş etme kapasitelerinin geliştirilmesi, güçlendirilmesi, psikososyal işlevselliklerinin sağlanması, sosyal değişimin desteklenmesi ve bunlarla ilgili sosyal politika ve programların geliştirilmesi amacıyla insan davranışına ve sosyal sistemlere ilişkin kuramlardan yararlanarak da geliştirilmiş sosyal hizmete özgü kuram, yöntem ve teknikleri kullanarak uygulama yapan kişidir. Bu alanda lisansüstü eğitim almış kişilere sosyal hizmet uzmanı denmektedir ancak mesleğin temelinin dayandığı yurt dışı kaynaklarından yapılan çevirilerde kavramsal açılarından mutabık kalınamamasıyla ilgili olarak lisans mezunu bireylere de sosyal hizmet uzmanı denmekte ve yaygın olarak bu ifade kullanılabilmektedir. Buna ek olarak kamu kurum ve kuruluşlarına sosyal çalışmacı unvanıyla yerleştirilen meslek elemanları bu bölüm mezunlarından oluşmaktadır. Yanı sıra yine bazı kamu kurum ve kuruluşlarına sosyal çalışma görevlisi olarak alımı yapılan meslek elemanları sosyal hizmet/sosyal çalışma, sosyoloji, psikoloji, psikolojik danışmanlık, öğretmenlik, çocuk gelişimi ve aile tüketici bilimleri mezunu kişiler olabilmektedir. Sosyal hizmet uzmanları/sosyal çalışmacılar danışanlara gündelik ve somut yaşam olaylarının organize edilmesi konusunda destek olurlar. Psikiyatri hastalarının sosyal sorunların çözümü aşamasında psikiyatri hekimi sorumluluğunda görev alırlar. Sosyal hizmet uzmanları, yine diğer meslek gruplarında olduğu gibi bilimsel geçerliliği kabul edilmiş uluslararası tanınırlığı olan standardize psikoterapi eğitimi (teorik+süpervizyon) aldıklarını belgelendirdikleri takdirde psikoterapi uygulamalarını psikiyatri hekimi sorumluluğunda uygulayabilirler.
Buna ek olarak gelişmiş ülkelerde devlet tarafından tanımlanan ruh sağlığı çalışanlarının yetki ve yetkinlik tanımlamasına yönelik Ruh Sağlığı Yasası gibi dayanaklar ruh sağlığı alanındaki unvan karmaşasını önleyebilmek için önemlidir. Türkiye’de ruh sağlığı hizmetiyle ilgili hukuki temeller yetersiz görünmektedir. Bundan kaynaklanarak da ruh sağlığı çalışanı olmayan, çeşitli kısa ve niteliksiz programlarla alınan eğitim ve sertifikaları dayanak gösteren kişilerin, alanda istismar edici çalışmalarını ve uygulamalarını ne yazık ki görmekteyiz. Çeşitli meslek örgütlerinin, ruh sağlığı hizmetlerinin yasal olarak hukuki temellere dayandırılması noktasındaki çalışmaları devam etmektedir. Etik dışı uygulamaları önleme sorumluluğunun yanı sıra aslında ruh sağlığı alanını korumak bir noktada herkesin işi olmalıdır çünkü ruh sağlığının güçlendirilmesinde mikro, mezo, makro boyutta toplumun tüm katmanları; devlet kuruluşları, sivil toplum kuruluşları ve özel kuruluşlar gibi içinde ruh sağlığı profesyonellerinin de bulunduğu birçok yapı rol oynar. Ruh sağlığının herkesin rol oynadığı ve güçlendirilmesi gereken bir durum olmasının en temel nedeni, bireyin ve toplumun iyilik hali ve etkin işlevselliği için esas olan olmasıdır. Dolayısıyla ruh sağlığının iyilik hali için çalışılan bu alandaki söz konusu karmaşanın çözümlenebilmesi de bu nedenle oldukça önemlidir.
DOĞRU BİLİNEN YANLIŞLAR
YANLIŞ: Çocuk psikologları ve çocuk gelişim uzmanları pedagogtur.
DOĞRU: Türkiye’de pedagoji bölümü yıllar önce kapatılarak üniversitelerde okutulan bir lisans programı olmaktan çıkmıştır. Bu bölüm yerine psikolojik danışmanlık ve rehberlik bölümü oluşturulmuş, pedagoji kapsamındaki çeşitli konular bu bölüm bünyesine alınmıştır. Dolayısıyla kamu kurum ve kuruluşlarından olan adliyelere pedagog unvanıyla alımı yapılan meslek grubu da psikolojik danışmanlardır.
YANLIŞ: Sosyal çalışmacı; sosyal hizmet okuyanlara, sosyolog ve psikolojik danışmanlara denir.
DOĞRU: Fen-edebiyat, iktisadi ve idari bilimler, insan ve sosyal bilimler ve sağlık bilimleri fakültelerinin 4 yıllık sosyal hizmet/sosyal çalışma lisans programından mezun kişi sosyal hizmet uzmanı/sosyal çalışmacıdır. Bu alanda lisansüstü eğitim almış kişilere sosyal hizmet uzmanı denmektedir ancak mesleğin temelinin dayandığı yurt dışı kaynaklarından yapılan çevirilerde kavramsal açılarından mutabık kalınamamasıyla ilgili olarak lisans mezunu bireylere de sosyal hizmet uzmanı denmekte ve yaygın olarak bu ifade kullanılabilmektedir.
YANLIŞ: Psikologlar psikoterapi eğitimini lisans sürecinde aldığından mezun olunca terapi yapabilir.
DOĞRU: Psikologlar; psikoloji lisans eğitimi sırasında danışan görüşmesine dayalı uygulamalı klinik eğitim, süpervizyon veya yapılandırılmış standardize psikoterapi eğitimi almadıklarından mezuniyet sonrası bilimsel geçerliliği kabul edilmiş uluslararası tanınırlığı olan standardize psikoterapi eğitimi (teorik+süpervizyon) aldıklarını belgelendirdikleri takdirde psikoterapi uygulamalarını gerçekleştirebilmektedirler.
YANLIŞ: Klinik psikologlar bağımsız olarak ilaç (tıbbi) tedavisi yapabilir, reçete yazabilir.
DOĞRU: Psikoloji lisans programından mezun olduktan sonra üzerine sosyal bilimlere bağlı klinik psikoloji anabilim dalında yüksek lisans/doktora yapmış psikologlara klinik psikolog denmektedir. Klinik psikologlar; nesnel ve yansıtmalı ölçüm araçları, gözlem ve görüşme teknikleri kullanarak uluslararası teşhis ve sınıflama sistemlerinde hastalık olarak tanımlanmayan ve Sağlık Bakanlığının uygun gördüğü durumlarda veya psikiyatri hekiminin yönlendirmesiyle, ilgili tıbbi uygulamaları ve psikoterapi uygulamasını yapabilmektedir. Bunun haricinde bağımsız olarak tıbbi tedavi uygulama veya ilaç/reçete yazma yetkileri yoktur.
YANLIŞ: Psikiyatri hastalarıyla, psikiyatri kliniğinde çalışan hemşireye psikiyatri hemşiresi denir.
DOĞRU: 4 yıllık hemşirelik lisans eğitimi üzerine psikiyatri hemşireliği anabilim dalında yüksek lisans yaparak uzmanlaşmış hemşirelere psikiyatri hemşiresi denmektedir. Ek olarak psikiyatrik hastaların ruh sağlığı ekibi tarafından önerilen günlük bakım ve hemşirelik hizmetlerini psikiyatri hemşiresi olmayan hemşireler de verebilmektedir.
YANLIŞ: Psikiyatri hekiminin görevi yalnızca ilaç/reçete yazmaktır.
DOĞRU: Psikiyatri hekimi, aldığı eğitimle birlikte; genel tıbbi bilgisinin üzerine ruhsal yapıyı değerlendirme, tanı koyma, ayırıcı tanı yapma, gerekli tedaviyi planlama ve uygulama bilgisi ve yetkisine sahip hale gelmektedir. Bununla birlikte psikiyatri uzmanlığı psikoterapist unvanı vermiyor olduğundan psikiyatristler, eğitimini almadan psikoterapi uygulamalarını gerçekleştirememektedir. Bu eğitimi aldıktan sonra uygun görülen psikoterapiyi uygulamak ve/veya yönlendirmek de psikiyatri uzmanlarının sorumluluğu ve yetkisi içindedir. Psikiyatri hekimi, klinik karar verici olması dolayısıyla tüm ruh sağlığı ekibi içinde koordinasyonu sağlama görevini üstlenmektedir.
YANLIŞ: Psikolojik danışmanlar yalnızca okullarda çalışabilir
DOĞRU: Psikolojik danışmanlar; okullar, Emniyet Genel Müdürlüğü, Türk Silahlı Kuvvetleri, psikolojik danışmanlık merkezleri ve aile danışmanlık merkezleri gibi birçok yerde görev alabilmektedirler.
KAYNAKÇA
Bu yazının oluşturulmasında aşağıdaki kaynaklardan yararlanılmıştır:
https://pdr.org.tr/2020/12/22/ruh-sagligi-meslekleri-ve-gorev-tanimlari/ (Erişim Tarihi: 02.06.2022)
https://pedagoji.nedir.org/ (Erişim Tarihi: 12.06.202)
https://psikiyatri.org.tr/halka-yonelik/6/ruh-sagligi-calisanlari-gorev-tanimlamasi (Erişim Tarihi: 02.06.2022)
https://tr.wikipedia.org/wiki/Pedagoji (Erişim Tarihi: 12.06.2022)
https://www.counseling.org/aca-community/learn-about-counseling/what-is-counseling (Erişim Tarihi: 04.06.2022)
https://www.psikolog.org.tr/tr/kurumsal/sikca-sorulan-sorular-x716/ (Erişim Tarihi: 04.06.2022)
