Sevgi Evleri

Çocukların, sağlıklı bireyler olarak yetişebilmesi için temel düzeyde ihtiyaç duydukları gereksinimlerin başında barınma, beslenme ve eğitim gibi faktörler gelse de unutulmaması gereken en önemli gereksinimlerden biri ise çocuğa sunulacak olan koşulsuz sevgi ihtiyacıdır. Çocuğa sunulan sevgi denilince aklımıza ilk olarak ailenin çocuğuna karşı sunduğu sevgi gelebilmektedir. Bu çok olası bir durumdur fakat ailesi belirli sebeplerden dolayı çocuğun yanında olamayan çocuklar için ne düşünebiliriz? Onların yalnız olduğunu düşünüyorsanız yanılıyor olabilirsiniz. Hatta onlarla belki de komşu olduğunuzu biliyor muydunuz?

Çocukluk, insan hayatı için belki de en önemli sayılabilecek dönemlerin arasında yer almaktadır. Bu dönemde yaşanan olaylar, durumlar ve olgular gelecek hayatımızı şekillendirici ve hatta karakterimizin şekilleneceği süreçler olabilir. Bu sebeple çocuğun sağlıklı gelişimi büyük önem taşımaktadır.

Çocuk gelişimi açısından genel bilgiler ve görüşler ele alındığında çocuğun öncelikli olarak kendi ailesinin yanında yaşaması ve büyümesi çocuk adına en sağlıklısı olarak ele alınmaktadır. Fakat bilindiği üzere kimi zaman çocuğun ailesinin yanında barınması çocuk adına riskli olabilmektedir. Bu olaylara örnek olarak ailenin yoksulluğu, aile içi sorunlar, ebeveynlerde ruhsal ve fiziksel yetersizlikler, küçük yaşta evlilikler, çocuğun ihmali ve istismarı gibi pek çok neden gösterilebilir. Bu sebeplerden de anlaşılacağı üzere çocukların korunması toplumsal olarak sorun niteliği taşımaktadır.

Yazımızın konu başlığından da anlaşılacağı üzere bugün sizlerle çocuk koruma tiplerinden biri olan “Sevgi Evlerini” ele alacağız. Sevgi evlerinden bahsetmeden önce Türkiye’ de çocuk koruma konusu üzerinde durmak bizlere konunun daha iyi anlaşılmasına fayda sağlayabilir.

Türkiye’de Çocuğa Sağlanan Bakım Hizmetleri

Türkiye’de çocuk koruma alanında sosyal hizmetlerin büyük bir rol oynamaktadır. Çocuğa sağlanan tüm koruma ve bakım yöntemlerini ilgili sosyal hizmet bünyesi ilgilenir ve çocuğun inceleme ve tespitini yaparak ona uygun bakım modelini seçebilir.

Bu kapsamda bakım hizmetleri incelendiğinde iki ana başlığa ayrılmaktadır. Bunlardan ilki çocuğun aile yanında bakımı, ikincisi ise kurum bakımı hizmetleri olarak ele alınmaktadır. Kısaca başlıklardan ve modellerden bahsetmek gerekirse;

1. Aile Yanında Bakım Hizmetleri

a. Sosyal Ekonomik Destek ile Ailenin Desteklenmesi:

Sosyoekonomik olarak yeterli düzeyde olmayan çocuklu ailelere çocuğun gelişimin devam edebilmesi adına yönetmeliklerce belirlenmiş belirli oranlarda ayni ve nakdi desteğin sağlanması olarak ele alınmaktadır. Çocuk bu durumda ailesinin yanında kalmaya devam eder ve ekonomik olarak desteklenir.

b. Koruyucu Aile Hizmeti:

Yukarıda da bahsettiğimiz gibi çocuğun yetişmesi adına en esas olan ailenin yanında yetişmesi olarak bahsetmiştik. Bu duruma örnek olarak gösterilen bakım modellerinden biri olan Koruyucu Aile sistemi, çocuğun belirli süre kapsamında (korunmasını gerektiren süre kadar) çocuğun koruyucu aile yanında kalarak ailenin yine devlet tarafında maddi ve manevi desteklendiği bakım modelidir. Burada çocuk, özellikle daha alt yaş gruplarında olup aile ortamında yetişmesi adına tercih edilmektedir.

c. Evlat Edinme:

“Evlat edinme, durumu evlat edindirilmeye uygun bir çocukla, durumu evlat edinmeye uygun kişi/eşler arasında hukuki bağlar sağlanarak çocuk — ebeveyn ilişkisinin kurulmasıdır.

Çocuğun ailesinin olmaması, buluntu ya da terk edilmiş olması ve hiçbir şekilde ailesiyle birlikte olamayacağı koşullarda evlat edinme çocuk için en uygun hizmet modelidir. Bu durumlarda çocuğun mümkün olan en kısa sürede aile ile buluşturulması çocuk yararınadır. Özellikle 0- 6 yaş grubundaki çocukların kısa sürelerle kuruluş bakımında tutulup bir aileye kavuşması, gelişimini sağlıklı tamamlamasına olanak sağlayacaktır.”

2. Kurum Bakım Hizmetleri

a. Kışla Tipi Kuruluşlar:

Kışla tipi bakım, bilinen en eski bakım yöntemidir. Günümüzde Türkiye’deki sayısı 30’larda olan bu tip kuruluş bakımı çocukların bir arada olduğu koğuş tipi bakım şeklidir. Bu bakım şekli genellikle aile yanında duramayacak çocuklarda hızlı aksiyon almak adına kısa süreli bakımlarının gerçekleşmesi ve rehabilite edici çözümler sunmak adına kullanılır. Bunlardan ilki çocuk yuvalarıdır.

i. Çocuk Yuvaları:

“0–12 yaş arası korunmaya muhtaç çocukların, bedensel, eğitsel, psiko-sosyal gelişimlerini, sağlıklı bir kişilik ve iyi alışkanlıklar kazanmalarını sağlamakla görevli ve yükümlü yatılı sosyal hizmet kuruluşlarıdır. Gerekli durumlarda 12 yaşını bitirmiş korunmaya muhtaç kız çocukları da yuvalarda bakılabilmektedir”

ii. Yetiştirme Yurtları:

“13–18 yaş arası korunmaya muhtaç çocukları korumak, bakmak ve bir iş veya meslek sahibi edilmeleri ve topluma yararlı kişiler olarak yetişmelerini sağlamakla görevli ve yükümlü olan yatılı sosyal hizmet kuruluşlarıdır.”

b. Çocuk Destek Merkezleri:

“Suça sürüklenmesi, suç mağduru olması veya sokakta sosyal tehlikelerle karşı karşıya kalması sebebiyle haklarında bakım tedbiri veya korunma kararı verilen çocuklardan; psikososyal desteğe ihtiyaç duyduğu tespit edilenlerin, bu ihtiyaçları giderilinceye kadar geçici süre ile bakım ve korunmalarının sağlandığı, bu süre içerisinde aile, yakın çevre ve toplum ilişkilerinin düzenlenmesine yönelik çalışmaların yürütüldüğü; çocukların mağduriyet, suça sürüklenme, yaş ve cinsiyet durumuna göre ayrı ayrı yapılandırılan veya ihtisaslaştırılan yatılı sosyal hizmet kuruluşları, olarak tanımlanmaktadır.”

c. Ev Tipi Kuruluşlarda Bakım:

Ev tipi kuruluş bakımları yapısı itibari ile aile yanında çeşitli sebeplerden ötürü kalamayan çocukların bakımı konusunda geliştirilmiş en modern bakım tipidir. Bu bakım tipi bünyesinde çocukların ev ortamında uzmanlar eşliğinde ve bakıcı personeller eşliğinde yaşadığı, 24 saat hizmet veren bakım tipidir. Ev tipi kuruluş bakımları ikiye ayrılmaktadır.

i. Çocuk Evleri

“Çocuk evleri; 0–18 yaşlar arasındaki korunmaya muhtaç çocukların kaldığı ev birimleri, şeklinde tanımlanmaktadır. Her ilin sosyal-kültürel ve fiziksel yapısı, çocuk yetiştirmeye uygun bölgelerinde, tercihen il merkezinde, okullara ve hastanelere yakın apartman dairesi veya müstakil dairelerde 0–18yaş grubu, 6–8 çocuğun bir ev ortamı yaratılarak, korunma ve bakım altına alınan çocukların bedensel ve psiko-sosyal gelişimlerinin, eğitimlerinin ve bir meslek sahibi olarak topluma yararlı kişiler olarak yetiştirilmelerini sağlamakla görevli yatılı sosyal hizmet kuruluşlarıdır.”

ii. Sevgi Evleri:

Yazımızın da konusu olan Sevgi Evleri, giriş kısmında da bahsettiğimiz gibi çocuğun sevgi ihtiyacının da ne denli önemli olduğunu hatırlatan bakım tipi modelidir.

Sevgi ihtiyacını sizlere 1970’li yıllarda Harlow adında bir bilim insanının maymunlar üzerinde yapmış olduğu deney ile anlatmak isterim.

Harlow Deneyi

Harlow, o yıllarda sosyal bilimlerin ve psikolojik atılımlarının gerçekleştiği süreç içerisinde kendi düşüncesini savunmak adına bu deneyin planlamasını kurar. Onun düşüncesine göre insanlar büyürken ebeveynlerinden aldıkları fiziksel temas ile gerçekleşen sevgi ve şefkatin, güven duygusunu pekiştirdiğini, kendilerini daha iyi hissettiklerini ve çocuk gelişiminde bunun büyük bir yerinin olduğunu ifade etmiştir.

Harlow bu tezini bebek maymunlar ile hazırladığı bir deney ile uygulamaya geçirmiştir. Deneye göre iki farklı bebek maymun grubu yer almaktaydı ve bir gruba demir telden yapılmış anne maymun figürü, diğer maymun grubuna ise bez ve pamuktan yapılmış (yani daha yumuşak) bir anne maymun figürü hazırlanmıştı. Harlow, iki test aşaması koydu bunlardan ilki telden yapılmış anne maymuna içinde maymunların sevdiği yiyeceklerin olduğu bir biberon konulmuş diğer bezden yapılma anne maymuna ise hiçbir şey konulmamıştır. Ardından diğer test aşaması ise yukarıda bahsedilen durumun tersi olarak bezden yapılma anne maymunda biberonun olduğu aşamadır. Hepimizin tahmin edeceği üzere ikinci aşamada her maymun bezden yapılma anne maymunun yanında yer almaktaydı, bu normal bir durum olsa da Harlow ve arkadaşlarını şaşkına uğratan durum ise ilk test aşamasında gerçekleşecekti. İlk test aşamasında maymunların tamamı bezden yapılma anne maymunu yuva olarak tercih etmiş yalnızca karınları acıktığında telden figüre gitmişlerdir.

Deney bize halen günümüzde de doğruluğunu koruyan, çocuklarda ebeveynlerinin dokunmalarını önemli kılan ve onların sıcaklıklarına ihtiyaç duydukları gerçeği ortaya koyan bilgiler gün ışığına çıkmıştır (Gökçe, İ. (2021,03,24). Harlow’un Maymun Deneyi. İnsanca Akademi. https://www.insancaakademi.com/harlow-maymun-deneyi/).

Sevgi Evleri konusuna geri dönecek olur isek Sevgi evleri, “Sevgi evleri; 10- 12 çocuğun barınıp yaşamlarını sürdürebileceği, temel gereksinimlerinin karşılanabileceği, toplu yaşamın getirdiği olumsuzlukları yaşamadan yetiştirilebilecekleri, aile ortamına benzer yapılar ve ilişki sistemi içinde çocukların yetişebileceği yatılı sosyal hizmet kuruluşlarıdır. Sevgi evleri kuruluş bakımı yerine daha küçük birimlerde, aile ortamına benzer yapılar ve ilişki sistemi içerisinde çocukların yetiştirilebileceği küçük müstakil binalardan oluşturulan yapılardır.

Ev ortamı şeklinde düzenlenmiş olan sevgi evlerinde, yeterli sayıda personel ile sürekli ve standardı düşmeyen hizmetin sunulması ve çocuklarda temel güven duygusunun kazandırılması ve geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Sevgi evleri hizmet modeli ile sağlam ve tutarlı davranış özelliği ile olası kişilik ve davranış bozukluklarını en aza indirmek hedeflenmektedir.”

Burada ortaya konulması gereken en önemli nokta ise ev tipi kuruluşlu bakımlarda ortak olarak dikkat edilen husus, dışarıdan evin misyonunu ve amacını belli edici hiçbir işaret veya tabelanın bulunmamasıdır. Bu özelliği ile birlikte çocukların hayatlarına uygun olarak yaşanabilecek mahallelerde tamamıyla olağan bir süreç izlenilmektedir. Bu sebeple bilemediğimiz bir şekilde bahsi geçen kuruluşlarla komşu olma ihtimalimiz oluşmaktadır. Bunun sebebi, kuruluş bakımında kalan çocukların sosyal yaşamda yaşamış olduğu en büyük zorluklardan birisi etiketlenme ve damgalanma sorunudur. Bu sorunu ortadan kaldırmayı hedefleyen ev tipi kuruluşlar edindiği vizyonuyla kendisini bu şekilde belli edici nitelikte tutmamaktadır. Bu sayede bakım altındaki çocuklar sosyal damgalanma yaşamadan rahatça okula gitmek gibi günlük aktivitelerini gerçekleştirebilmektedir.

Kısacası çocukların korunma ve bakım ihtiyaçlarının karşılanmasında çok farklı yöntemler olup çocuğun bakımının öncelikli olarak kök ailesinin yanında olması gerektiği fakat olamadığı noktalarda farklı kuruluş bakım tiplerinin olduğu bilinmelidir.

Önerilen Kitaplar

“Köpek Gibi Büyütülmüş Çocuk” — Maia Szalavitz

Doğru Bilinen Yanlışlar

Yanlış: Sevgi evleri, koğuş tipi yerleşkenin bulunduğu ve çocuk sayısının fazlaca olduğu bir kuruluş bakımıdır.

Doğru: Sevgi evleri, içerisinde aynı yaş grubu ve cinsiyetine sahip en fazla 6–12 tane çocuğun bulunduğu ve her çocuk için ayrılan özel alanın bulunduğu ev tipi kuruluş bakımıdır.

Yanlış: Çocuk sayısı çok fazla olduğundan çocukların psikososyal gelişimi pek önemsenmemektedir.

Doğru: Sevgi evleri gibi kuruluşlarda çalışması adına görevlendirilmiş sosyal hizmet uzmanı, psikolog veya çocuk gelişim uzmanı bulunması zorunludur ve bu şekilde çocukların psikososyal gelişimleri de takip edilmektedir.

Doğru: Sevgi Evleri, 24 saat hizmet vermektedir.

Yanlış: Sevgi evlerinin yerlerini isteyen herkes tespit edebilir.

Doğru: Sevgi evlerinde kalan çocukların toplum tarafından herhangi bir damgalanmaya veya etiketlenmeye maruz kalmaması adına kaldıkları kuruluşu belirtici hiçbir işaret veya tabela bulunmamaktadır.

Yanlış: Sevgi evlerinde ihtiyaç sahibi her çocuk kalabilir.

Doğru: Sevgi evleri gibi aynı zamanda birçok bakım kuruluşunda, yalnızca hakkında bakım ve/veya koruma tedbiri alınmış çocuklar kalabilir.

Yanlış: Çocuk hakkında koruma kararını tüm resmi kurum ve kuruluşlar alabilir.

Doğru: Çocuk hakkında risk teşkil eden durumlarda ilgili sosyal hizmet birimi harekete geçerek çocuk hakkında inceleme yapan sosyal hizmet uzmanı tarafından raporunda yer verilecek koruma kararınca alınabilir.

Yanlış: Çocuk, ne kadar sıkıntı ve zorluk yaşarsa yaşasın kalacağı en doğru yer ailesinin yanıdır.

Doğru: Çocuklar eğer ailesinin yanında risk altında ise çocuğun yüksek yararı gözetilerek en uygun bakım hizmetleri uygulanır.

Kaynakça

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, T. C. Korunmaya Muhtaç Çocukların Tespiti, İnceleme Korunma Kararlarının Alınması Ve Kaldırılmasına İlişkin Yönetmelik. , Pub. L. №18235, 1 T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü 1 (1983). Türkiye.

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, T. C. Yetiştirme Yurtlarının Kuruluş Ve İşleyişine İlişkin Yönetmelik. , (1995). Türkiye.

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, T. C. Çocuk Yuvaları Yönetmeliği. , Pub. L. №23576 (1999). Türkiye.

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, T. C. Sosyal Hizmetler Ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü Çocuk Evleri Çalışma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik. , T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü § (2008). Türkiye.

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, T. C. Koruyucu Aile Yönetmeliği. , T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü § (2012).

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, T. C. Çocuk Destek Merkezleri Yönetmeliği. , Pub. L. №29310, T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü 1 (2015). Türkiye.

Gökçe, İ. (2021). Harlow Maymun Deneyi. Retrieved from İnsanca Akademi website: https://www.insancaakademi.com/harlow-maymun-deneyi/

Söğütlü, A. (2015). Çocuk Refahı Alanında Çalışan Personelin Sevgi Evleri Modeline Yönelik Değerlendirmeleri. Hacettepe Üniversitesi.

Özmen, S., & Erdem, R. (2018). Damgalamanın Kavramsal Çerçevesi̇. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(1), 185–208.

Yazıcı, E. (2012). Korunmaya Muhtaç Çocuklar ve Çocuk Evleri. Mustafa Kemal University Journal of Social Sciences Institute, 9(18), 499–525.

Webb, N. B. (2017). Çocuklarla Sosyal Hizmet Uygulması (B. Özçelik, D. B. Çiftçi, E. Erbay, & G. Karabudak, Eds.). Nika Yayınevi.

Yazar

Emrecan Ziya YILMAZ — Sosyal Hizmet Uzmanı