Distraction as Discipline
Tekst: Elowise Vandenbroecke & Heike Langsdorf
Heike Langsdorf (kunstenares en docente) en Elowise Vandenbroecke (dramaturge en producente) werken samen aan en met het framework radical_hope. Ter gelegenheid van de afronding van het artistiek onderzoek ‘Distraction as Discipline’ (Langsdorf en Luyten, 2016–2019) construeerden ze een gesprek — één van de velen — dat enkele sleutelelementen van Langsdorf’s onderzoek ontsluit.
E: Kan je beknopt iets vertellen over je onderzoek ‘Distraction as Discipline’ (i.s.m. Anna Luyten) aan KASK & Conservatorium?
H: Mijn luik van het onderzoek draait rond ‘het verschuiven van aandacht’ als iets dat ons alsmaar opgedrongen wordt naar iets dat we kunnen herclaimen. Ik ben gefascineerd door hoe onze geest twee totaal verschillende richtingen uit kan. Enerzijds kan ik helemaal in de ban zijn van datgene ‘wat mijn aandacht opeist’, waardoor ik dingen ga doen die ik niet echt wil of moet doen — leve de participatiemaatschappij! Anderzijds, kan ik mij door allerlei scores en protocols ertoe brengen om de concentratie te vinden om ‘mijn ding’ te doen — leve de retreat-maatschappij! Maar wat als ik, samen met anderen, het tussengebied opzoek? Wat hebben we daarvoor nodig én hoe organiseren we dat dan? Met deze vragen ben ik aan de slag gegaan.
E: Hoe krijgen de principes van ‘aandacht’ en ‘afleiding’ vorm in jouw artistiek werk?
H: Zowel theatermakers als economen, criminelen en marketing designers houden zich bezig met het richten van andermans aandacht. Je eigen aandacht richten, dát is een ander verhaal…
Ik maak performances; ruimtes met een zekere tijdelijkheid. De relatie met het publiek is daarin uiterst bepalend voor de ‘materialiteit’ van het werk. Mijn stukken, of beter gezegd, mijn ruimtes functioneren als situaties. Je komt terecht in een situatie waarin je zelf mag kiezen of je een beschouwend of deelnemend perspectief inneemt. Ik durf zelfs zeggen dat er geen ‘instructies’ zijn, maar dat je aandacht ‘subtiel gegidst’ wordt. Zoals in de dagdagelijkse realiteit, waar we ons meestal niet eens bewust zijn van wat ons ‘doet’ doen: apparaten met ontelbare apps, commerciële strategieën, het geloof in een bepaalde idee van succes… Het is als een ‘onzichtbare manipulerende hand’. In het theater kunnen we deze mechanismen blootleggen, herkenbaar en voelbaar maken. Er rest ons, auteurs, performers en publiek, dan nog enkel te beslissen hoe we met dat mechanisme omgaan. Samen grenzen bepalen; dat is de uitdaging.
E: Beschouw jij het ‘podium’ als een soort ‘testing ground’ voor de samenleving?
H: Neen, ik beschouw het podium niet per se als een testing ground voor de samenleving. Ik stel de ruimte wél zo op dat die functioneert zoals ik de ‘wereld’ ervaar. De ‘theatrale afstand’ zorgt voor een fris perspectief op datgene wat we gewoonlijk als vanzelfsprekend beschouwen.
Ik beschouw het podium als dat wat het is (niet meer of niet minder), namelijk een plek waar je ‘dingen’ kunt presenteren. Eigenlijk heb ik best een technische kijk op wat de functie van een podium is: het werpt letterlijk en figuurlijk licht op ‘iets’.
E: Wat is de rol van ‘performativiteit’ in jouw interdisciplinair werk? Komt ‘theatraliteit’ überhaupt aan bod?
H: Ik spreek liever van non-disciplinair. Ik vertrek niet vanuit een zekere discipline maar probeer te zien wat dat ‘ding’ waarop het licht moet schijnen ‘nodig’ heeft om gezien te worden.
Theatraliteit? Performativiteit? Jazeker, en ook dat probeer ik telkens terug te zien als dat wat het is: theatraliteit als de kwaliteit van overdrijven, doordrijven en dus ook van dramatiseren; performativiteit als een sociale eigenschap en handeling. In het Duits heb je het gezegde ‘enkel overdrijving is waar’, wat wil zeggen dat iets helemaal doorgedreven moet worden om het zichtbaar en dus ervaarbaar te maken voor anderen. Ik zie ieder mens dan ook als potentiële performer of acteur.
E: Is het publiek in een voorstelling als ‘Mount Tackle’ dan ook een potentiële performer of acteur?
H: Absoluut. ‘Present zijn’ — aanwezig zijn in de ruimte omdat je besloten hebt om naar het theater te gaan — is al een sociale actie. Daarenboven worden toeschouwers niet geïnstrueerd, maar is het aan hen om aan te voelen hoeze hun aandacht en daarmee ook hun participatie richten of laten richten. Naast de aanwezigheid van mensen wordt in ‘Mount Tackle’ ook die van materialen — hopen spullen — benadrukt.
E: Jouw werk — al zeker ‘Mount Tackle’ — wordt vaak beschreven als ‘ecologie’ of ‘landschap’. Ikzelf moet dan ook vaak aan het ‘dwalen door een landschap’ denken. Tim Ingold schrijft over dwalen: ‘you know as you go, not before you go’. Hoe resoneert dit in jouw werk?
H: We navigeren ‘as we go’ en nooit als een ‘empty page’. Ik probeer (in samenwerking met anderen) ruimtes en momenten te organiseren waar men simpelweg samen is, zonder doel; gewoon kijken naar de dingen zoals ze zich voordoen. Dat klinkt ongelooflijk saai. I know. Maar dat is het niet. Het blijkt trouwens ook ultra gezond te zijn. Onze hersenen worden alleen maar intelligenter door ‘samen te zijn’ zonder dat zich een zekere urgentie opdringt… we zijn dan eindelijk eens met andere dingen bezig dan vlucht, drift, etc.
E: Om bij het thema van navigeren te blijven: Ingold zei ooit over de paradox van de moderne cartografie: the more it aims to furnish a precise and comprehensive representation of reality, the less true to life this representation appears. Dit lijkt mij te weerklinken in een van de basisprincipes in je werk, namelijk ‘vaagheid’. Hoe verhouden concepten als ‘vaagheid’, ‘representatie’ en ‘realiteit’ zich in jouw artistiek werk?
H: Alright. Ja. Om mijn eigen ideeën niet voorop te stellen, gebruik ik het principe van vaagheid. Ik vertrek van wat zich ‘voor doet’ en toont; van datgene wat present wordt als je nog niet al te veel vooropgezette plannen hebt. Zo ontstaat er ruimte om te kijken naar wat er al is. Ook ontstaat er ruimte om de confrontatie met jezelf aan te gaan. Mijn werk sluit dan ook erg aan bij ‘zelftechnieken’, een term die geopperd werd door Paul-Michel Foucault. (Deze ‘zelftechnieken’ maken het voor mensen mogelijk door hun eigen toedoen invloed uit te oefenen op hun eigen lichaam, geest, ziel en levensstijl, zodat ze zichzelf kunnen transformeren en een zekere staat van geluk en levenskwaliteit kunnen bereiken.) Door overdrijving en dramatisering worden deze technieken dan een soort spektakel, of beter, anti-spektakel.
E: Zou je jouw benaderingswijze van artistiek onderzoek Performance as Research kunnen noemen?
H: Ik zou het eerder Movement Research noemen. ‘Distraction as Discipline’ omhelst de spanning tussen nieuwsgierigheid en regelmaat, van afwijken van het traject en steeds terugkeren naar hetzelfde. Door mijn leergierigheid wijk ik af van het begane pad. Maar pas door regelmatig stil te staan bij de dingen komt er besef of begrip.De beweging tussen deze twee polen zorgt ervoor dat ik een artistieke praktijk kan uitbouwen. Enerzijds, is mijn doen per-formatief, oftewel vormend. Anderzijds, is wat present wordt performance, het vorm krijgen en werkzaam worden van een gedachte … en al dan niet ook een sociale actie.
E: In het kader van je onderzoek organiseerde je reeds ‘How Do We Do it?’, een platform waar verschillende kunstenaarspraktijken elkaar ontmoeten en men samen hands-on reflecteert over het hoe vanartistiek onderzoek. Binnenkort vindt ‘… Through Practices’ plaats, een framework dat artistieke praktijk als artistiekonderzoek presenteert (en vice versa). Beide events thematiseren ‘denken door te doen’. Kan je hier iets meer over vertellen?
H: We zijn altijd aan het denken door te doen. Toch ervaren de meeste mensen dat niet zo. Kunstenaars zijn bij uitstek degenen die zich bewust kunnen worden van het feit dat ze denken door te doen, door te bewegen. Kunstenaars ondervinden met enige regelmaat hoe ze slaaf worden van ideeën, vaak doorgerijpt tot iets ideo-logisch (statisch).
Zowel ‘How Do We Do it?’als‘… Through Practices’zijn formats waar kunstenaars samen komen met en door hun kunstenaarspraktijken. Het zijn ruimtes waar kunstenaars, en in het geval van ‘… Through Practices’ ook een breder publiek, in aanraking komen met artistiek werk-en. Tim Ingold’s schrijft over het verschil tussen werk en werk-en. De grammaticale toevoeging ‘-en’ geeft aan dat iets in beweging is. Volgens mij, kunnen we er in de kunsten niet vaak genoeg aan herinnerd worden dat artistiek werk-en net zo belangrijk is als het uiteindelijke resultaat, het kunstwerk of de artistieke ingreep. Door meer waarde toe te kennen aan artistiek werk-en wordt de waarde van de kunstenaar, als een burger die bijdraagt aan de maatschappij, verhoogt.
E: Heeft KASK & Conservatorium een bepaalde methodologie of zienswijze op artistiek onderzoek? Hoe verhoud jij je daartoe?
H: In mijn ervaring is artistiek onderzoek iets dat ik altijd al heb gedaan. Voor mij is er geen scheiding tussen mijn kunstenaarschap en artistiek onderzoek. Vandaar ook mijn interesse in artistiek werk-en waardoor ik altijd vragen moet en mag blijven stellen aan mijzelf en mijn omgeving.
Artistiek onderzoek aan KASK? Er zijn momenteel erg veel verschillende trajecten. Ik denk dat dat de nadruk niet per se op ‘artistiek’ onderzoek ligt, maar eerder op het academische. Daarnaast wordt er ook veel artistiek werk gecreëerd. Het zou interessant zijn om, binnen de muren van KASK, het debat te laten groeien.
Ikzelf wil het niet over de ene (artistieke) of de andere (academische) kam scheren, maar ik vind het wel belangrijk om een onderscheid te maken tussen ‘onderzoek in de kunsten’, ‘onderzoek voor de kunsten’ en ‘artistiek onderzoek’. Ik vind het belangrijk om het verschil te benadrukken; ik ben voor verschil.
Dus… (pauzeert) hoe verhoud ik mij tegenover artistiek onderzoek aan KASK & Conservatorium? (zoekt naar woorden). Ik zou zeggen, niet on-ver-schillig. (lacht)
28, 29 en 30.10.19
… Through Practices
Zwarte Zaal
Gratis
30 & 31.10.19 — 20:00
Mount Tackle (Revisited)
Vooruit
Tickets
