Open Einde
Open Einde is een interdisciplinair project tussen de faculteit Mens en Welzijn en KASK & Conservatorium. Samen met tal van studenten bogen onderzoekers Joris Van Poucke en Barbara Raes zich drie jaar lang over afscheidsrituelen. Wat zijn de hedendaagse behoeften? Hoe geeft men betekenis aan de dood in een grotendeels geseculariseerde samenleving? Hoe kan de zorgsector hierop inspelen? En op welke manier kunnen kunstenaars en ontwerpers hiertoe bijdragen? Het traject culmineert in december in een tentoonstelling en een boek.
De secularisering van onze maatschappij is niet van gisteren. Al sinds de Verlichting moet God het steeds meer afleggen tegen de menselijke rede. Toch is de ware revolutie, althans in de persoonlijke sfeer, van recentere datum. Pas vanaf de jaren zestig komt de secularisering van onze samenleving op kruissnelheid, met een piek in de jaren negentig. Van belang is volgens Joris Van Poucke niet noodzakelijk dat mensen minder geloven, maar wel dat ze zich veel minder verbonden voelen met instituten zoals de katholieke kerk.
Nochtans was precies die kerk de hoofdleverancier van maatschappelijke overgangsrituelen en voorzag ze de hoekstenen van het mensenleven (id est geboorte, volwassenwording, huwelijk en overlijden) van een vast vormelijk kader. Wanneer echter de invloed van de godsdienst terugloopt, nemen mensen zelf het heft in handen. Vandaag ruilen ze de doopvont steeds meer in voor een babyborrel. In andere gevallen verplaatst het accent zich. Minder mensen trouwen, terwijl de aanschaf van een woning aan belang wint.
In heel dat verhaal blijft de dood een beetje verweesd achter. De blijvende taboesfeer maakt dat seculiere alternatieven zich veel moeilijker aandienen. Precies in dat vacuüm neemt Open Einde een aanvang. Vanuit antropologisch standpunt overstijgt de nood aan en zelfs de opbouw van een afscheidsritueel tijd en ruimte, maar tegelijkertijd verlangen wij vandaag een meer persoonlijke insteek. ‘Men wil iets authentieks,’ meent Barbara Raes. Dat woord gebruikt ze met veel voorzichtigheid. ‘Door rekening te houden met het particuliere aspect van een ritueel, zowel wat de overledene als de rouwende betreft, kan je moeilijk generaliserende uitspraken doen. Dat was meteen ook de eerste paradox die we in het onderzoek tegenkwamen.’
Samen met studenten uit verschillende opleidingen ging het onderzoekersduo op zoek naar mogelijke antwoorden. Op Wereldlichtjesdag, een bezinningsmoment voor mensen die een kind hebben verloren, kwamen studenten uit heel wat verschillende opleidingen in actie. Uit interieurvormgeving kwam een ruimtelijk concept en het ontwerp van de lichtjes. Het conservatorium droeg bij met een soundtrack en dramastudenten fluisterden bezoekers van de Westerbegraafplaats een gedicht van Paul Demets in de oren. Vorig academiejaar werkte Barbara Raes met de studenten van autonome vormgeving nieuwe afscheidsrituelen uit. Bilal Arnouri bijvoorbeeld creëerde binnen dit kader een volledig ritueel, waarin hij vorm gaf aan de drie universele overgangsstadia. Verder werden nog talloze ontwerpen ontwikkeld voor begraafplaatsen, sculpturen, bezinningsplekken, keukens, kloostertuinen…
De kunsten hebben altijd een geprivilegieerde band met de dood gehad. Niet alleen zijn kunstenaars doorgaans minder gevoelig voor taboes, sommige kunsttakken zoals theater zijn precies voortgesproten uit die, al dan niet kerkelijke, rituele tradities. Raes, die een achtergrond in theater, dans en performance heeft, heeft naar eigen zeggen veel geleerd door begrafenissen bij te wonen. ‘Peter Verhelst formuleerde het ooit zo,’ mijmert ze, ‘neem het verlies en verdriet weg uit de kunsten en er blijft niet veel van over.’ Voor de tentoonstelling in december mag dat alvast geen probleem zijn.
DO 06.12.18 — 19:00
Boekvoorstelling ‘Open Einde — ruimtes voor afscheidsrituelen’
Campus Bijloke — Zwarte Zaal
Gratis
07.12.18 — 20.12.18
Tentoonstelling Open Einde
Campus Bijloke — Zwarte Zaal
Gratis
