Thomas speelt het stereotype

Een opiniestuk van Karel Stulens, student compositie

Thomas Vanderveken is een man met een plan. Ongeveer een jaar geleden kondigde hij aan het onmogelijke te doen: het pianoconcerto in La klein van Grieg studeren en het uitvoeren met orkest. Het kan deuren openen en de klassieke muziek maar ten goede komen, dacht ik toen. Ik heb mij grondig bedacht.

Bravocultuur

Vorige week bracht Vanderveken bij wijze van ‘generale repetitie’ het eerste deel van het concerto voor publiek. ‘Dit is echt verschrikkelijk’, zei hij toen hij op het podium achter de piano kroop. Dat waren ook exact mijn gedachten toen ik de witte vleugelpiano zag staan. Spektakel en spanning alom. Het publiek moest zich werkelijk bedwingen om niet na de eerste noot al in applaus uit te barsten. Want laat ons eerlijk zijn, maakt het eigenlijk nog wel uit wat er gebeurt?

Thomas speelt het hard, vooral dan voor echte vertolkers, dirigenten en componisten om uit het dal der stereotypen te kruipen.

Een kritische ingesteldheid in de cultuurwereld lijkt vandaag wel verboden. Ik noem dat bravocultuur. Het is een term die me te binnenschoot door een onbekende man die ooit eens naast me zat in de opera. We keken samen naar het podium. Hij viel in slaap. Toen een welbepaalde Koningin van de Nacht haar beroemde noten gezongen had, brak het applaus los. De slapende man werd wakker, klapte uitbundig mee en riep de bijpassende ‘Bravo!’ het theater in.

On-mo-ge-lijk!

Hoe moeilijker iets is, des te luider we bravo mogen roepen. En dat hebben ze bij VRT goed begrepen. Wie telt hoeveel keer het woord ‘onmogelijk’ valt tijdens zo een aflevering, zou haast gaan geloven dat het Concerto van Grieg werkelijk onmogelijk is. Het is niet de eerste keer dat de moeilijkheidsgraad van klassieke muziek als adelbrief fungeert. Voor alle duidelijkheid: Grieg staat onder professionelen allerminst als onmogelijk te boek. Ook Liebrecht Vanbeckevoort heeft er willens nillens mee te doen. Zijn vertolking van het 3e pianoconcerto van Rachmaninov tijdens aflevering twee werd uitvoerig voorzien van voice-overs die de onmogelijkheid ervan gestaag benadrukten. Gelukkig floepten er luttele seconden later bij uitvoerder Vanbeckevoort de woorden ‘er bestaan er nog moeilijkere hoor’ uit. Ik haalde opgelucht adem bij deze nuance, al is een wedstrijdje ‘om ter moeilijkst’ allerminst waar het over gaat.

Stereotypen

Thomas speelt het hard, vooral dan voor echte vertolkers, dirigenten en componisten om uit het dal der stereotypen te kruipen, een euvel waar het klassieke wereldje sowieso al niet weinig last van heeft. Draait het dan enkel rond virtuositeit? Zijn ‘spektakel’ en ‘moeilijk’, ‘virtuoos’ de enige associaties die het grote publiek nog mag maken bij het horen van klassieke muziek? De 19e eeuw met zijn genieëncultus is gedaan en maar goed ook, al moet ik toegeven dat ook sommige klassieke muzikanten ze nog angstvallig in leven willen houden.

Draait het dan enkel rond virtuositeit? Zijn ‘spektakel’ en ‘moeilijk’, ‘virtuoos’ de enige associaties die het grote publiek nog mag maken bij het horen van klassieke muziek?

Het is trouwens nog maar de vraag of je überhaupt een ordentelijke interpretatie kan neerzetten, als je, gehinderd door al die onmogelijkheid, ternauwernood de juiste toetsen speelt. Technisch meesterschap, in welke vorm dan ook, is de minimumvereiste. Het is een middel om complexe muziek ten gehore te brengen, geen doel op zich.

Conclusie

Ik begrijp dat VRT met Thomas speelt het Hard een bepaald spanningskader wil creëren — het blijft tenslotte televisie — maar als een ex-conservatoriumstudent zich moet beroepen op manifeste onwaarheden als de ‘onmogelijke’ moeilijkheidsgraad van het Griegconcerto, dan hoeft het voor mij niet. Is het werkelijk nodig om dingen te verkopen voor wat ze niet zijn? Speel muziek, maar niet met onze voeten.

Thomas, je hebt me vaak ontroerd. Het effect dat sommige verhalen die op tafel kwamen tijdens Alleen Elvis blijft bestaan op jou had was wondermooi om te zien. Het waren dingen die we leken te delen. Ik kijk dan ook met heel mijn hart uit naar de volgende reeks. Maar de deuren die je daar opendoet, lijk je hier te sluiten. Liever zag ik je een vroeger leven terug oppikken, op ontdekking gaan naar werken van vroeger en nu en wat hun betekenis kan zijn vandaag, voor jou, voor mij. Tijd nemen om te zoeken, vragen te stellen, in het verticale te duiken en niet op de oppervlakkigheid te spelen. Want Thomas, soms vragen de dingen gewoonweg meer tijd dan één jaar.

Ik hoop dan ook dat de mensen die volgende week vol spanning naar de Bijloke trekken, de deur van nieuwsgierigheid laten openstaan. Dat ze op ontdekking gaan, zichzelf uitdagen en alles in vraag mogen stellen.

Karel Stulens