Deze trippy kunstvorm toont hoe computers creatief kunnen zijn
Ik zit al een uur te klungelen met Javascript wanneer ik het juist krijg. Geen errors. In mijn browser verschijnt een cirkel met daarin willekeurig gegenereerde lijnen die vertrekken van de omtrek van de bol. Het resultaat is een minimalistische, maar ook redelijke trippy afbeelding die ik zelf, degene die de code schreef, niet verwachtte.
Deze samenwerking tussen mens en machine waar ik mee experimenteer heet generatieve kunst. Dat is een kunstvorm die via algoritmen en code een afbeelding opbouwt, vaak via autonome systemen die wiskunde en zelfs principes uit evolutieleer gebruikt. De mens zet hier het kader waarin de computer, volgens algoritmen en in code vervatte regels, nieuwe, onverwachte kunstwerken bouwt.
Leuk, maar so what, hoor ik je al denken. Maar generatieve kunst heeft een veel bredere relevantie want computers worden vandaag steeds creatiever, en het lijkt er soms op dat het creatievelingen mogelijk werkloos zal maken. Artificiële intelligentie kan zo al logo’s ontwerpen, inschatten welke films best geproduceerd moeten worden en een AI schreef zelfs al een film.
Generatieve kunst toont hoe creatievelingen nog niet direct moeten panikeren. AI is misschien indrukwekkend, maar het is waarschijnlijker dat in de toekomst creatieve beroepen meer op generatieve kunst zullen lijken: een creatieve samenwerking tussen mens en machine.
Autonome kunst
Generatieve kunst bestaat al veel langer dan de huidige AI-hype. Tom De Smedt, onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen en Sint-Lucas Antwerpen, is zowat een pionier van generatieve kunst in België. Hij begon ermee in de vroege jaren 2000.
“Toen had je al programma’s zoals Photoshop”, blikt De Smedt terug. “Maar bij al die programma’s zie je hetzelfde: metaforen uit de echte wereld. Je hebt een gommetje, je hebt een pen. Ze vertalen plastische manuele handelingen naar een computer. Terwijl er onder de motorkap van een computer veel meer zit, je kan daar veel meer uithalen.”
Generatieve kunst gebruikt wel ten volle wat er onder die motorkap zit. “Generatieve kunst betekent kunst op basis van een computerprogramma en een aantal regels. De kunst maakt zich dus eigenlijk zelf”, legt De Smedt het verder uit.
Een vroeg en vrij basic voorbeeld van generatieve kunst is “Schotter” van Georg Nees, een kunstwerk dat de Duitser in 1965 al maakte. Het begint met een mooi aansluitend veld aan vierkanten, waar, naarmate ze verder naar beneden gaan, de computer meer en meer willekeurige afwijking introduceert. Het resultaat? Een mooi geordend beeld valt uit elkaar in computer-gegenereerde chaos.
Maar vaak vindt generatieve kunst ook inspiratie in de natuur, en gebruikt het biologische en evolutionaire algoritmen om kunst te maken. “Je beschrijft bijvoorbeeld in programmeertaal een insect”, legt De Smedt uit. “En je stelt als regels: een insect moet vluchten als er iets te dichtbij komt, een insect is aangetrokken tot licht en een insect wil graag bij de andere insecten horen. Als je dan 100 van die insecten samenzet ontstaan er bijvoorbeeld onverwachte zwermpatronen.”
En zo krijg je dus beelden zoals het onderstaande werk van onder andere de Belgische kunstenaar Ludivine Lechat dat de evolutie van cellen simuleert.
En zelfs muziek doet eraan mee. Brian Eno vond zo generatieve muziek uit, muziekstukken dus die elke keer anders zijn.
Een belangrijk onderdeel van generatieve kunst is het experimentele onderdeel ervan. De kunstenaar stelt wel het rand-kader in, bijvoorbeeld door een algoritme te programmeren. Maar de resultaten die de computer maakt zijn vaak onverwacht. “In het begin was generatieve kunst gewoon spelen. Je had vaak geen doel, je keek gewoon waar je uitkwam”, vertelt De Smedt.
Computers en creativiteit
Dat alles gaat in tegen hoe we over computers en creativiteit nadenken. Traditioneel zien we computers als domme instrumenten waarmee mensen creatief kunnen zijn.
Maar artificiële intelligentie begint die visie te ondermijnen, en creatievelingen beginnen steeds meer angst te krijgen dat ook zij vervangbaar zijn. Recent slaagde AI er zo in om ook creatief uit de hoek te komen, en misschien zal het in de toekomst heel wat creatieve beroepen en zelfs kunstenaars vervangen. AI kan nu films schrijven, bepaalde onderdelen van grafisch ontwerp overnemen en zelfs fysieke producten ontwerpen.
Die grens zie je ook in generatieve kunst. “Meer en meer zie je de vraag komen: wie is de auteur van zo’n generatief kunstwerk?” vraagt De Smedt. ”Is dat de mens? Is dat de computer? Of is dat de mens samen met de computer? En die vraag wordt meer en meer belangrijk eens je AI ziet opduiken.”
Computers zijn niet zelfstandig creatief
Maar zover zijn we nog lang niet. “AI wordt steeds beter, het kan nu gedichten schrijven en marketingslogans bedenken”, vertelt De Smedt. “Maar dat heeft ook beperkingen. Het is heel makkelijk om een computer 1000 verschillende dingen te laten genereren. Maar daarna moet er ook een selectie gebeuren om de beste opties eruit te halen. En daar vallen al die systemen nog door de mand, dus er komt altijd nog een mens bij kijken die de eindredactie doet. Computers zijn dus misschien al creatief, maar niet zelfstandig creatief.”
De creativiteit van computers zit vooral in hoe ze heel veel, vaak “random” opties kunnen maken, niet in hoe ze doelbewust origineel en creatief werk produceren. Voorlopig zetten grote bedrijven zoals AutoDesk en Adobe ook vooral in op AI als een ondersteuning voor menselijke designers, niet als een vervanging.
De toekomst van AI en creatieve beroepen zal er dus waarschijnlijk meer uitzien zoals generatieve kunst: de mens die het kader maakt, de computer die het kader invult en de mens die uiteindelijk de beslissingen maakt.
Generatieve kunst in het ziekenhuis
Generatieve kunst wordt ondertussen voor heel wat meer gebruikt dan enkel kunst, bijvoorbeeld om kunsttherapie aan kinderen in het ziekenhuis te geven.
“Kunsttherapie voor kinderen wordt al vaak gedaan, en is erg effectief. Maar het kost erg veel geld, niet elk ziekenhuis heeft elke dag personeel om dat te doen”, vertelt De Smedt. “En dan is het interessant om daar een digitaal alternatief voor te bieden. We zijn daarom nu een project aan het bouwen zodat kinderen via een 3D camera projecties op de muur kunnen maken. En onder de motorkap gebruiken we dezelfde algoritmes als generatieve kunst.”
Maar ook voor andere doeleinden is het erg effectief. Generatieve stukken werken bijvoorbeeld erg goed om principes uit de wiskunde, fysica en biologie uit te leggen. Heel wat generatieve kunstwerken gebruiken bijvoorbeeld algoritmen afgeleid van hoe dieren evolueren, en tonen grafisch hoe zulke processen werken.
Daniel Schiffman, een Amerikaan die een bekende reeks Youtube-videos maakte over creatief programmeren, schreef een boek over hoe je eigenschappen uit de natuur in code kan verwerken, en vervolgens er kunstwerken van maakt.
En generatief design kan ook wel eens de volgende hype worden, het bureau nøcomputer werkt in België bijvoorbeeld met generatieve technieken. In een werk voor Muntpunt bouwden ze bijvoorbeeld een deeltjessysteem dat geprojecteerd werd op de voorgevel van Muntpunt en dynamisch reageerde op voorbijgangers.
Zo gaan we dus van computers die creatief werk afnemen, naar designers die hun brood ermee verdienen.
Dit artikel werd geschreven in opdracht van OpenVRT. Meer van mijn werk vind je op mijn OpenVRT-profiel.
