رشته وب دیزاین در دانشکده هنر

ضرورت تدوین رشته دانشگاهی طراحی وب

این روزها با همکاری پژوهشکده فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی و دانشکده هنر دانشگاه علم و فرهنگ پیگیر تالیف و تدوین رشته دانشگاهی طراحی وب (و شاید طراحی تعاملی) در به عنوان یک رشته هنری در دانشکده های هنر هستم. بحثهای زیادی درباره مقدمات مورد نیاز، کمبود هیات علمی، کمبود منابع فارسی و… در این زمینه وجود دارد. اما متن زیر مقدمه ای است جهت توجیه مسئولین و بیان اهمیت و ضرورت این موضوع، که قبلا در وبسایت شخصی ام منتشر شده بود.

وب؛ رسانه ای تعاملی

امروزه وبسایتهای اینترنتی به عنوان یکی از پرمخاطب ترین رسانه‌های جهان در کنار سایر رسانه‌ها جایگاه درخور توجهی پیدا نموده است. این وسیله ارتباط جمعی با دو ویژگی منحصر به فرد تعاملی و چندرسانه‌ای بودن، بسیاری از محدودیتهای سایر رسانه‌ها را ندارد. بسیاری از وبسایت‌ها از نقش یک رسانه نیز فراتر رفته و به عنوان بستری برای توسعه نرم‌افزارهای تحت وب نیز مطرح می‌گردند. اهمیت این بستر نوین اطلاع رسانی و ارائه خدمات هنگامی بیشتر درک می شود که به روند رو به گسترش خدمات اینترنتی سازمانها و ارگانهای دولتی و غیردولتی در دنیا توجه نماییم. به طوریکه وبسایتهای اینترنتی بخشی از نیازهای ضروری زندگی انسان امروز گردیده است.

بدیهی است که گسترش و توسعه این رسانه نوین نیز نیاز به دانش‌های تخصصی فراوانی دارد. از توسعه امکانات سخت افزاری و سرورهای منتشر کننده وبسایتها گرفته تا زبان‌های برنامه نویسی و توسعه نرم‌افزاری. اما در این میان جایگاه عرصه جدیدی از دیزاین جهت ارائه میلیاردها صفحه وب در اینترنت بسیار قابل توجه است. «وب دیزاین» یا طراحی وب، عامل مهمی در شکل گیری موفقیت آمیز ارتباط میان منتشر کننده محتوا و مخاطبان است. به طوریکه اگر تمام امکانات سخت افزاری و نرم‌افزاری بدون کم و کاست برای یک وبسایت فراهم شده باشد، اما این وبسایت گرافیک و رابط کاربری مناسبی نداشته باشد و مطابق با اصول وب دیزاین طراحی نگردیده باشد، مخاطبان با مشکلات جدی مواجه خواهند شد. همانطور که اگر نشریه‌ای محتوایی حرفه‌ای تولید کند اما از تجربیات طراحان گرافیک در دیزاین خود بهره نبرد، ره به جایی نمی‌برد.

خلاء آموزش آکادمیک

علیرغم گسترش قابل توجه وبسایتهای اینترنتی فارسی و رشد روز افزون مخاطبان این رسانه نوین در کشور ما، هنوز بسیاری از مسائل مرتبط با طراحی و توسعه وبسایتها در ایران به اندازه کافی جدی گرفته نشده است. اغلب پیشرفت‌هایی که در زمینه طراحی وب فارسی تا کنون اتفاق افتاده توسط افراد فعال در این حوزه و شرکتهای خصوصی بوده، و معمولا کمتر فعالیتی جدی در زمینه آموزش آکادمیک یا توسعه طراحی‌های بومی‌سازی شده وب توسط ارگانهای دولتی انجام گرفته است. در این میان اگرچه نقش دانشگاه‌ها به عنوان پرورش‌دهندگان افراد متخصص پررنگ‌تر باید باشد، اما خلاء رشته آکادمیک طراحی وب در ایران به طور جدی احساس می‌گردد. به خصوص آنکه طراحی وب فارسی نیز می‌تواند همچون طراحی گرافیک ایران هویتی بومی به خود بگیرد و ویژگیهای منحصر به فردی در عرصه دیزاین به جهان معرفی نماید.

طراحی وب؛ رشته ای مستقل

از آنجا که طراحی وب نیاز به تخصص‌های فراوانی دارد، امروزه نه مهندسان نرم‌افزار و نه طراحان گرافیک به واسطه آموخته‌های دانشگاهی خود قادر نخواهند بود یک وبسایت را به صورت حرفه‌ای طراحی نمایند. دانش آموختگان رشته «نرم‌افزار کامپیوتر» علیرغم اینکه یک یا چند زبان برنامه نویسی تحت وب را فرا گرفته‌اند، معمولا از اصول زیبایی شناختی، ترکیب‌بندی و دنیای گرافیک دیزاین بی اطلاعند. دلیل اینکه اکثر وبسایتهای دولتی مخاطبان خود را به خاطر گرافیک ضعیف خود دچار تشویش بصری می‌نمایند این است که مسئولیت طراحی و توسعه وبسایتها به ناچار به دوش این مهندسان گذارده می‌شود. بدین ترتیب اگرچه گاهی با برنامه نویسی حرفه‌ایِ خدمات اینترنتی در اینگونه سایتها مواجه می شویم، اما اصول کاربردپذیری و نیز گرافیک مناسب معمولا نادیده گرفته می‌شود.

از طرفی دانش‌آموختگان رشته «طراحی گرافیک» نیز مطابق با سرفصلهای تدریس شده به آنها، فعالیتهای خود را به گرافیک چاپی محدود نموده و کمتر رغبتی به دنیای کدنویسی و برنامه نویسی وب دیزاین دارند. البته در مواردی نیز که مشاهده می‌شود گرافیک یک وبسایت به یک گرافیست (فعال در حوزه چاپ) سپرده می شود، به علت ناآگاهی وی به محدودیت‌ها و خصوصیات گرافیک وب و نیز ناآشنایی با سبک‌ها و ساختارهای استاندارد وب نتیجه مطلوبی بدست نمی‌آید.

از سویی دیگر مجموع مهارت‌های مورد نیاز برای طراحی وب حرفه‌ای، فراتر از تجمیع مهارت‌های «برنامه‌نویسی» و «طراحی گرافیک» است. طراحی وب به عنوان رشته‌ای مستقل، مفاهیم و اصول منحصر به خود را مطرح ساخته است. زمینه‌های مرتبطی نظیر طراحی تعاملی، گرافیک متحرک ، طراحی واسط کاربری، معماری وب ، طراحی تجربه کاربری، کاربردپذیری، دسترس پذیری ، بهینه‌سازی برای موتورهای جستجو ، وب 2.0 (نسل دوم وب)، شبکه‌های اجتماعی، تبلیغات اینترنتی، تحلیل آمار بازدیدکنندگان، و… موجب می‌شود نیاز به تدوین رشته آکادمیک مستقلی تحت عنوان «طراحی وب» در مقطع کارشناسی یا کارشناسی ارشد جدی‌تر مطرح گردد. از طرفی منابع موجود در بسیاری از این زمینه‌ها، بیشتر مطابق با خصوصیات جامعه وب انگلیسی است. به طوریکه ساختار کدهای HTML، فونت‌های استاندارد تحت وب، فاصله‌ها و اندازه‌های پیش فرض در تگ‌ها، ترکیب‌بندی راست به چپ ، مبانی SEO و تبلیغات تحت وب، و بسیاری از زمینه‌های مرتبط نیاز به تطبیق با شرایط و امکانات جامعه وب فارسی دارد.

تدوین رشته «طراحی وب» در مقطع کارشناسی یا کارشناسی ارش و تدریس آن در دانشکده‌های هنر، علاوه بر تربیت افراد متخصص در این حوزه و معرفی آنها به فرصتهای شغلی فراوانی که در این زمینه وجود دارد، می‌تواند گامی باشد در جهت ارائه یک الگوی استاندارد برای طراحی وب فارسی، و نیز تلاشی آکادمیک خواهد بود برای رفع نقصهای قابل توجه موجود، نظیر طراحی فونتهای فارسی بهینه شده برای نمایش در وب.