Londyn wpadł w pułapkę swojego sukcesu — jest za bogaty i za drogi. Brytyjska stolica tonie w pieniądzach rosyjskich oligarchów, co sprawia, że niektóre kwartały miasta stają się niedostępne dla zwykłych londyńczyków. Brixton, dzielnica, będąca namiastką Karaibów w Zjednoczonym Królestwie, zaczyna odczuwać skutki tych procesów i właśnie prowadzi walkę o zachowanie swojej tożsamości.
„Kiedy wyłamią twoje drzwi/ jak stąd wyjdziesz?/ Z podniesionymi rękami/ czy z palcem na spuście?”
Kiedy Paul Simonon, basista The Clash, wkurzony na swoich kumpli z zespołu, że zgarniają więcej kasy, komponował „Guns of Brixton”, prawdopodobnie nie wiedział, że kawałek okaże się proroczy. Dwa lata później w dzielnicy wybuchną zamieszki, które już na zawsze określą to miejsce, jako front napięć rasowych.
Kwiecień 1981 był szokiem dla większości Brytyjczyków. Czarni obywatele, z których większość przybyła z Karaibów w latach 40. i 50., wydawali się już wtedy dobrze zintegrowani ze społeczeństwem. Wśród nich były gwiazdy sportu i telewizji. Kiedy więc w Brixton zaczęły płonąć samochody, a młodzi czarni mężczyźni starli się z policją, biała klasa średnia nie wiedziała, co się dzieje.
Sytuacja, która miała wtedy miejsce, przebiegała według dość sztampowego scenariusza. W Brixton prawie połowa czarnych chłopaków nie miała pracy, za to funkcjonariusze bardzo chętnie korzystali z tzw. Sus Law (od suspect — podejrzany), które pozwalało im zatrzymać i przeszukać każdego, wobec którego mieli cień podejrzenia o popełnienie przestępstwa. Kiedy w kwietniu tamtego roku w sześć dni zatrzymano tysiąc osób, a przy okazji rozeszła się plotka o brutalnym potraktowaniu jednego z lokalnych chłopaków, mała iskra wywołała pożar.
Te wydarzenia wyrwały Brytyjczyków z letargu. Rasizm po raz pierwszy znalazł swoje miejsce w debacie publicznej, co w rezultacie pozwoliło czterem czarnoskórym londyńczykom zasiąść w Westminsterze. Zmieniło się też szkolenie i rekrutacja policjantów — dziś są bardziej zintegrowani ze społecznością lokalną. Brixton odżyło, ale sukces ma czasem gorzki smak.
„Kiedy już cię namierzą/ co wtedy zrobisz?/ Dasz się zastrzelić na ulicy/ czy poczekasz w celi śmierci?”
Podobno w latach 70., mimo alfonsów, prostytutek i gangsterów szwędających się po ulicach, w Brixton nikt nie zamykał drzwi frontowych na zamek. A jeśli ktoś uwielbiał reggae i dobre imprezy, to nie było dla niego lepszego miejsca w całej Anglii. Podobno też, wystarczyło wziąć głęboki oddech, by poczuć tu zapach zioła. Życie toczyło się swoim rytmem.
Dziś w Brixton nikt nie jest pewny jutra. Mieszkańcy przyglądają się, jak stare posiadłości z początku zeszłego wieku, służące im za mieszkania socjalne, zamieniają się w nowoczesne apartamentowce. Ludzie próbują organizować się oddolnie, ale natrafiają na opór władzy.
Rada dzielnicy Lambeth, pod której jurysdykcją jest Brixton, ma związane ręce. Przez ostrą kurację odchudzającą, którą Westminster zaserwował wydatkom publicznym, radni są zmuszeni sprzedawać ziemię temu, kto da więcej. To powoduje dobrze znany w Londynie i innych wielkich miastach łańcuch zdarzeń — czynsze rosną, a ludzie, których na to nie stać, są zmuszani do eksmisji lub porzucania biznesów, które ich rodziny prowadziły od dziesięcioleci. Miasto nie jest w stanie im pomóc. Krzyżyk na drogę.
W Brixton już można zauważyć zjawisko „czystek społecznych”, czyli wypychanie tych z dołu drabiny społecznej, często mniejszości etnicznych, i robienie miejsca klasie średniej.
Rozwiązań nie trzeba szukać daleko. W zeszłym roku Berlin wprowadził tzw. rent cap, mechanizm, który nie pozwala właścicielom na podniesienie czynszu o więcej niż dziesięć procent, niż wynosi średnia rynkowa. Przykład Berlina dowodzi, że istnieją inne sposoby na zwiększenie bezpieczeństwa i atrakcyjności miejskich gett niż wpuszczanie do nich niczym nieograniczonego kapitału.
„Możecie nas stłamsić/ możecie nas zranić/ ale będziecie musieli odpowiedzieć przed/ o! — strzelbami z Brixton!”
W modnych magazynach lifestylowych można się spotkać z wyrażeniem „Brixton Renaissance”, nawiązującym do kulturowego odrodzenia w nowojorskim Harlemie w latach 20. Redaktorzy zachwycają się, jak to z upadłej dzielnicy, słynącej ze swoich więzień, Brixton przekształciło się w raj dla smakoszy. Jednak na słynnym targu Brixton Village, zamiast afrokaraibskich lokalsów, zakupy robią dziś głównie białe młode rodziny z klasy średniej. Są tacy, którzy to zjawisko nazywają rewitalizacją.
Socjolożka Ruth Grass nazwała rzeczy po imieniu. W 1964, przyglądając się zmianom w swoim rodzimym północnolondyńskim Islington, stworzyła termin gentryfikacja. Na jej oczach dawna robotnicza dzielnica przemieniała się w sypialnię dla przedstawicieli klasy średniej. Jednak dwadzieścia lat później nawet dla nich będzie tu za drogo. Wtedy będą pielgrzymować do innych, wcześniej zakazanych części miasta. Tak część z nich znajdzie się w Brixton.
Mieszkańcy zaczynają się więc organizować. Ale rozwścieczony tłum jest trudny do upilnowania. Jedna z demonstracji organizacji Reclaim Brixton (Odzyskać Brixton) wymknęła się spod kontroli. Na razie skończyło się na wybitej witrynie jednej z ekskluzywnych agencji nieruchomości
i zwyzywania ich od yuppies. Ale po drugiej stronie Tamizy protestujący nieśli już ze sobą płonące pochodnie i świńskie łby. I śmieszno, i straszno.
W Londynie jeszcze do niedawna niektóre rzeczy były pewne jak amen w pacierzu. Jak to, że w Finchley króluje koszer, na Brick Lane można zjeść najlepsze curry, a w Brixton kupić warzywa i przyprawy prosto z Karaibów. Te małe sklepiki i stragany były sercem lokalnej społeczności. Kupując lokalnie, człowiek wiedział, że zostawia pieniądze swojemu sąsiadowi. Dziś londyńskie ulice, zagarnięte przez szyldy sieciówek, wyglądają jak niekończąca się galeria handlowa. Wielokulturowy Londyn traci swoją tożsamość, zamieniając się w homogeniczną przestrzeń, której prawdziwą królową jest marka.
„Pieniądze są spoko/ a twoje życie jest całkiem znośne/ ale i na ciebie przyjdzie czas/ w niebie albo w piekle”
Od czasów zamieszek w Brixton w latach 80. zmieniło się wiele, ale jedna kwestia nie uległa presji czasu. Ostatni raport Laburzystów wykazał, że liczba młodych ludzi z mniejszości etnicznych, pozostających bez pracy przez ponad rok, wzrosła o 49 procent od czasu objęcia władzy przez administrację Davida Camerona w 2010 roku. Czasy się zmieniły, ale kwestie rasowe nadal mają znaczenie na rynku pracy.
Brixton opisywane dziś jest jako „tętniąca życiem i pełna niespodzianek dzielnica”, a prężna scena klubowa ściąga tu imprezowiczów z całej londyńskiej aglomeracji. Dzielnica przeżywa też prawdziwe oblężenie młodych profesjonalistów z branży medialnej. To wszystko sprawia, że wynajęcie małego pokoiku w Brixton poniżej pięciuset funtów miesięcznie graniczy z cudem.
Jednak to nie wina dzieciaków z klasy średniej. One są tylko jednym z ogniw tego ciągu przyczynowo-skutkowego. Według przedstawicieli szkoły chicagowskiej miasto to arena ciągłego konfliktu o panowanie nad przestrzenią. W Londynie tę walkę wygrywa globalny kapitał, który trafił na podatny grunt, bo od czasu panowania Żelaznej Damy, samorządy lokalne skutecznie zniechęcano do budowy mieszkań komunalnych i kontrolowania cen rynkowych.
Teraz miastem trzęsą rosyjscy oligarchowie i saudyjscy szejkowie. Dzielnice takie jak Mayfair i Knightsbridge (w tej drugiej znajduje się dom handlowy Harrods) zawsze były zamieszkiwane przez klasę wyższą, jednak teraz stały się prywatnym placem zabaw dla miliarderów. Ci, których nie stać już na tę kosztowną rozrywkę, przenoszą się dalej, do Chelsea i Fulham, wypychając stamtąd dotychczasowych mieszkańców. I tak karuzela kręci się dalej, a dla tych, którzy mają zawroty głowy, może już za niedługo nie starczyć miejsca w Londynie.
Gentryfikacja zawsze jest zjawiskiem politycznym — wynika albo z planowanego działania władz centralnych, albo z jego świadomego braku. Przymykanie oczu na to zjawisko i dalsza polityka cięć sprawi, że jedyną odpowiedzią mogą stać się butelki z benzyną i kamienie. Londyn szykuje się do kolejnej bitwy. Ale czy ktoś jeszcze pisze o tym piosenki?
