Kompüter “5+1” əməliyyatını necə başa düşür?
Bir çoxumuz artıq ikili say sistemində riyazi hesablamaların necə aparıldığını öyrənmişik. Bəs heç özünüzə belə bir sual vermisinizmi ki , “Kompüter toplama əməliyyatını necə anlayır ?“, “Mən 5+1 yazanda kompüter hansı əməliyyatları aparır ki , bizə 6 cavabını verir?”Heç bu haqda araşdırma edib , bu suallara cavab tapmısızmı ? Əgər yox isə , bu məqaləni oxuduqdan sonra fikrinizdə yaranan boşluqları doldura biləcəksiniz.
Kompüter riyazi hesablamaları — üstəgəl , çıxma , vurma və bölmə kimi əməliyyatları bitwise operatorları ilə edir . Suallarımızın əyani formada cavabını görə bilmək üçün https://logic.ly/demo saytına daxil olub kompüterin hesablama aparma məntiqini quracayıq. Amma burda elektrik dövrələrini qura bilmək üçün bitlər üzərində əməliyyatlar zamanı istifadə olunan NOT , OR , XOR , AND , NAND , NOR , XNOR elementləri haqqında məlumatlı olmalıyıq . Bu səbəbdən əvvəlcə bu elementlərin nə iş gördüyü barəsində məlumat verəcəm.
1.NOT ELEMENTİ
NOT elementi girişə veriləni tərsinə dəyişir. Yəni əgər elektrik düyməsi yanılıdırsa , lampa sönür , elektrik düyməsi sönükdürsə , lampa yanır.
2.OR ELEMENTİ
OR elementində təkcə 1 elektrik düyməsinin yanılı olması kifayət edir ki, nəticədə lampa yansın.Lakin bu element bizə toplamanı yerinə yetirməyə tam olaraq şərait yaratmır ,çünki toplama zamanı girişdə A=1 və B=1 verəndə , yəni hər iki elektrik düyməsi(switch) yananda, çıxışda 10 alırıq. Yəni cavabı 0 yazıb , 1-i yadda saxlayırıq. Amma cədvəldə gördüyünüz kimi OR elementi ilə cavab 1 alınıb.
3.XOR ELEMENTİ
XOR elementi bizə toplama əməliyyatını tam olaraq edə bilməyimizə şərait yaradır. Bu elementdə ancaq 2 elektrik düyməsindən dəqiq 1-i yanırsa , lampa yanacaq. Əgər ikisidə yanılı olarsa , nəticədə lampa yanmayacaq. Cədvələ baxsaq həqiqətən də XOR elementi ilə toplamanı edə bildiyimizi görürük .
4.AND ELEMENTİ
AND elementi hasil əməliyyatını həyata keçirir. Bu element ilə nəticədə lampanın yanması üçün hər iki elektrik düyməsindən elektrik keçməlidi .
5.NAND ELEMENTİ
NAND elementi AND elementinin verdiyi nəticənin əksini verir . Bu element əslində AND və NOT elementlərinin birləşməsindən əmələ gəlib.
6.NOR ELEMENTİ
NOR elementi də OR qarşısında N(NOT) olduğu üçün OR elementinin verdiyi nəticələrin əksini verir. Bu element , həmçinin OR və NOT məntiq açarlarının(bitwise operatorlarının) birləşməsindən yaranıb.
7.XNOR ELEMENTİ
XNOR məntiq açarı XOR və NOT elementlərinin birləşməsindən əmələ gəlib və çıxışda XOR-un nəticəsinin əksini verir.
Bitwise operatorlarının nə iş gördüyünü öyrəndiyimizə görə , indi toplama əməliyyatını aparan elektrik dövrələrini qura bilərik :
2 dənə 1 bitlik ədədlərin toplanmasına uyğun elektrik dövrəsi :
2 dənə 2 bitlik ədədlərin toplanmasına uyğun elektrik dövrəsi :
Çox güman ki , oxuduğunuz məqalə mövzusu üzrə fikrinizdə fundamental düşüncələr formalaşdı. Bu məqaləni oxuduqdan sonra mənbələr bölümündə verəcəyim videolara baxıb , daha geniş məlumat əldə edə bilərsiz .
Mənbələr :
https://bit.ly/2XnP043- məntiq açarları(bitwise operatorlar) azərbaycanca izahı
https://bit.ly/39RCQ8L- məntiq açarları(bitwise operatorlar) ingiliscə izahı
