Weźmy słowa na tapet, czyli 15 najczęściej popełnianych błędów, o których nie mamy pojęcia

Istnieją takie błędy, które popełniamy notorycznie – często nawet nie będąc ich świadomym. Czy drugi produkt dedykowany młodym mamom można nabyć za przysłowiową złotówkę? Czy aby na pewno należy poddać w wątpliwość łacińskie sentencje, których używamy na co dzień? Przekonajcie się sami.

Jako copywriter często mam do czynienia z korektą tekstów. Słowa potrafią czasem przysporzyć nam nie lada problemów. Trzeba mieć świadomość, że poprawność językowa ma naprawdę ogromny wpływ na profesjonalny wizerunek – i nieprawdą jest, że dbania o nią można zaniechać, jeśli chce się komunikować mniejszym dystansem.

1. Quid­quid la­tine dic­tum sit, al­tum vi­detur

Co oznacza: cokolwiek powiesz po łacinie, brzmi mądrze. Używanie łacińskich zwrotów ma przecież postawić nas w dobrym świetle. Uzyskujemy jednak efekt odwrotny do zamierzonego, jeśli używamy ich w niewłaściwym kontekście bądź w niepoprawnej formie. To błędy, które popełniamy równie często w piśmie, jak i w mowie.

• stricte, sensu stricto – oznacza ściśle, dokładnie. Często popełniamy błąd łączenia tych dwóch form, tymczasem poprawne wersje to sensu stricto lub stricte – nie sensu stricte czy stricto.
• notabene – wtrącenie mylone często z nomen omen. Oznacza nawiasem mówiąc. Poprawnym zastosowaniem jest poprzedzenie wtrącenia zdania, np. Wiem, że napisała kilka książek, notabene całkiem dobrych.
• nomen omen – w dosłownym tłumaczeniu oznacza, że imię jest zwiastunem, wróżbą. Odnosi się do sytuacji, kiedy nazwa nawiązuje do charakteru zjawiska czy osoby, np. Prelegentem był Maciej Piękny, który – nomen omen – okazał się zabójczo przystojny.

2. Przecinki, w niewłaściwych miejscach

O ile ortografia nie przysparza wielu problemów tym, którzy mają często do czynienia z pisaniem tekstów, o tyle już interpunkcja zdaje się być większym wyzwaniem. Zdradzę przy tym pewien trik – kiedy nie jestem pewna, czy w danym miejscu powinnam postawić przecinek, czy też nie, czytam zdanie na głos. Czy zrobiłam w tym miejscu pauzę? Jeśli tak, najpewniej powinien się tam znaleźć.

Są jednak takie sytuacje, w których stawiamy przecinki tam, gdzie nie powinno ich być. Warto zapamiętać, że w zdaniach zawierających konstrukcje: mimo że, dlatego że, chyba że, tyle że, zwłaszcza że czy jako że, stawiamy przecinek wsteczny: czyli nie bezpośrednio przed że, lecz przed całym wyrażeniem. Są od tego wyjątki – wówczas, gdy na połączenie to pada akcent, przecinek przed że jest wymagany. Piszemy zatem:

Ten serial podobał mi się zwłaszcza dlatego, że prezentował stroje z lat 60. (ale już: Ten serial naprawdę mi się podobał, zwłaszcza że prezentował stroje z lat 60. Czujecie różnicę?)

3. Rozbijanie związków (frazeologicznych)

To błąd, z którym najczęściej spotykam się w języku mówionym. Zazwyczaj dotyczy on zwrotu iść po linii najmniejszego oporu. Wielu przekształca to na iść po najmniejszej linii oporu – a przecież to nie linia ma być najmniejsza, ale opór – prawda?

4. Masło maślane

O ile o zwykłych powtórzeniach wyrazowych staramy się zwykle pamiętać, o tyle już większy problem mamy z pleonazmami i tautologiami. Czemu wyodrębniam te dwa terminy? Choć w języku potocznym mogą oznaczać to samo, występuje między nimi pewna zależność. Tautologią nazywamy konstrukcję współrzędną (np. krótko i zwięźle czy też moje ulubione tylko i wyłącznie), a pleonazmem zaś konstrukcję niewspółrzędną (np. cofać się do tyłu, kontynuować dalej, okres czasu, fakt autentyczny, dzień dzisiejszy). Warto też zwrócić uwagę na wyrażenia zawierające skróty, np. artykuły AGD. Czy kiedy rozwiniemy skrót, będziemy mieli do czynienia z powtórzeniem?

Jednak zgodnie z zasadą, że – nomen omen – zasady są po to, by je łamać, dopuszczalne jest świadome użycie tautologii. Możemy tym samym wzmocnić lub osłabić znaczenie przekazu. Możemy rzec: Nie zrobiłabym tak na twoim miejscu, ale łagodniejszy wydźwięk uzyskamy, mówiąc: Ja osobiście nie zrobiłabym tak na twoim miejscu. Analogicznie możemy sprawić wrażenie bardziej stanowczych, kiedy zamiast: Tylko ja mogę decydować o jej wychowaniu, powiemy: Tylko i wyłącznie ja mogę decydować o jej wychowaniu.

5. Za przysłowiową złotówkę

No dobrze, a tak naprawdę: ile znasz przysłów o złotówce? Zadaj sobie to pytanie za każdym razem, gdy napiszesz to słowo. A później zamień je na symboliczny. Bo – zdaje się – tego chciałeś użyć?

6. Liczby, jednostki, spacje

Jak zapisywać liczby? Czy przed jednostką metrów powinnam dać spację? A przed procentami? To chyba najczęstsze pytania przy pisaniu informacji prasowych. Pozwólcie, że przygotuję małą ściągę:

• Liczby – tu mamy do wyboru trzy zasady. Możemy wszystkie liczby zapisywać cyframi, stosować zapis słowny liczb od 0 do 9 oraz liczbowy dla wszystkich powyżej 10 lub zapisywać słownie od 0 do 99, a od 100 – cyframi. Ważna jest konsekwencja. Oczywiście tam, gdzie podajemy znaki (np. jednostki, waluty, procenty), musimy zachować zapis cyfrowy.
• Liczebniki porządkowe – nie łączy się ich z końcówkami fleksyjnymi. Mamy do wyboru dwa wyjścia: zapisać liczebnik słownie lub postawić po nim kropkę. Możemy napisać zatem Zapraszamy na dziesiąte urodziny firmy lub Zapraszamy na 10. urodziny firmy, nigdy Zapraszamy na 10-te urodziny firmy. Kropkę możemy pominąć, jeśli z kontekstu jednoznacznie wynika, że chodzi o liczebnik porządkowy. Podobną zasadą kierujemy się przy pisaniu np. o długościach – pięciometrowy lub 5-metrowy, ale nie 5-cio metrowy.
• Jednostki – oznaczenia jednostek miar (m, l, g, s etc.) powinny być poprzedzone spacją. Co innego, gdy mamy do czynienia z symbolami % i °C – stawiamy je bezpośrednio po liczbie. Wyjątkiem jest słowny zapis symbolu procentów – 100%, ale już 100 proc.

7. Liczba czy ilość?

To prosta zasada, o której często nie pamiętają właściciele basenów, umieszczający licznik wejść z hasłem Ilość ludzi. Słowo ilość stosujemy do rzeczowników niepoliczalnych. Policzalne natomiast łączymy tylko z liczbą.

8. W którym roku zadebiutował Queen?

Naprawdę zaskakuje mnie, jak wielu ludziom sprawia problem podawanie dat. Spotykam się z tym głównie w mowie – i zdumiewające jest to, że określeniami tymi posługują się nawet wykładowcy akademiccy. Trudne okazuje się zarówno określenie dnia, jak i roku. Zapytani o datę, powinniśmy odpowiedzieć, że dziś jest pierwszy września, a nie pierwszy wrzesień.

A jaki problem mamy z podawaniem roku? To chyba jeszcze bardziej zaskakujące, że wciąż popełniamy ten błąd. Zapytani o datę wydania debiutanckiego albumu Queen, bez chwili zawahania odpowiemy, że było to w roku tysiąc dziewięćset siedemdziesiątym trzecim – a nie w tysięcznym dziewięćsetnym siedemdziesiątym trzecim. Dlaczego zatem tak wielu z nas powie, że premiera serialu Mad Men miała miejsce w roku dwutysięcznym siódmym, choć powinniśmy powiedzieć: w dwa tysiące siódmym? Zapamiętajmy – dwutysięczny był tylko rok jubileuszowy. Każdy inny podajemy dokładnie w ten sam sposób – niezależnie od stulecia.

9. Nie poddawaj w wątpliwość…

…poprawności tego zwrotu. Po prostu zapamiętaj, że jest błędny. Właściwa forma to podać w wątpliwość.

10. Weźmy ten zwrot na tapet

Sądzisz, że to literówka? Nic bardziej mylnego. Co ów tapet oznacza i dlaczego tak często używamy niepoprawnej formy? Słowo to jest synonimem stołu obrad. Sam zwrot funkcjonował w dwóch wersjach: brać coś na tapet lub być na tapecie. Z biegiem czasu popularna stała się niepoprawna forma, będąca niejako połączeniem dwóch poprzednich – brać coś na tapetę (być może dlatego, że drugi wariant sugerował pochodzenie od słowa tapeta, a nie tapet?).

11. Pozdrawiam, Martyna Młynarczyk

Wieki temu natknęłam się na oryginalne ogłoszenie o pracę. Brzmiało mniej więcej tak: Szukamy copywritera, który po „pozdrawiam” nie stawia przecinka. Jakie było moje zdziwienie, gdy to przeczytałam! Zasada jest jednak prosta – w mailu obowiązują takie same reguły, jak w liście – i właśnie dlatego po formule kończącej (pozdrawiam, z poważaniem, z wyrazami szacunku) nie stawiamy przecinka. To jeden z częściej występujących błędów, z którymi spotykam się na co dzień. Warto też zwrócić uwagę na rozpoczęcie maila – po zwrocie powitalnym, np. Szanowni Państwo, stawiamy przecinek i kontynuujemy zdanie od nowego wiersza – oczywiście małą literą.

12. Jakby dobry tekst

To prawdziwa zmora naszych czasów. Tak, jak kiedyś do każdego zdania wtrącaliśmy generalnie, tak teraz lubujemy się w jakby. Tymczasem, najpewniej nieświadomie, osłabiamy wydźwięk tego, o czym mówimy. Wyobraź sobie, że na prezentacji przed klientem mówisz: Event pozwoli jakby zintegrować Państwa pracowników. Czyli, ma się rozumieć, efekt będzie tylko pozorny? Zachowajmy ten zwrot tylko do sytuacji, których naprawdę jesteśmy niepewni lub celowo chcemy osłabić wydźwięk naszego osądu, np. Jego utwory wydają mi się jakby niepokojące.

13. Produkt dedykowany

Drogeryjne półki przepełnione są kosmetykami dedykowanymi młodym mamom, nastolatkom, weganom… Czy aby na pewno słusznie? Choć dedykowany to jedno z częściej używanych słów w branży, postarajmy się wykreślić je ze swojego słownika. Dedykować komuś możemy utwór – piosenkę, wiersz czy dzieło sztuki. Produkt może być co najwyżej przeznaczony dla kogoś.

14. Bynajmniej nie to, o czym myślisz

To błąd, o którym mówi się chyba najczęściej. Bynajmniej to nie to samo, co przynajmniej. To po prostu zaprzeczenie lub wzmocnienie zaprzeczenia, np. Nie było to bynajmniej jedyne zlecenie, które przyszło mu realizować. Możemy użyć go samodzielnie jako wykrzyknienia, np. – I ty o tym wiedziałeś? – Bynajmniej!

15. Zdania, które po trzech linijkach tracą sens

To nie tyle błąd, co ryzykowna sytuacja. Im dłuższe zdanie zbudujemy, tym trudniej będzie zachować nam poprawność stylistyczną czy interpunkcyjną. Zawiłe konstrukcje to też utrudnienie dla czytelnika – może szybko zapomnieć, o co tak naprawdę chodziło.

Jak zatem unikać błędów? Istnieje pewna wskazówka, która powinna być niemal oczywista – przynajmniej w zawodzie copywritera: jeśli chcesz dobrze pisać, czytaj dużo. I równie wiele pisz. Naprawdę wierzę w to, że w ten sposób jesteśmy w stanie zapamiętać poprawne konstrukcje – zwłaszcza jeśli jesteśmy wzrokowcami.