Font Meselesi
Fontların ortaya çıkışından, font terimlerinden, isimlerinin nereden geldiğinden uzun uzun bahsetmeyeceğim. Zaten bununla ilgili benim bildiğimden çok daha detaylısı ilgili kitaplarda yazıyor.
Bir tasarımcının kullanacağı fontu seçmesi ve nasıl kullanması gerektiği konusunda izlemesi gereken yolu örneklerle anlatacağım.
Birazcık Tarihi ve Hızlı Bilgi Yüklemesi
1 — İlk Yazı Tipi
Tarihte tasarlanan ilk yazı tipi matbaanın icadı ile Gutenberg tarafından tasarlandı. ‘Roman’ adlı bu yazı tipi 15. yy. ortalarında İncil’de kullanıldı. Ardından İtalyanlar 16. yy. başlarında kağıtlara daha fazla yazı sığabilmesi için hafif eğimli yazı tiplerini, italik yazı tiplerini tasarladılar.
2 — Tipografi ≠ Font ≠ Typeface
Tipografiye genel anlamda yazı düzenleme diyebiliriz, yazı üzerinde yaptığımız tüm tasarımsal düzenlemeler tipografiyi oluşturur.
Typeface yani yazı yüzü; çoğumuzun font zannettiği o tasarımdır. Font aslında .ttf .otf gibi uzantıları olan ve bilgisayara yüklenebilen dijital bir dosyadır. Helvetica, Garamond, Verdana -artık aklınıza hangisi geliyorsa- birer yazı yüzüdür. Bu yazı yüzlerini italik, thin, medium, bold gibi bir araya topladığımızda da typeface ailesi oluyor. Bilin bakalım bu aileyi bilgisayara yükleyebilmek için dijital bir dosya haline getirirsek adı ne oluyor: Evet! Font ailesi.
3 — Typeface Sınıflandırması
3.1 — Serif (Tırnaklı)
Old Style, Transitional, Modern, Slab olarak ayrılır. (Garamond, Times New Roman, Georgia bilinen örnekleri)
3.2 — Sans-serif (Tırnaksız)
Humanist-sans, Transitional-sans, Geometric-sans (Helvetica, Futura, Brandon, Gotham bilinen örnekleri)
Tırnaklı ve tırnaksız fontlar (artık typeface’i kastettiğimi anlıyorsunuz) estetik duruşları hariç neye göre belirlenir, hangisi daha iyi gibi soruların cevabı çok karışık. Öncelikle bu sorulara cevap vermeden, tasarımdaki 5N1K sorularının cevaplarını almalıyız. Nasıl bir izlenim bırakmak istediğimizi bilmeden tasarım yapamayız. Bu konulara ileride geleceğiz.
Genel bir yargı olarak tırnaksız fontlar başıklarda ve kısa yazılarda, tırnaklı fontlar uzun yazılarda kullanılır. Çünkü tırnaksız fontlar bir müddet sonra gözü yorar, tırnaklı fontlar ise okuyucuyu yönlendirir ve yormadan uzun okuma sağlanabilir. Bu nedenle gazetelerde ansiklopedilerde ve günümüzdeki blog sitelerinde tırnaklı fontlar kullanılır. Bu rahat okuma yalnızca tırnağa bağlı değil elbette, bunun için biraz daha terim bilmeye ihtiyaç var. O terimlere de hızlıca değinip artık sıkıcı bölümleri geçelim.
4 — Kerning, Leading, Espas
Kerning, harfler arasındaki boşluğun düzenlenmesini ifade eder. Hem estetik kaygılar için hem de okunabilirliğin artması için harfler arası boşluğu düzenlememiz gerekir. Bu düzenlemeleri yaparken harflerin iç içe geçmemesi ya da ayrık durmaması için belirli kurallar uygularız.
İki dik harf yan yana gelince birbirinden uzaklaştırırız ki birbirine karışmasın (H K gibi), birbirine karşıt yatıklar uzaklaştırılır (V A gibi). Bir dik bir yatık harf yan yana gelince ayrık durmaması için yakınlaştırırız (A D gibi), bir dik ve bir yuvarlak harf yakınlaştırılır (O P gibi ), yine iki yuvarlak harf yan yana gelince ayrık durmaması için yakınlaştırılır (O G gibi), iki yatık harf birbirine değecek kadar yakınlaştırılır (V V) ve son olarak iki aynı yöne yatık harf birbirine yakınlaştırılır (A A gibi).
Leading, satır arası boşluğu ifade eder. Satırların arasındaki boşluk artıkça satırlar birbirinden bağımsız görünür, boşluk çok az olursa da karmaşık görünür ve her ikisi de okumaya negatif etki eder. Neyse ki bunu çözen bir altın formül var; yazı puntosu x 1,5 satır aralığı. Mesela 30 punto kullandığınız bir yazıda satır aralığı 45 punto olmalı.
Espas; kelimeler, paragraflar gibi ‘bir bütünün’ arasındaki boşluğu ifade eder. Kerning harf arası boşluğu düzenlerken espas kelimeler arasını düzenler.
Şimdi asıl eğlenceli olan bölümevgeçebiliriz.
Typeface için Bazı Soruların Cevabını Bulmak
İstediğimiz şey bir tasarım, bir tipografi yani ilk sorumuz olarak ‘ne’ istediğimizi belirledik, bundan sonrakilere daha detaylı değinelim.
Hangi Typeface Niçin Kullanılır?
Bu soruyu şöyle düşünelim: ben bu tasarımda bu typeface’i niçin seçtim? Vermek istediğim mesajı verebilecek miyim? Typeface’in hissettirdikleri bölümünü tamamen buna ayrıldı. Oraya geleceğiz.
Hangi Typeface Nerede Kullanılır?
Bir yazıda en başta istediğimiz şey amaca uygun olması, algılanabilmesi ve okunmaya yatkın olması. Tırnaklı ve tırnaksız olarak genel bir tanım içine aldık. Bir de bunların kullanım yerine göre yine genel iki başlığa ayıralım; baskı için kullanılacak yazılar ve dijital ortamda kullanılmak istenenler.
Hangi Typeface Nasıl Kullanılır?
Baskı için kullanmak istediğimizde ilk olarak rahatça okunmasını isteriz, bu bir billboard tasarımı ise uzaktan da okunmasını isteriz, kitap tasarımı ise göz yormamasını isteriz. Çok şey istemiyoruz aslında. Dijital kullanımlarda küçük farklılıklar olsa da benzer istekler vardır.
Tasarımlarında Bir Kaç Kısa Kural:
— Sola Hizala
Bu kuralda tabii etnik önemli, arapça hazırlanan bir tasarımda sola yaslamak mantıklı olmaz, klasik şekilde çoğumuzun ilk aklına geldiği gibi soldan sağa okunan yazılar için konuşuyorum.
Metni sola hizalamak sayfadaki boşluğu ortaya çıkararak hem tasarımı rahatlatıyor hem de okuyucuyu metnin akışına yöneltiyor.
— Oran Yakala
Baskı metninde önerilen en iyi kısayol başlık, alt başlık ve gövde metni arasında güzel bir oran yakalayabilmek. Gövdede kullanılan puntonun 2 katını ana başlıkta, 1.5 katını da alt başlıkta kullanmak iyi bir oranlama sağlar.
Ayrıca başlıklar ve gövde arasına bir boşluk vermek tasarımı rahatlatır. Paragraf arası boşlukları da gövde metninin puntosuna eşit olarak ayarlayabiliriz.
— Yeteri Kadar Font
Eğer ne yaptığınızı kesin olarak bilmiyorsanız en iyisi 2 fontu geçmemek olacak, tabii bunlar da birbiriyle uyumlu olacak şekilde. Mesela dediğimiz gibi kısa yazılarda tırnaksız bir başlık, gövde kısmında da tırnaklı bir font kullanmak okuyucuyu yormayacaktır. Gövde metniniz çok uzun değilse iki tane tırnaksız font hatta tek bir aile kullanarak harika tasarımlar çıkarabilirsiniz, tasarımcı sizsiniz.
— Satır Yüksekliği
Yukarıda da yazdığım gibi satır yüksekliğinde altın formül; yazı puntosu x 1.5 satır aralığı. En basit bir tasarımı bile okunabilir hale getirecektir.
— Paragraftaki Karakter Sayısı
Tasarımınızı kolonlara bölmek çok akıllıcadır. İnsanlar gözlerini kaydırırken bir yere kadar rahat ederler, daha geniş alanlara yazılan paragraflar hem sıkıcı hem de çok yoğun olarak algılanır. Yani kimse okumaz. Bu nedenle paragraf genişliğinize bağlı olarak yaklaşık 50–75 karakter kullanmak hem sıkmaz hem de beyaz boşluğa izin vererek tasarımı rahatlatır.
6- El Yazısı Fontlarda Büyük Harf
Diğer yazı tiplerinde büyük-küçük harf kullanımı tasarımcının istediği tasarıma bağlıdır. Ama el yazısı (hand lettering) fontlar daha çok tasarımsal amaçlı kullanıldığından okunaklılığa değil, estetiğe önem verilir. Bunun üstüne bizler de gidip tüm harfleri büyük yazarsak okuyucuya eziyet etmiş oluruz. Düğün davetiyesi hazırlamıyorsak tabi…
7- Yeteri Kadar Vurgu
Söylediğiniz her söz önemli olabilir, sizi anlıyorum. Ama mutlaka vurgulanmayı hak eden daha önemli sözleriniz vardır; işte ‘sadece’ onları vurgulayın. Vurgunun çok olması okuyucunun nereye odaklanacağını bilmemesine sebep olur.
Typeface ve Hissettirdikleri
İşte burada marka iletişimine, pazarlamaya giriş yapmış bulunmaktayız. Logolarında sadece font kullanan markaları bilirsiniz. Onları inceleyerek müşterilerine göstermek istedikleri izlenimi anlamaya çalışalım.
— Küçük harf kullanımı; enerjik, dinamik,heyecanlı ve genç kesime hitap eden imajı için kullanılır.
— Büyük harf kullanımı; güçlü, köklü firma imajı için kullanılır.
— Rounded(yuvarlak) font kullanımı; samimi, içten, yakın hissettiren firma imajı vermek için kullanılır.
— Tırnaklı font kullanımı; köklü, profesyonel, güvenilir, işinin ehli imajı için kullanılır.
— Tırnaksız font kullanımı; modern ve havalı imajı için kullanılır.
— Script ya da hand lettering font kulanımı; feminen ve arkadaşça imajı için kullanılır.
Starbucks Örneği: Büyük harflerle ve tırnaksız logo kullanımı köklü, güçlü ve aynı zamanda havalı olduğunu vurgulamak ister gibi. Nitekim gerçekten de hem köklü hem de sektörü domine etmiş bir kahve zinciri. Havalı imajını da bir hayli yansıtmış olacak ki Instagram Starbucks fotoğraflarıyla dolu…
Zara Örneği: Yine büyük harf kullanımıyla köklü olduğunu yansıtırken tırnaklı font ile bize profesyonel olduklarının garantisini sunuyor gibi bir güvence sağlıyor.
Twitter Örneği: Küçük harf kullanımı teknolojik şirketlerde görmeye alışkın olduğumuz bir özellik. Zaten asıl vurgu teknolojik ve dinamik olması. Twitter’ın daha genç kesime hitap ettiğini de söylesek sanırım yanlış olmaz. Rounded font kullanımı da içeride sizi samimi ve içten bir havanın beklediğini söylüyor.
Her logoda bu kural işleyecek diye bir şey yok. Sizin vermek istediğiniz mesaj neyse yukarıdaki kuralları uygulayarak vermek istediğiniz mesaj için bir adım atmış olabilirsiniz.
Tasarımcı sizsiniz!
İletişim için Twitter ya da iletisim@alicorak.com adreslerini kullanabilirsiniz. Veya benimle Superpeer üzerinden ücretsiz görüşme planlayabilirsiniz;
