AİLEMİZDEN ALABİLECEĞİMİZ EN KÖTÜ 5 GEN
Hepimiz anne ve babamızın birer parçasıyız. Aynaya baktığında kaç kişi kendi yüzünde anne babasının izini görebiliyor? Nerdeyse hepimiz. Fakat anne babamızdan aldıklarımız sadece kaş ve göz rengimizden ibaret değil. Öyle genler var ki çoğumuz sahip olmak istemeyiz. Farkına varmasak da bizde veya çevremizde bu genlere sahip birçok insan var. Anlamlandıramayacağımız çoğu şey aslında genetik kökenli. Sizlerle beraber bunların beşini incelemek istiyorum. Hadi başlayalım..
1. Şiddet Geni
Şiddetin genetik kökeniyle ilgili modern araştırmalar, Hollanda’da Nijmegen Üniversite Hastanesi’ne gelen bir kadın sayesinde, 1978’de başladı. Ailesindeki erkeklerin (birçok erkek kardeş ve kendi oğlu), aynı akıl hastalığına sahip olduğundan şüpheleniyor ve yardım istemek için hastaneye geliyor. 2 tanesi kundakçılık yapıyor. Bir tanesi öz kız kardeşine tecavüz etmeye çalışıyor. Bir diğeri, patronunu arabasıyla ezerek öldürmeye çalışıyor. Başka bir tanesi yine öz kız kardeşine bıçak çekerek soyunması için zorluyor. Hatta 1962 yılında tedirgin bir aile bireyi tarafından detaylı bir biçimde çıkarılan şiddet suçlularının gösterildiği aile ağacı sayesinde, bu sülaledeki şiddetin 1870’lere dayandığı ortaya çıkıyor.
Bu kadın hastanede ortaya çıktıktan neredeyse bir 10 sene sonra, sonunda neyin yanlış olduğunu buluyorlar. Bu şiddete meyilli adamların X kromozomunda bir mutasyon meydana gelmiş. Bu bozukluğun MAOA genine zarar verdiği ortaya çıkıyor. Gen X kromozomunda olduğu için, sadece bir X kromozomuna sahip erkekler, iki X’e sahip olan kadınlara göre daha fazla sıkıntı yaşıyorlar. Çünkü kadınlardaki normal fonksiyonlarına sahip ikinci X, problemi telafi edebilir. Ancak, kadın bu kusuru oğluna aktarabilir. Bu bulgulardan sonra ailedeki kadınlar, taşıyıcı olup olmadığına bakılmak için test ediliyor. O zamandan beri, başka genetik risk faktörlerinin keşfedildiği projeler de yapıldı. 2011’de Alman bir araştırmacı, katekol-o-metiltransferaz (COMT) proteinini kodlayan bir gen ile homicidal davranışlar arasında bir bağlantı buluyor. Aynı MAOA gibi, bu da dopamini düzenleyen bir enzim. 4 sene sonra, Finlandiyalı araştırmacılar hapishanedeki tutuklularla bir araştırma yapıyor. Şiddet suçlularının genellikle, beyin hücre sinyal sisteminde görevli CDH13 proteinini kodlayan MAOA ve benzeri genlere sahip oldukları görülüyor. Daha önceki çalışmalar bu benzer ve çeşitli genlerin; otizm, şizofreni ,dikkat eksiği ve hiperaktivite bozukluğuyla bağlantılı olduğunu keşfetmişler. Molecular Psychiatry’de yayımlanan bu çalışma, hücresel fonksiyon bozukluğuyla ilişkilendirilen CDH13 ve benzerlerinin, şiddet içerikli davranışlara makul bir açıklama getirdiği sonucuna varıyor.
2. Obezite Geni
Çoğunlukla çevresel faktörlere bağlı olsa da katılım da obeziteyi etkileyen önemli faktörlerden biri. Son zamanlarda beslenme şeklinin değişimi ve gıdalarının içerik değişimi de bunun başlıca sebeplerindendir. Obezitede kalıtımın rolünün olduğunu destekleyen en önemli bulgular, monozigotik ikizlerde vücut kitle indeksi (BMI) ile yapılan çalışmalardan elde edilmiştir. Bu araştırmalarda, monozigotik ikizlerde bulunan uyumun dizigotik ikizlerdekinden yüksek olması kalıtımın etkisini göstermektedir. Ayrıca, ailesel eğilim de obezitenin en güçlü genetik komponentidir. Obezitede genetik faktörlerin rolü komplekstir. Obezitenin monogenik formunu oluşturan insan genleri ikiye ayrılır. Birinci grupta leptin, leptin reseptörü ve POMC’yi kodlayan genler vardır. İkinci grupta ise, MC4R genindeki mutasyonlar bulunmaktadır ve bu mutasyonlar, sendromik olmayan obezite ile ilişkilidir. MC4R geni, en çok yaygın olan obezite genidir ve obezite olgularının % 1–4'ünü içerir.
3. Depresyon Geni
Depresyonu endojen ve eksojen kaynaklı depresyon diye ikiye ayırabiliriz. Asıl konumuz olan endojen depresyon, hastalığın ortaya çıkmasında çevresel nedenlerin rol almadığı, aksine kişinin genetik yapısında meydana gelen bir veya birden fazla hatadan kaynaklanan ve bunun sonucunda beyin metabolizmasının bozulması ile ortaya çıkan hastalıklar için kullanılan bir terimdir. Başka bir ifade ile endojen depresyon terimi direkt genlerin sebep olduğu depresyon hastalıklarını kapsar. İkizler ile yapılan araştırmalar depresyonun kalıtsal olduğuna dair ipuçları vermiştir. Bu konuda yapılan araştırmalar çift yumurta ikizlerinden birinin depresyon hastası olması durumunda diğer kardeşin depresyona yakalanma riskinin %67, tek yumurta ikizlerinde ise bu riskin %76 olduğunu göstermiş. Genetik araştırmalarda ikizler ile yapılan çalışmaların ayrı bir önemi vardır. Çünkü ikiz kardeşlerin özellikle de tek yumurta ikizlerinin genomları neredeyse aynıdır. Bu yüzden ikizlerin birinde görülen bir hastalık, bir semptom veya herhangi bir özelliğin diğer kardeşte de görülmesi büyük bir ihtimalle genetik olduğuna işarettir. Kortikotropin salgılatıcı hormon (CRH) geni depresyonun en önemli sebepleri arasında gösterilir. 5-HT(1A) geni de en önemli depresyon genlerinden biridir. Aynı zamanda bu gen intihar genidir.
4. Uykusuzluk Geni
“Uykusuzluk geni” ya da “gece kuşu” olarak belirtilen gen, Bilkent Üniversitesi’nden Prof. Dr. Özçelik ve Rockefeller Üniversitesi’nden Prof. Dr. Michael Young’ın başında olduğu bir ekip tarafından ve yaklaşık 8 yıl süren bir araştırma sonucunda keşfedildi.
Çalışmada, biyolojik saati oluşturan genlerden Kriptokrom 1'de (CRY1) olan mutasyonların biyolojik ritmin bozulmasına ve bunun da uyku düzeni değişikliklerine yol açtığı gösterilmiştir.
Çalışmada, halk arasında “gece kuşu” olarak bilinen ve uykusuzluğa neden olan geni taşıyanların sanki sürekli bir jet lag (uzun mesafeli uçuşlarda vücudun hızla değişen zaman dilimine uyum sağlayamaması) yaşıyor gibi hissettiği, sabah olduğunda yeni günü karşılamaya hazır olmadıkları ortaya çıkmıştır.
5. Aldatma Geni
Avustralya Quennsland Üniversitesi’nden bilim adamlarının yaptığı araştırmaya göre kadınlar ne yaparsa yapsın genlerinde aldatma varsa bir şekilde partnerlerine sadakatsizlik ediyor. Bilim adamları kadınların %40'ının aldatmaya meyilli olduğunu ve bunun sorumlusunun genleri olduğunu açıkladı. Aldatmak, AVPRIA isimli bir gen değişiminden kaynaklanıyor. Araştırmanın sonuçlarına göre genetik yapı kadınların eşlerini ne sıklıkla aldatacağını gösteriyor. Psikolog Brandon Zitsch, kadınlarda buna neden olan genin ilk kanıtlarını ortaya çıkardı. Yaşları 18–49 arasında değişen 7300 uzun süreli ilişki yaşayan ikiz incelendi. Özel testlerle kimlerin aldattığı kaydedildi. Sonuçlara göre kadınların %6.4‘ü ve erkeklerin %9.8'i birlikte oldukları kişileri en az 1 kere aldatmış. Bazılarının ise birden çok sevgilisi olmuş. Bilim adamları konuyla ilgili daha fazla çalışma yapılması gerektiğini çünkü insan davranışlarının binlerce geni etkileyebileceğini belirtti. Daha önce de yapılan bazı araştırmalar aldatan anne ve babaların çocuklarının aldatmaya daha meyilli olduğunu ortaya çıkarmıştı.
KAYNAKÇA
- Feuk L, Kalervo A, Lipsanen-Nyman M, Skaug J, Nakabayashi K, Finucane B, Hartung D, Innes M, Kerem B, Nowaczyk MJ, Rivlin J, Roberts W, Senman L, Summers A, Szatmari P, Wong V, Vincent JB, Zeesman S, Osborne LR, Cardy JO, Kere J, Scherer SW, Hannula-Jouppi K. Absence of a paternally inherited FOXP2 gene in developmental verbal dyspraxia. Am J Hum Genet. 2006 Nov;79(5):965–72. Epub 2006 Sep 27
- Fisher SE, Scharff C. FOXP2 as a molecular window into speech and language. Trends Genet. 2009 Apr;25(4):166–77
- Mueller KL, Murray JC, Michaelson JJ, Christiansen MH, Reilly S, Tomblin JB. Common Genetic Variants in FOXP2 Are Not Associated with Individual Differences in Language Development. PLoS One. 2016 Apr 11;11(4):e0152576
- Vernes SC, Oliver PL, Spiteri E, Lockstone HE, Puliyadi R, Taylor JM, Ho J, Mombereau C, Brewer A, Lowy E, Nicod J, Groszer M, Baban D, Sahgal N, Cazier JB, Ragoussis J, Davies KE, Geschwind DH, Fisher SE. Foxp2 regulates gene networks implicated in neurite outgrowth in the developing brain. PLoS Genet. 2011 Jul;7(7):e1002145
