BİR İNTİHARIN ANATOMİSİNİ ÇIKARMA: ZİHİN OTOPSİSİ
Otopsi, ölüm nedenini ve ölüm mekanizmasını saptamak ile ölümü aydınlatabilecek durumların tespiti için gereken teknik ve laboratuvar incelemeleri yapmak amacıyla ölen kişinin tüm boşluklarının açılıp bütün sistem ve organlarının eldeki yöntemlerle incelenmesi işidir .
Zihin otopsisi ise, kişinin ölüm şeklinin mümkün olan en yüksek kesinlikte belirlenmesini, ölüm anındaki intihar risk faktörlerinin tanımlanmasını ve değerlendirmesini içeren ölüm sonrası soruşturmadır .
Isometsa ’ya göre zihin otopsisi, ölen kişinin ailesi, akrabaları, arkadaşları, başvurduğu sağlık çalışanlarıyla yapılan görüşmeler, tıbbi ve psikiyatrik kayıtları, diğer bilgi ve belgeler ve adli inceleme ile ölen kişiye ilişkin ulaşılabilir tüm bilgileri içeren, birçok görüşmeci ve kayıttan elde edilen bilgilerin sentezlenmesidir. Kişinin neden intiharı seçtiği, intihara götüren motivasyon, kişisel felsefesi, psikodinamikleri ve intiharın neden o zaman diliminde yapıldığını anlamaya yardımcı olur.
Zihin otopsisi yönteminin uygulanımında ana amaçlar ise intiharı anlamak, kişiliği anlamak, niyet ve motivasyonu anlamak, şüpheli ölüm araştırması, ceza ve hukuk davaları, hayat sigortası, tıbbi kötüye kullanım iddiaları, intiharın önlenmesine ilişkin kurumsal önlemlerin geliştirilmesi olarak sıralanabilir .
İntiharın, Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, 15–39 yaşlar arasındaki en yaygın ikinci, 30–49 yaşlar arasındaki en yaygın beşinci ölüm nedeni olduğu görülmektedir.
Bu nedenle intiharlardaki risk faktörlerinin belirlenerek intiharların önlenmesine yönelik çalışmalar halk sağlığı açısından önemli bir yer tutmaktadır.
Zihin otopsisi kavramı ilk kez Los Angeles İntihar Önleme Merkezi Müdürü olan Edwin Shneidman tarafından ortaya atılmıştır.
Bir intihar bilimci ve tanatolog olan Shneidman aynı zamanda intihar önleme merkezlerinin de kurucusudur. Daha sonrasında başka adli tıpçılar değişik açılardan olaya yaklaşarak zihin otopsisini geliştirmiştir. Mesela sonraki zamanlarda intiharı açıklığa kavuşturmak için kapsamlı görüşmeler yapacak bir kişi yada bir ‘intihar ekibi’ oluşturmuştur. Bu teknik ilk defa, intihar eden New York polis memurlarını inceleyen eski bir psikanalitik çalışmada daha açık uçlu ve daha az sistemli bir biçimde Gregory Zilboorg tarafından kullanılmıştır.
Shneidman 1976’da ilk kez yönteme ilişkin ilkeler (anahatlar) belirleyerek yönteme ait bir çerçeve çizmiş ve uygulama sırasında elde edilmesi gereken bilgileri tanımlamıştır. Ebert ise 1987’de yöntemin uygulanmasında standardizasyon sağlayabilmek için ilkelerini ayrıntılandırarak daha kapsamlı hale getirmiştir . Aşağıda Shneidman’ın 1976’da belirlediği Psikolojik Otopsinin ilkeleri verilmiştir.
Shneidman’ın 1976’da Belirlediği Psikolojik Otopsinin İlkeleri
1.Kurbanın kimlik bilgileri (ad, yaş, adres, medeni durumu, dini inancı, mesleği ve diğer ayrıntılar )
2. Ölümüne ilişkin detaylar (ölüm Nedeni, ölüm metodu, toksikoloji raporu, otopsi bulguları)
3. Kurbanın kısa yaşam öyküsü (ailesi, kardeşleri, akademik başarısı, devamsızlık, sınıfta kalma durumu gibi okul kayıtları, evliliği, fiziksel ve psikiyatrik hastalıkları, aldığı tedavi ve psikoterapiler, önceki intihar girişimleri)
4. Kurbanın ailesinin ölüm öyküsü (ailedeki intiharlar, kanser ya da diğer ölümcül hastalıklar, ebeveynlerin ölüm yaşları vb.)
5. Kurbanın yaşam tarzı ve kişiliğinin tanımlanması
6. Kurbanın strese verdiği kendine özgü tepkileri, duygusal patlamaları, dengesizlik dönemlerinin varlığı/yapısı
7. Son bir yıl içinde yaşanan patlama, baskı, gerilim, belaya bulaşma gibi durumların varlığının saptanması
8. Kurbanın alkol ve madde kullanımının tespiti
a) Yaşamı boyunca etkisi
b) Ölümüne etkisi
9. Kurbanın kişiler arası ilişkilerinin doğası
10. Kurbanın ölüme, kazaya veya intihara ilişkin düşünceleri, rüyaları, önsezileri ve korkularının tanımlanması
11. Kurbanın ölümünden önce yaşamındaki değişiklikler (alışkanlıkları, ilgileri, yeme, uyku ve cinsel davranış düzenleri, günlük rutinleri vb.)
12. Kurbanın başarıları, planları gibi yaşama dönük bilgileri
13. Niyetinin değerlendirilmesi (intihar notunun varlığı, içeriği, el yazısı incelemesi ile kişiye ait olup olmadığının tespiti, tehdit altında olup olmadığının belirlenmesi vb.)
14. Seçtiği yöntemin öldürücülük oranı
15. Bilgi edinilen kişilerin kurbanın ölümüne verdikleri tepkiler
16. Ayırıcı özellikler, yorumlar vb.
Zihin otopsisi, Amerika Birleşik Devletleri’nde geliştirilmiş ve en fazla orada kullanılmış olmasına rağmen psikolojik otopsiden Avrupa, Güney Amerika, Avustralya ve Asya’daki araştırmacılar da yararlanmaktadır. Washington Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden psikiyatr Eli Robins, 1950’lerde daha standartlaşmış bir görüşme biçimi geliştirmiş ve bunu St. Louis’de birbirini takip eden yüz otuz dört intihar vakasının geçmişe dönük sosyal çevre temelli araştırmasını yürütmek için kullanmıştır. Şimdiki psikiyatride bir klasik olan bu çalışma, intihar edenlerin hemen hepsinde ruh hastalığı olduğunun en açık göstergelerinden biridir.
Ülkemizde yapılmış en detaylı psikolojik otopsi çalışması Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim dalı hocaları ve uzmanları tarafından gerçekleştirilmiştir. ''Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde İntihar Davranışı’’ başlıklı çalışmanın bir alt başlığı olan Adıyaman ilinde intiharlar bölümünde araç olarak psikolojik otopsi kullanılmıştı. 2000–2001 yılının ilk altı ayındaki 13 intihar vakasının biri hariç hepsi gözden geçirildi.
Zihin otopsisi , biraz değiştirilmiş ve farklı standartlara uymuş biçimleriyle hem intihar araştırmalarında hem de sorgu memurlarınca ve adli tıp kurumlarında hala yaygın olarak kullanılmaktadır. Özellikle psikopatoloji ve intihar arasındaki bağlantının derecesini anlamada yararlı olduğu kanıtlanmıştır ve gün geçtikçe de önemi anlaşılmaya devam etmektedir.
Kaynakça:
- Kömür, İ.,Özdemirel, R.Ö., Özver, İ., Özbay, M., Şahin, E. ve Gürler, A.S. (2015). Psikolojik otopsi; intihara sürükleyen sebebin otopside tespit edildiği bir olgu sunumu. Adli Tıp Dergisi, 29(1), 61–66
- Karataş, K.K, Şahin, M. F., Sevinç, S. (2016). Tamamlanmış intiharlarda psikolojik otopsi yöntemi ile intihar belirleyici faktörlerinin araştırılması, Adli Tıp Dergisi, 30(2), 128–134.
- Ak, M., Gülsün, M., Perdeci, Z., Sütçigil, L. ve Bozkurt, A. (2009). Psikolojik otopsi: Öldürme ardından özkıyım. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 3(1), 103–105
