EKONOMİK BOZULMA VE RUH SAĞLIĞI

Ekonomik Bozulmanın Ruh Sağlığı Üzerine Etkileri

Günümüz psikolojisinde insan biyopsikososyal model çerçevesinde değerlendirilen bir varlıktır. Bu modele göre insan biyolojik, psikolojik ve çevresel pek çok faktörün kesişimsel olarak etkisi altında yaşamını sürdürür. Dolayısıyla, içinde yaşadığı toplumsal ve ekonomik koşulların insanın ruh sağlığı üzerindeki etkisi yadsınamaz bir gerçektir. Son zamanlarda bir haber kanalında doların yükselişini izlerken, markette alışveriş sonrasında kasada ödeme yaparken ya da ders çalışmak için oturduğunuz masada gelecek hakkında düşüncelere dalarken kendinizi ne kadar kaygılı hissettiniz? Bu kaygı zaman zaman ileri boyutlara ulaşıyor mu? Bu sorulara verilecek cevaplar herkesin de tahmin edebileceği üzere pek de iç açıcı olmayacaktır. Ben de bu yazımda ekonomik bozulmanın insanın ruh sağlığı üzerindeki etkisini açıklamaya çalışacağım.

Avustralya’da yapılan bir çalışmada ekonomik kriz ile ilişkili çeşitli değişkenlerin ruh sağlığı üzerinde etkisi incelenmiştir. Araştırmada değişkenler öznel göstergeler, nesnel göstergeler ve olasılık göstergeleri olarak üç gruba ayrılmışlardır. Finansal tatminsizlik, acil durumlar için bütçe oluşturma yeteneği ve algılanan öznel iş güvencesizliği öznel göstergeler arasındayken, objektif göstergeler genellikle kişilerin gelir düzeyindeki değişimlerle ilgilidir. Bunlara ek olarak, araştırmada mali sıkıntı ya da önemli bir gelir kaybı yaşama olasılığı ve ilerleyen yıllarda işsiz kalabilme ihtimali olasılık göstergesi olarak analize dahil edilmiştir. Sonuç olarak, araştırmacılar ekonomik bozulmanın öznel göstergelerinin ruh sağlığı için nesnel göstergelerden daha önemli olduğunu öne sürmüşlerdir. Diğer bir değişle, bir kişinin gelirindeki gerçek azalıştan daha ziyade bu kişinin ekonomik krizi öznel olarak nasıl algıladığı ve yorumladığı kişinin psikolojik sağlığı üzerinde daha etkilidir.

Ekonomik bozulma ruh sağlığını doğrudan ve dolaylı olarak birkaç yoldan etkileyebilir. Öncelikle, ekonomik daralma, bireylerin işten çıkmasına ya da gelirlerini kaybetmesine neden olarak ve iş temelli sosyal ilişkileri ortadan kaldırarak ruh sağlığını doğrudan etkileyebilir. Bu kayıplar sırasıyla psikososyal ve maddi stresi arttırır. Sonrasında eşler, arkadaş grupları ve diğer ailelerle olanlar da dahil olmak üzere iş temelli olmayan sosyal ilişkileri zorlar. Dolayısıyla, ekonomik bozulma bir kişinin psikososyal ve toplumsal kaynaklarının azalmasına yol açan dolaylı bir etkiye de sahiptir. Ayrıca, ekonominin bozulması, iş güvenliği ve ücretlerin azalmasına rağmen çalışma saatleri ve iş yükünün artmasına neden olur. Dolayısıyla, iş rutinlerinin olumsuz şekilde yeniden yapılandırılması yoluyla istihdamda kalan kişilerin ruh sağlığı da ekonomik bozulmadan doğrudan etkilenir.

Yapılan araştırmalarda ekonomik sıkıntıların depresyon, anksiyete, madde kullanımı ve antisosyal davranış bozukluğu gibi psikiyatrik rahatsızlıklarla yakından ilişkili olabileceği öne sürülmüştür. Ancak, ekonomik sıkıntılar ve işsizliğin toplum ruh sağlığı üzerindeki en somut ve çarpıcı etkisi olarak intihar ele alınmıştır. Birçok olumsuz sağlık sonucu gibi, intihar oranları da işsizler arasında istihdam edilmiş kişilere göre daha yüksek bulunmuştur. İşsizlik, akıl hastalığı, evlilik stresi veya maddi sıkıntı gibi sorunları beraberinde getirdiği için intihar olasılığını artırabilir. Dolayısıyla, işsizlik kişinin üzerinde diğer stresli yaşam olaylarının etkisini büyüterek intihar eğilimlerine karşı savunmasızlığı artırır.

İş Kaybı ve Ruh Sağlığı

Bazı teoriler; iş kaybının etkilerini, etkilenen kişinin iş kaybının nedenini anlamasına ve sonraki başa çıkma mekanizmalarına bağlar. Örneğin, iş kaybı ile artan şiddet riski arasındaki bağıntıyı açıklamak için engelleme-agresyon hipotezi sıklıkla kullanılmıştır. Bu hipoteze göre, eğer kişi kendi performansındaki bir sıkıntıdan dolayı değil de ekonominin bozulmasından dolayı işten atıldığını düşünürse hayal kırıklığına uğrar. Çünkü bu durumda hedeflerine ulaşmasının toplum tarafından haksız bir şekilde engellendiğini düşünür. Hayal kırıklığına uğrayan insanların bir kısmı saldırganlığı baş etme mekanizması olarak kullanır. Bu nedenle, antisosyal davranış, iş kaybı tarafından tetiklenebilir veya kışkırtılabilir. Benzer şekilde, alkol ve diğer madde kullanımı, stresli deneyimlere yanıt olarak bir başa çıkma mekanizması işlevi görebilir.

Diğer teoriler, iş kaybıyla ilişkili psikososyal çevrede meydana gelen ve daha sonra işini kaybedenlerin ruh sağlığını etkileyen değişiklikleri açıklar. Jahoda’nın işlevsel modeline göre istihdam yalnızca gelirin açık işlevini sağlayarak insanlara maddi imkanlar sunmakla kalmaz. Aynı zamanda onlara yapılandırılmış zaman, sosyal temas ve statü gibi gizli işlevler de sağlar. Diğer bir deyişle, yaptığı iş bir kişinin hayatına ve diğer insanlarla ilişkilerine anlam katan bir çerçevedir. Dolayısıyla, bir işin kaybı, bireyi bu gizli işlevlerden yoksun bırakarak psikolojik sıkıntıya neden olur. Benzer şekilde Warr da bir işin sağladığı sosyal statü, gelir, hedefler ve kontrol fırsatı dahil olmak üzere zihinsel sağlığı etkileyen çevresel özelliklerini “vitaminler” olarak tanımlar. İş kaybının bireyin çevresinden bu vitaminleri tüketerek ruh sağlığını etkilediğini iddia eder.

Sonuç olarak, insanın yaşadığı toplumdan etkilenen doğası dolayısıyla ekonomik bozulma ruh sağlığında olumsuz değişikliklere neden olabilir. Doğrudan ya da dolaylı etkileri ile ekonomik kriz antisosyal davranış ve intihar gibi ciddi toplumsal problemlere de yol açabilir. Dolayısıyla yetkili kurum ve kişiler ekonomik bozulmanın olduğu dönemlerde ruh sağlığı alanını görmezden gelmemeli ve kişilerin psikolojik iyi oluşları için çeşitli önlemler almalıdırlar.

KAYNAKÇA

1. Catalano, R., Novaco, R., & McConnell, W. (1997). A model of the net effect of job loss on violence. Journal of Personality and Social Psychology, 72(6), 1440–1447. https://doi.org/10.1037/0022-3514.72.6.1440
2. Covid-19, economic crisis and Mental Health. Empower Project. (2022, April 11). Retrieved August 23, 2022, from https://empower-project.eu/empowered-while-working/covid-19-economic-crisis-and-mental-health/
3. Dooley, D., Fielding, J., & Levi, L. (1996). Health and Unemployment. Annual Review of Public Health, 17(1), 449–465. https://doi.org/10.1146/annurev.pu.17.050196.002313
4. Goldman-Mellor, S. J., Saxton, K. B., & Catalano, R. C. (2010). Economic contraction and mental health. International Journal of Mental Health, 39(2), 6–31. https://doi.org/10.2753/imh0020-7411390201
5. Jahoda, M. (1982) Employment and unemployment: A social–psychological analysis. Cambridge: Cambridge University Press
6. Leonard, J. (2022, July 15). The psychology of job loss. Business 2 Community. Retrieved August 23, 2022, from https://www.business2community.com/human-resources/psychology-job-loss-01432015
7. Rohde, N., Tang, K. K., Osberg, L., & Rao, P. (2016). The effect of economic insecurity on mental health: Recent evidence from Australian panel data. Social Science & Medicine, 151, 250–258. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2015.12.014
8. Warr, P. (1994). A conceptual framework for the study of Work and Mental Health. Work & Stress, 8(2), 84–97. https://doi.org/10.1080/02678379408259982