Güzellik Veren Zehir: Atropa Belladonna
Atropa adını Yunan Mitolojisindeki 3 kader tanrısı içinden “kader ipini kesen” Atropos’dan alır. Bella-Donna İtalyanca ‘güzel kadın’ demektir.
Atropa Belladonna, patlıcangiller ailesinden çok yıllık, yarı çalımsı otsu bir bitkidir. İlgi çekici parlak siyah meyveleriyle, geçmişte de çok dikkat çekmiştir.
Atropa Belladonna’nın taşıdığı alkaloitler (hiyosiyamin, atropin, skololamin, apoatropin, simetropium ve belladonnin) midriatiktir, yani göz bebeğini büyütürler. İsminin anlamından tahmin yürütebileceğimiz üzere; güzel görünmek amacıyla -zehirli bir bitki olmasına rağmen- eski çağlarda kadınlar tarafından, gözbebeklerini büyütmek için kullanılmış.
Göz bebeklerinin büyümesine yol açan madde, meyvenin suyunda bulunan Atropin. Bu maddeyi bir çoğumuz duymuşuzdur. Kendisi göz muayenelerinde, ameliyat esnasında ortaya bazı vagal etkilerin giderilmesinde ve organofosfat zehirlenmelerinde antidot olarak kullanılır.
Ülkemizde ve dünyada, mide-bağırsak sorunlarına iyi geldiğine inanılarak bu bitkilerin yaprakları, antispazmotik etkilerinden dolayı çay olarak kullanılmaktadır. Ayrıca astım ve bronşit rahatsızlığı olanlar, tedavi amacıyla yapraklarından hazırlanan sigaraları kullanabilmektedir. Fakat bu bitkinin yapraklarının ve meyvesinin kontrolsüz bir şekilde kullanımı, antikolinerjik sendroma yol açabilmektedir.
Antikolinerjik sendromu birkaç vaka ile örnekleyelim:
“Çocuk nörolojisi polikliniğine akut psikiyatrik bulgularla atropa belladonna zehirlenmesi geçiren bir çocuk getirildi. 8,5 yaşında kız çocuğu 12 saat boyunca anlamsız konuşma şikayeti ile çocuk nörolojisi polikliniğine getirildi. Gece yatarken yatakta dönmeye başladığı, kötü bir rüya gördüğünü söyleyerek uyumayı reddettiği öğrenildi. Odadaki gardıropların üzerine devrildiğini hissettiğini belirtti. Daha sonra kendi kendine konuşmaya ve hızlanmaya başladı ve görsel halüsinasyon gördü. Muayene sırasında yerde şekiller olduğunu söyleyerek üzerinden atlamaya çalışıyordu. Gözbebekleri açık bir şekilde genişlemişti ve ışık refleksleri görüldü. Başlangıçta zehirlenme düşünüldü, ancak anne herhangi bir ilaç, madde veya farklı bir yiyecek almadığını belirtti. Anne detaylı sorgulandığında hastanın akşam yemeğinde ıspanak yediğini öğrendik. Anne, ıspanak yaprakları arasında tadı acı olan farklı otlar olduğunu ve onları çıkardığını söyledi. Evde yemekten önce bir yerlerde kalan çiğ ıspanak bulununca atropa belladonna bitkisinin yaprakları fark edildi. Hastaya aktif kömür verilerek fizostigmin tedavisi başlandı. 24 saat sonunda semptomları düzelen hasta taburcu edildi.”
“49 yaşında kadın hasta, yakınları tarafından yorgunluk ve bilinç kaybı nedeniyle acil servise getirildi. İlk fizik muayenede genel durumu kötüydü ve düzensiz nefes alıyordu. Nörolojik muayenesinde pupillaları izokorik ve midriatikti. Fizik muayenede yüz ve boyunda kızarıklık, oral mukozada kuruluk, izokorik ve dilate pupiller ve oskültasyonda normal solunum sesleri mevcuttu. Koltuk altı ısısı normaldi ve aşırı şişkin bir mesanesi vardı. Hipoaktif bağırsak sesleri vardı. Hastanın yakınları bize çok miktarda orman meyvesi yediğini söyledi. Bu meyvenin adını bilmediklerini ve 3–4 saat sonra huzursuzluk, saldırganlık ve aşırı uyarılabilirlik göstermeye başladığını belirtmişlerdir. Nazogastrik tüp kullanılarak gastrik lavaj yapıldı ve ardından tüpten 1 mg/kg aktif kömür verildi. İdrar sondası kullanılarak yaklaşık 1000 ml idrar boşaltıldı. Hasta yakınlarının getirdiği bitkinin fotoğrafını çektik ve konuyla ilgili literatür taraması yaptık. Klinik bulgulara ve literatüre dayanarak hastanın literatürde Atropa Belladonna olarak bilinen ve bölgede öldürücü itüzümü olarak bilinen bitkinin yutulması nedeniyle zehirlenme geçirdiği ileri sürüldü.”
Antikolinerjik sendrom sonucunda;
-Kuru ve kırmızı cilt,
-Hipertermi,
-Midriyazis,
-Ajitasyon görülebilir.
Atropa Belladonna zehirlenmesi, bilinçli olarak halüsinojen etkisi için kullanıldığında, özkıyım amaçlı kullanımda veya bilinçsizce yanlış tüketim sonucu oluşabilir.
Burada önemli bir nokta da; akut psikiyatrik bulgularla başvuran hastalarda zehirlenme ihtimalinin öncelikle düşünülmesidir. Zehirlenme olgularında ayrıntılı anamnez alınması çok önemlidir. Anamnezde ilaç ve madde alımı yanında, özellikle bitki tüketimi de mutlaka sorgulanmalıdır.
Neyse ki günümüzde antidotu mevcut! Yeter ki zehirlenme durumlarında geç kalmadan bir sağlık kuruluşuna başvuralım :)
KAYNAKÇA
- Stewart A. Wicked Plants: The Weed That Killed Lincoln’s Mother and Other Botanical Atrocities. Algonquin Books of Chapel Hill; 2009.
- Demirhan, A., Tekelioğlu, Ü. Y., Yıldız, İ., Korkmaz, T., Bilgi, M., Akkaya, A., & Koçoğlu, H. (2013). Atropa belladonna (güzel avrat otu) meyvesi ile ilişkili antikolinerjik toksik sendrom: bir olgu sunumu. Türk Anestezi ve Reanimasyon Dergisi, 41(6), 226–228.
- Cebeci, D., Gürkas, E., Genç, H. M., & Ceylan, N. (2020). Atropa Belladonna Poisoning in a Child with Acute Psychiatric Findings: Akut Psikiyatrik Bulgularla Basvuran Olguda Atropa Belladonna ile Zehirlenme. Journal of Pediatric Emergency and Intensive Care Medicine, 7(1), 36–39.
- Demirhan, A., Tekelioğlu, Ü. Y., Yıldız, İ., Korkmaz, T., Bilgi, M., Akkaya, A., & Koçoğlu, H. (2013). Anticholinergic Toxic Syndrome Caused by Atropa Belladonna Fruit (Deadly Nightshade): A Case Report. Turkish journal of anaesthesiology and reanimation, 41(6), 226–228. https://doi.org/10.5152/TJAR.2013.43
