İNSANLIK İÇİN EN ÖNEMLİ CANLILAR: ARILAR
Doğada, hayatımızda sürekli bulunan fakat tam olarak ne iş yaptıklarını bilmediğimiz canlılardan bahsedeceğim size bugün. Bu canlılar, varlıklarına şükretmemiz gereken “arılar”. “Arılar bize bal yaparlar bundan dolayı bizim için çok değerlidirler.” derseniz yanılmış olursunuz. Evet, arılar bal yapar fakat insanlık için çok önemli olmalarının sebebi bu değildir. Gelin bu yazımızda arıların nasıl yaratıklar olduğuna ve bizim için neden bu kadar önemli olduğuna değinelim.
Arılar dört kanatlı böceklerdir, genellikle iğneli türleri çoğunluktadır. 12.000’in üzerinde tür vardır, ancak yaklaşık 600’ünü çevremizde görmekteyiz. Diğer türleri de Dünya’nın farklı bölgelerine dağılmıştır. Kendileri, yuvarlak ve tüylüdür ve genellikle yavaş yavaş hareket ederler.
Bal arısı kolonisi;
Bal arıları, aslında prederatör (böcek yiyen) bir familyanın alt üyesidirler ve artık böcek yemeyi bırakmışlardır.
Bir arı kovanı yaklaşık olarak 100.000 birleşik göz, 200.000 kanat ve 300.000 bacaktan oluşur. Tek bir arı kovanında yaşayan 50.000 kadar arı vardır. İlk bakışta tam bir karmaşa gibi gözüken bu durum, aslında çok iyi organize olmuş bir süper organizmadır. Bu topluluğun tüm üyeleri aynı hedefe kilitlenmiştir: koloninin ve çocuklarının hayatta kalmasını sağlamak. Bu hedefe ulaşmak için de bal arıları net gruplara ayrılmıştır.
Bal arısı kolonisi;
- Ana arı (Kraliçe)
- Erkek arılar
- İşçi arılardan oluşur ve 40 milyon yıldır aynı topluluk sistemi içinde gayretli çalışmalarını sürdürmektedirler.
Kraliçe Arı:
Her koloninin her zaman sadece tek bir kraliçesi vardır. Kraliçe arı beş yıla kadar yaşar ve bu zaman zarfında çocuk doğuran sadece odur. Kraliçe maddesi olarak bilinen fizyolojik bir kimyasal kullanarak kovan arkadaşlarını kontrol eder. Aynı işçi arılar gibi onlar da döllenmiş yumurtadan çıkarlar. Ancak tüm larva evresi boyunca bakıcı arılar tarafından üretilen beleyici “arı sütü” denilen bir gıda ile beslenir ve kendi kraliçe hücrelerinde yetiştirilirler. Zaten işçi ve kraliçe arıları da birbirinden ayıran özellik budur.
Kraliçe arı, döllenmemiş yumurtadan oluşan erkek arılar ile evlilik uçuşlarında tek bir sezonda 200.000’e kadar yumurta üretir.
Yumurta bırakmanın yanı sıra kraliçe, feromon aracılığıyla topluluk içinde yaşananları da kontrol eder.
Bu madde işçilerin;
-Öğrenme davranışını destekler
-Onları bir arada tutar
-Yumurtaların gelişimini baskılar
-Yeni kraliçeleri yetiştirir
-Üreme mevsiminde erkek arıları cezbeder.
Erkek Arılar:
Maalesef ki erkek arıların arı topluluğundaki hayatları oldukça zordur. Döllenmemiş yumurtalardan hayata geldikten sonra erkek arıların hayattaki tek görevi ve gayesi, bir kraliçeyi döllemektir. Sürekli diğer binlerce erkek ile tekrar ve tekrar rekabet ederler. Ve başarılı olursa tüm sperm birikimini kullanır ve sonunda da ölürler. Kovandaki tek görevi budur.
İşçi Arılar:
Bir kovandaki arıların çoğunluğunu işçi arılar oluşturur. Onlarsız kraliçe arı ve erkek arılar da var olamaz. Yaşına bağlı olarak kovandaki neredeyse tüm önemli işleri yapar;
- Kovanda kalırlar
- Tarlacı arılardan nektarı ve poleni alırlar
- Zehirli iğneleri sayesinde kovanı korur ve bekçi olurlar
- Kovandaki sıcaklığı ve nemi düzenlerler
- Mumdan yeni bal peteği yaparlar ve
- Bal üretirler
Bundan dolayı arı kovanında işçi arıların önemi yadsınamayacak derecede fazladır.
Gelelim yazının başındaki sorumuza. Peki arılar neden bu kadar önemlidir?
Aslında bakıldığında herkesin arılarla iyi kötü bir ilişkisi vardır. Ama arılarla asıl ilişki içinde olanlar elbette çiçekler; daha doğrusu çiçekli bitkilerdir.
Çünkü bitkilerin çoğu tozlaşmayla yani bitkinin erkek organında üretilen çiçek tozunun (polen) çeşitli yollarla dişi organa yapışmasıyla çoğalır. Bitkiler bu iş için hayvanları, özellikle de arıları kullanırlar.
Arılar bal özü (nektar) almak için birbirinden canlı renkler ve güzel kokularla onları kendilerine çağıran çiçeklere konuk olurlar. Balözünü toplayınca gözlerine kestirdikleri bir başka çiçeğe doğru yola çıkarlar.
Ancak beraberlerinde, küçük bedenlerine bulaşmış polenleri de götürürler. İşte, bunların bir bölümünü ziyaret ettikleri başka çiçeklerde bırakırlar. Böylece hem arıların karnı doyar hem de çiçekli bitkilerin üremesi sağlanır.
Aslında bakarsanız, insanların karnını doyuran da bal değil, budur. Çünkü dünya nüfusunu besleyen bitkisel ürünlerin her beşinden dördünün tozlaşmasını %90 oranında arılar sağlar.
İşte bu nedenle arılar bir anda yok olsaydı yalnızca biz balsız kalmazdık; birçok çiçekli bitki türü de yeryüzünden silinirdi. Bunun sonucunda onlarla beslenen otçul hayvan türleri yok olur, sonra da bunlarla beslenen etçil türlerin soyu tükenmeye başlardı. Bir başka deyişle arılar olmasaydı, besin zincirinin en kritik halkası -çiçekli bitkiler- kopmuş olurdu ve bütün zincir kısa sürede dağılırdı.
Elma, kavun, karpuz, brokoli, salatalık, havuç, badem ve otları da içeren yüzlerce bitki türü… Ardından bunlarla beslenen kuşlar, sürüngenler ve memeliler… Ardından onlarla beslenen öteki memeliler ve insanlar… Hepimiz bu sırayla aç kalırdık! Bundan dolayı arıların var olması insanlık için çok önemli.
Arıların önemini kavradıktan sonra şimdi de insanlığa sundukları ürünlerden bahsedelim.
Arılardan insanlar bal, polen, arı sütü, arı zehiri ve propolis elde ederler.
Bal: Sağlıklı ve lezzetli bir ürün olarak tanınmakla birlikte şeker hastalarının ve 1 yaş altındaki bebeklerin uzak durmaları gereken bir üründür. Arılar, nektarı tekrar tekrar kusarak ve dehidrasyon yaparak bal üretirler.
Polen: Polen de bir başka popüler üründür. Tüm bitkiler polen üretir, arı bunları çiçekleri ziyaret ederken toplar, nektar ile zenginleştirir ve arı kovanına taşır. Polen, genelde bir beslenme takviyesi olarak kullanılır. Vitaminler, mineraller, ve proteinler açısından zengindir. Bağışıklık sistemini zenginleştirir ve zihinsel kapasiteyi arttırır.
Propolis: Arı tutkalı olarak da bilinen propolis, bir başka önemli arı ürünüdür. Arılar, farklı bitkilerden reçine toplar, bunları kapatıcı olarak kullanarak kendilerini bakterilerden ve mantarlardan korumak üzere bunları arı kovanına getirir. Propolis, birçok tıbbi üründe kullanılır. Antiinflamatuvar etkiye sahip olduğundan ve bağışıklık sistemini güçlendirdiğinden doğal bir antibiyotiktir.
Arı Sütü: Ancak belki de en değerli arı ürünü, arı sütüdür. Sadece genç işçi arılar tarafından üretilir ve de baldan, polenden ve bu arıların kendi bez salgılarından yapılmıştır. Arı sütünü sadece kraliçe arı yiyebilir ve bu ona kolonisinden 50 kat daha uzun bir ömür sağlar. Bu nedenle kraliçe arı, performansın ve dinçliğin yanı sıra canlılığın da sembolüdür.
Arı sütü, ilaç endüstrisinin yanı sıra kozmetik endüstrisinde de kullanılır. Virüse dayalı enfeksiyonlar için doğal bir deva olarak kullanılabilir ve canlandırıcı bir etkisi vardır.
Deli Bal: Karadeniz bölgesinde arıların yaptığı bir bal türüdür ve insanlar tarafından dikkatli ve çok az miktarlarda tüketilebilecek bir üründür.
Bal arısız bir insan yaşamını hayal etmek imkânsızdır, ancak maalesef arıların varlığı yıllardır büyük bir tehdit altındadır. Böyle giderse dünya yalnızca balsız kalmayacak; birçok tür ve başka türlerin temel besinleri ortadan kalkmış olacak. Bu nedenle bu önemli ve büyüleyici işlerini yerine getirirken koruma altında ve sağlıklı kalmalarını sağlamak için mümkün olan her şeyi yapmalıyız ve onlara büyük bir saygı duymalıyız.
Efsanur Yılmaz
Kaynakça:
- BEE CAREFUL, (2015). Arı yaşamı. Hero Baby, https://www.bee-careful.com/tr/ari-yasami/
- BAL TRAKYAM, (2017). Arıların özellikleri. http://www.baltrakyam.com/arilar-ve-ozellikleri
- GREENPEACE TÜRKİYE, (2018. Ekim 4). Arılar hakkında 10 ilginç bilgi. https://www.greenpeace.org/turkey/blog/arilar-hakkinda-10-ilginc-bilgi-2/
