NEDİR BU ERKEKLERİN BAŞ BELASI KELLİK?
Bu yazıyı okuyan her 2 erkekten birinin saçları 20'li yaşlarından itibaren dökülmeye başlayacak ve 50'li yaşlarında saçları büyük oranda veya tamamen dökülecek. Tabii ki bunun en ileri formu, erkeklerde görülen tam kellik. İyi ama neden?
Aslında burada öncelikli olarak iki ayrım üzerinde durmamız gerekiyor. Saç dökülmesi ile kelliğin ayrımı…
Kelleşme ile saç dökülmesinin farkı nedir?
Saçlarınızın dökülmesi kelleştiğimiz anlamına gelmez. Kellik genetik bir durum olabilirken, saç dökülmesinin nedeni oldukça değişkenlik gösterir.
Eğer paç paç saç dökülmesi varsa alopecia olabilir. Bu kişinin (erkek ya da kadın) vücudunun çeşitli bölgelerindeki kılları kaybetmesidir. Alopecia nedenleri kalıtsal ya da oto-immune olabilir.
Yani bu temel erkek kelliği ile aynı şey değildir. Eğer saçlarınız özellikle belirli bölgelerde ve belirli özelliklerde dökülüyorsa, yani şakak ve tepe bölgesi gibi spesifik alanlarda, bu erkeklerde görülen saç dökülmesine giriyor.
Erkek tipi kellik (erkek androgenetik alopesi, MAA) erkeklerde saç dökülmesinin en yaygın nedenidir. Saçın incelmesiyle başlar ve dökülmeyle devam eder. ABD Ulusal Tıp Kütüphanesi’ne göre 50 yaşını geçmiş erkeklerin %50’sinden fazlası bir dereceye kadar erkek tipi kellikten etkilenirler. Genç erişkin erkeklerde de erkek tipi kellik (androgenetik aleposi) görülmektedir.
Saç dökülmesi saç büyüme döngüsündeki değişiklikler sebebiyle oluşur. Saç büyüme döngüsünde normalde çoğu saç büyüme fazında (anagen faz) uzun süre kalır. Bu süre 3–6 yıl sürer. Sonrasında dökülür ve yerine yeni saç çıkar. Erkek tipi saç dökülmesinde, kafa derisinin etkilenen bölgelerindeki saçların büyüme evresi çok daha kısadır ve döngü saçların incelmesi sonrasında da dökülmesi ile son bulur.
Androgenetik alopesi dışındaki saç dökülmeleri nedenleri:
- Hormon dengesizlikleri
- Otoimmün koşullar
- Enfeksiyonlar
- Radyasyon tedavisi
- Duygusal stres
- Sıkı saç modelleri, sayılabilir.
Bu saydıklarımız erkek tipi kelliğin nedenleri arasında yer almazlar ancak erkek tipi kellikle birlikte ortaya çıkarsa daha hızlı saç kaybı gerçekleşir.
Kelliğin Genetik Nedenleri
Kalıcı androjenik alopesinin en yaygın sebebi genlerinizdir. Henüz kelliğin genetik mekanizması tam olarak çözülebilmiş değildir. Şu andaki en güçlü teori, otozomal dominant bir genin sebep olduğu yönünde; fakat birden fazla genin etkileşimiyle de oluşuyor olabilir. Bir diğer olasılık ise X kromozomu üzerinde taşınan androjen hormonuyla ilgili genlerin alopesiye neden olduğu yönündedir.
Bu noktada şunu söylemekte fayda var: “Kel olup olmayacağınızı belirleyen annenizin babasıdır.” iddiası tamamen hatalıdır; çünkü X kromozomu üzerinde taşınan androjen reseptörleri, kelliğe etki etme olasılığı olan faktörlerden sadece birisidir. Ayrıca annenizden size kalan X kromozomu, %50 ihtimalle annenize kendi annesinden gelmiştir, babasından değil! Yani kellik, doğrudan dedenize bağlı bir durum değildir.
Kelliğin Hormonal Nedenleri
Kelliğin başrolünde meşhur “erkeklik hormonu” olan testosteron vardır. Daha doğrusu, dihidrotestosteron, ya da kısaca DHT isimli hormon var. Bu, oldukça ilginç bir paradokstur; çünkü aynı hormon, erkeklerde vücudun diğer bölgelerindeki kılların belirginleşmesini sağlar. İkincil cinsiyet karakteristikleri denilen bu kıllanma, ergenlikle birlikte artan testosterona bağlı olarak tetikleniyor. Gelin görün ki aynı hormon, kafada kelliğe neden olmaktadır! Bunun, biri evrimsel, diğeri ise hücresel olan iki ayrı nedeni vardır. Bunlara da az sonra geleceğiz.
Önce DHT dediğimiz bu hormona biraz daha yakından bakalım: DHT, “testosteron”un aktif ya da “aktive edilmiş” hali. Lisede öğrendiğiniz “testosteron” hormonu, aslında vücudumuzda 5-alfa-redüktaz enzimi ile Dihidrotestosteron’a dönüştükten sonra etkili olabilen bir androjen hormondur. Testosteron aynı zamanda bir steroid hormondur; dolayısıyla savunma sisteminin faaliyetlerini baskılama görevi de vardır. Zaten o nedenle testosteron gibi steroid hormonların herhangi bir nedenle baskılanması halinde savunma sistemi kontrolden çıkıp, otoimmün hastalıklara ve alopecia areata gibi saç dökülmelerine neden olabilir. Ama androjenik alopeside de, genlerinize bağlı olarak bu hormonun miktarı ve işleyişi değişebilir. Bu da, kellik durumunuzu belirler. Şunu da söylemekte fayda var: Bu hormonun doğrudan kellik ile ilişkili olduğundan eminiz, çünkü hadım edilmiş erkeklerde “doğal kellik” görülmez!
Burada bir diğer yaygın yanılgı, kelliğin sadece dihidrotestosteron ile ilgili olduğu fikridir. Hayır, dihidroandrosteron ve androstenedion gibi diğer androjen hormonlar da kellikte rol oynar. Sadece DHT çok daha güçlü bir etkiye sahiptir ve bu nedenle özellikle de gençlikte görülen alopesinin ana sorumlusu olarak görülür.
Burada ilginç bir diğer soru işaretine daha yanıt bulabiliriz: Alopesinin kafanın üst kısmından ve saç çizgisinden başlamasının ana nedeni de, DHT hormonunun özellikle başta taç şeklinde yer alan tepe saçlarına ve orta ön bölgedeki saçları hedef almasıdır. Daha doğrusu buradaki hücreler DHT’ye daha duyarlıdır. Bunu biraz daha açalım: Saç folikülleri isimli hücrelerin yüzeyinde androjen hormonların bağlanabileceği reseptörler vardır. Örneğin inaktif form olan testosteron da bağlanabilir, aktif form olan DHT de… Ancak DHT, bu reseptörlere testosterona göre 5 kat daha hızlı bağlanır. Yani kimyasalların hücrelere bağlanma biçimi farklıdır. Benzer şekilde, bazı hormonlar vücudun bazı bölgelerinde daha aktiftir. Şu anda tam nedeni bilinmese de, DHT de prostatta ve kafa derisinde saç çizgisi boyunca özellikle aktiftir. İşte bu, DHT etkisi altında göğüs kılları gibi kılların gürleşip, kafadaki kılların seyrelmesinin hormonal nedenidir.
Farklı erkeklerin farklı miktarlarda kelleşmesinin ana nedeni ise bu reseptörlerin miktarının tür içinde çeşitlilik göstermesidir. Her insanın saç derisinde, aynı sayıda ve aynı dağılımda androjen reseptörü bulunmaz. Bu sebepten ötürü bazı insanlar genç yaşta kelleşirken, bazı insanlar ise yaşamın son evrelerine kadar gür saçlarını koruyabilirler.
Yaşa bağlı olarak kelliğin hızlanma nedeni de aynıdır: Saç folikülü hücreleri yaşlılığa bağlı olarak androjenik hormonlara daha hassas hale gelir. Bu nedenle gençlikte sadece (ya da çoğunlukla) dihidrotestosteron hücrelere etki edebilirken, yaş ile birlikte diğer androjen hormonlar da etkilerini hücrede göstermeye başlayabilirler ve böylece alopesi hızlanır. Yaşlı erkeklerde görülen androjenik alopesinin yüzde 80'lere varmasının temel sebebi budur.
Kellik Nasıl Tedavi Edilir?
Aslında saç ekimiyle. Bu yöntem, ensenizden ve kafanızın yan kısımlarından alınan, DHT’ye daha dirençli olduğu için çok daha zor dökülen kıllar, halihazırda dökülen saçlarınızın yerine ekilerek saç kayıpları uzun yıllar boyunca önlenebiliyor. Saç dökülmesine karşı en verimli çözüm şu anda bu.
Eğer bu tarz bir ekim yapmak istemezseniz, saç dökülmesini yavaşlatan ve hatta tersine döndüren çeşitli ilaçlar mevcut. Bunların başında Minoxidil geliyor. Aslen 1960'lardan beri bir damar genişletici olarak kullanılan Minoxidil, en az 6 ay boyunca günlük bir şekilde saç dökülen kısımlara sürüldüğünde saç kayıplarını önleyip, yeni saçların çıkmasını mümkün kılabiliyor. 1984 yılından beri saç tedavisinde kullanılıyor ama henüz çalışma mekanizması tam olarak keşdefilebilmiş değil. Olası hipotezler arasında saç foliküllerinin anajende geçirdiği süreyi uzatması, katajen evresindeki folikülleri tetikleyerek uyandırması ve var olan folikülleri büyüterek daha gür saç çıkmasını sağlaması bulunuyor.
Bunlara ek olarak erkek kelliği için günlük hap olarak alınan ve 5-alfa redüktaz enzimini baskılayarak testosteronun DHT’ye dönüşmesine engel olan finasterid, kadınlar içinse östrojen takviyesi gibi ek yöntemler de kullanılabiliyor. Bunun haricinde jojoba yağıdır, lanolindir, B vitaminidir, içinde ne olduğu belli olmayan kremlerdir, aminobenzoik asittir, sülfanilamiddir, tetrakain hidrokloriddir… Bu tarz sahte ve sözde ilaçları kafanıza sürmeyin, bunların işe yaradığını gösteren hiçbir akademik çalışma bulunmuyor.
Kaynakça
- K. Aydos. Androjenik Alopesi. (7 Kasım 2012).
- M. MacGill. Male Pattern Baldness: What You Need To Know. (28 Temmuz 2017).
- Zekayi Kutlubay, Süleyman Bağlam, Burhan Engin, Server Serdaroğlu. ”Erkeklerde Androgenetik Alopesi” İstanbul Üniversitesi,Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Türkderm 2014; 48: Özel Sayı 1: 36–9
