NONSTEROİDAL ANTİ-İNFLAMATUVAR İLAÇLAR (NSAİİ) (NSAIDS)

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaçlar günlük hayatımızda sık kullandığımız, hemen hemen hepimizin aşina olduğu analjezik, antipiretik, anti-inflamatuvar ilaçlardır. Romatoid artrit, osteoartrit, ankilozan spondilit, gut, dismenore, baş ve diş ağrısı gibi klinik tablolarda kullanılmakla birlikte, kanser gelişiminin önleminde, apoptozis regülasyonunun sağlanmasında ve Alzheimer hastalığına karşı yeni terapötik etkileri de olduğu keşfedilmiştir. Tüm dünyada en sık reçete edilen ilaç grubudur. Ülkemizden örnek vermem gerekirse 2007 yılında yaklaşık 130 milyon kutu NSAİİ kullanılmıştır. Avrupa genelinde ise tüm reçetelerin %7,7‘ sini oluşturmaktadır. Ancak İbuprofen ve Aspirin’in de dahil olduğu bazı NSAİİ’lerin görece güvenli olarak değerlendirilmeleri ve tüm dünyada reçetesiz satılmaları nedeniyle aslında gerçek oranın daha yüksek olduğu bilinmektedir.

Tarihçe

M.Ö. 2450' de ilk kez Mısırlıların Cryoanalgesia yani aşırı soğuk uygulaması ile ağrı kontrolü gerçekleştirmeleriyle bu konuda ilk adım atılmıştır. 1860' da salisilik asit ve 1897' de asetilsalisilik asitin sentezlenmesiyle ise bu alanda önemli bir aşama kaydedilmiştir.

İlk NSAİİ olan asetilsalisilik asit Felix Hoffman tarafından sentezlenmiştir. Aspirinin bulunması ve piyasaya sürülmesinden sonra NSAİİ terimi ilk kez 1949'da fenilbutazon için kullanılmış ve bundan sonra da benzer etkili preparatlar kullanıma sunulmuştur.

Etki Mekanizmaları

NSAİİ’ lerin 3 farklı etki mekanizması vardır:

• Siklooksigenaz (COX) enziminin inhibisyonu ile,
• Aktif oksijen radikallerini bağlayıp inaktive ederek,
• Lizozomal enzimlerin salınmasını inhibe edip lizozom membranının stabilizasyonunu sağlayarak.

Sınıflandırma

İlaçları kimyasal yapılarına göre sınıflandırırsak şu şekilde bir liste karşımıza çıkar:

• Salisilik Asit Türevleri: A-ferin, Corsal; Aspirin, Babyprin, Coraspin; Nötras, Alaspin; Dolphin…
• Anilin ve p-Aminofenol Türevleri: Paracetamol, Parol, Panadol, Aferin, Calpol, Corsal, Aljil, Benicalcold, Tylol…
• Pirazol Türevleri: Novalgin, Andolar, Adepiron, Geralgine…
• Pirazolidin Türevleri
• Antranilik Asit Türevleri
• Arilpropanoik Asit Türevleri: Brufen, Artril, Dolven, Dolfit; Apraljin, Apranax, Apromed…
• Fenil Asetik Asit Türevleri: Dolorex, Actinoma, Kalidren…
• İndol Asetik Asit Türevleri
• Pirol-2-Asetik Asit Türevleri
• Oksikamlar
• Farklı Yapıdaki Bileşikler ve Fenotiyazin Türevleri

NSAİİ’ lerin Oluşturduğu Yan Etkiler

• Gastrointestinal Sistem: Asit sekresyonunu artırır, mukus ve bikarbonat salınımlarını azaltır. Gastropati, enteropati, bulantı, kusma, reflü, gastrik harabiyet, gastroduodenal ülser, perforasyon (delinme), dispepsi, kanama gibi kritik tablolara neden olabilir. Ayrıca hemen hemen tümünde hepatik toksisite de görülür (karaciğer).

Bu konuda NSAİİ ile ilgili komplikasyon gelişiminde en önemli risk faktörü geçirilmiş peptik ülser hastalığı ve ülser komplikasyonlarıdır ve riski 2–4 kat arttırır. İleri yaş ise 5–6 kat arttırır.

• Böbrek: Böbrekte vazodilatör etkili olan PGE2 ve prostasiklin sentezini inhibe ederek böbrek kan akımında, renin sekresyonunda ve glomerüler filtrasyon hızında (GFR) azalmaya neden olur. Ödem, kilo artışı, retansiyon, hipertansiyon, yaşlılarda yüksek doz alımı ile akut böbrek yetmezliği gibi ciddi tablolara yol açabilir.
• Hematolojik Sistem: Kullanıma bağlı olarak agranülositoz (daha çok indometazin, fenilbutazon, endometazinin yaptığı düşünülmekte), trombositopeni ve aplastik anemi geliştiği nadir olarak rapor edilmiş ancak toksik etki oluştuğunda fatal seyrettiği belirtilmiştir.
• Kardiyovasküler Sistem: Kan basıncını arttırabilirler (özellikle hipertansiyonlu hastalarda en çok arttıran indometazin ve naproksen). Myokard infarktüsü, ani ölüm, iskemik inme, geçici iskemik olaylar vb. kardiyovasküler olay riski artmaktadır.
• Pulmoner ve Allerjik Yan Etkiler: Prostaglandinlerin sentezinin inhibe edilmesi özellikle aspirine hassas kişilerde bronkospazma yol açabilir. Lipoksijenaz yoluyla inhibisyon yapmaları durumunda ise pulmoner yan etkiler ortaya çıkabilir.
• Dermatolojik Yan Etkiler: Akut ürtikere yol açabilir veya kronik ürtikeri alevlendirebilir. Ayrıca eritema multiforme, eritema nodozum, ilaç erüpsiyonları, Steven Johnson sendromu gibi deri reaksiyonları görülebilir.
• Merkezi Sinir Sistemi: Normalde bu ilaçların çoğunun bu sisteme penetrasyonu kötüdür fakat kullananlarda baş ağrısı, baş dönmesi, sersemlik, tinnitus, halüsinasyon gibi problemler ortaya çıkabilir.

Gebelikte NSAİİ Kullanımı

Özellikle erken doğumu, semptomatik polihidroamniyozu ve preeklampsiyi önleme gibi durumlarda kullanılır. Ancak prostaglandin sentezi inhibe eden NSAİİ kullanımı sonrası şu etkiler ortaya çıkabilir:

• Gebeliğin uzaması, doğumun uzaması, doğumdan önce ve sonra kan kaybının artması, anemi, pre-eklamptik toksemi; hemostaz anormallikleri, intrakraniyal kanama insidensinin artışı, ductus arteriousun erken kapanması, pulmoner hipertansiyon.
• Salisilatlar (aspirin vb.) plasentayı kolayca geçebilirler ve salisilik asit türevlerini sık alan gebelerde ufak bebek doğumu gibi sıkıntılara yol açıp kanamaları da arttırdıklarından dolayı gebelikte uzun süreli veya aralıklı ve yüksek dozda kullanımlardan kaçınılmalıdır, özellikle son 3 ay alınmamalıdır.

Sonuç

Özetle kullandığımız bu ilaçlar elbette bizlere iyi gelse de her şeyde olduğu gibi bunların da fazlası bize faydadan çok zarar getirecektir. Yaş, cinsiyet, başka hastalıklar gibi birçok değişkene bağlı olarak risk faktörleri değişmekte olup bu konu hakkında ayrıntılı eğitim görmüş biz eczacıların rolünün önemi de artmaktadır.

KAYNAKÇA

1. Aytuğ N., Korkut E., Özden A. (2008). Nonsteroid Anti-İnflamatuvar İlaçlar ve Gastro-İntestinal Sistem. Güncel Gastroenteroloji, 10–18.
2. Göktürk, H. S. (2017). Non-Steroidal Anti-İnflamatuvar İlaçlar, Endikasyon, Kontrendikasyon, Endikasyonsuz Kullanım, Komplikasyonları Önlemek İçin Ne Yapmalı? Güncel Gastroenteroloji, 31–37.
3. Özbudak, H., Ünal, Z. A., & Sabuncuoğlu, S. (2016). Gebelikte Non-Steroidal Antiinflamatuvar İlaçların Kullanımının Değerlendirilmesi. Marmara Pharmaceutical Journal, 64–71.
4. https://www.everydayhealth.com/psoriatic-arthritis/treatment/a-guide-to-nsaids-for-psoriatic-arthritis/, Erişim Tarihi:15.06.2022
5. https://www.kempsvillechiro.com/articles/nsaids-pain-killers.php, Erişim Tarihi:15.06.2022