PSİKOTERAPİ VE DODO KUŞU ETKİSİ

Kendimiz de dahil çevremizdeki pek çok kişinin bir psikoloğa ihtiyacı olduğunu düşünürüz. Peki, bir psikoloğun yaptığı iş nedir? Cevap psikoterapi.

Psikoterapi Nedir?

Amerika Psikologlar Derneği (APA) psikoterapi’yi işlevsel olmayan duygusal tepkileri, düşünme biçimlerini ve davranış kalıplarını değerlendirmek, teşhis etmek ve tedavi etmek için öncelikle iletişim ve etkileşim yöntemlerini kullanan eğitimli bir profesyonel tarafından sağlanan herhangi bir psikolojik hizmet olarak tanımlamaktadır.

1952 yılında ünlü kişilik psikoloğu olan Hans Eysenck psikoterapinin kişinin psikolojik iyi oluşu üzerinde hiçbir etkisinin olmadığını iddia etmiştir. Büyük yankı uyandıran bu iddianın ardından 1955 yılında çeşitli psikolojik rahatsızlıkları olan 4000 katılımcı ile bir araştırma yapılmış ve psikoterapinin etkili bir yöntem olduğu kanıtlanmıştır.

Ancak, psikoterapinin pek çok farklı yöntemi vardır ve bunlardan hangisinin daha etkili olduğu sorusunun cevabı henüz net değildir. Örneğin, Freud psikolojik rahatsızlıkların insanın agresif ve cinsel güdüleri ile vicdanı arasındaki içsel çatışmalardan doğduğunu ileri sürer. Ayrıca, o psikanaliz olarak adlandırdığı terapi metodunda kişilerin çocukluk döneminde yaşadıklarını ele alır. Diğer taraftan, bilişsel yaklaşımı benimseyen terapistler psikolojik sıkıntıya danışanların yaşadıklarını yorumlarken kullandıkları sağlıksız düşüncelerinin neden olduğunu varsayarlar.

Dolayısıyla, psikoterapide bu sağlıksız düşünceler üzerine çalışırlar. Yapılan çalışmalara göre, bu iki psikoterapi yaklaşımı teknik olarak birbirlerinden çok farklı olmasına rağmen etkililik düzeyleri birbirlerine yakındır.

Dodo Kuşu Etkisi

Çeşitli psikoterapi yöntemlerinin benzer düzeyde etkili olması “Alice Harikalar Diyarında” masalındaki Dodo kuşu etkisi metaforu ile açıklanmıştır. Hikayede Dodo kuşu, Alice’e kuşlar arasında bir yarış düzenlemesini teklif eder. Bu yarışmada kuşlar yarışa istedikleri yerde başlayıp istedikleri yerde bitirme hakkına sahiptirler. Ayrıca, yarışmacılar koşmak için istedikleri yolu tercih edebilirler. Dolayısıyla, bu kurallar sayesinde yarışta tüm kuşlar birinci olur ve Alice cebindeki şekerleri tüm katılımcılara dağıtır.

Farklı psikoterapi metotlarının eşit düzeyde etkili olmasının altında hepsinin içerdiği temel ortak faktörler olduğu söylenebilir. Bu faktörler sırasıyla destek, öğrenme ve eylem kategorileri olarak sınıflandırılmıştır. Bu kategoriler şu şekilde açıklanabilir:

• Destekleyici faktörler: güçlü bir terapist-danışan ilişkisi, terapist sıcaklığı ve kabulü, güven…

• Öğrenme faktörleri: kişinin kendisiyle ilgili değişen beklentileri, düşünce kalıplarındaki değişiklikler, düzeltici duygusal deneyimler, yeni içgörüler…

• Eylem faktörleri: risk almak, korkularla yüzleşmek, pratik yapmak ve yeni adaptif davranışlarda ustalaşmak, problem üzerinde çalışmak…

Öncelikle, tercih edilen psikoterapi metodu ne olursa olsun iyi bir terapinin temelinde danışan ile terapist arasında kurulan terapötik ittifak yatar. Bir psikoterapi sürecinin başarıyla sonuçlanabilmesi terapistin danışana objektif ve eleştirel olmayan bir tutumla yaklaşması ile mümkündür. Psikoterapilerde ortak olan bir diğer faktör, terapilerin danışanlara hayata dair yetkinlik ve etkinlik kazandırma amacı taşımasıdır.

Öz yeterliliklerinin geliştirilmesi yoluyla danışanlar, yeni şeyler öğrenebilir ve hatalı düşünme biçimlerini düzeltebilir. Bunlara ek olarak, kullanım zamanlaması ve kapsamı terapi yaklaşımının türüne bağlı olarak değişse de terapistin danışanın problemlerini yorumlaması, terapilerin ortak bir bileşenidir. Terapi boyunca danışanların terapistin yorumlarından faydalanarak kendi bakış açılarını değiştirebilirler. Dolayısıyla, kişinin kendine ve problemlerine dair içgörü kazanması çoğu terapide gelişim ve ilerleme için etkililiğin temel nedenidir. Son olarak, psikoterapi duygusal bir deneyimdir ve tüm terapi metodları danışana iyi gelecek belli ölçüde bir katarsis içerir. Ancak, bu duygusal boşalmanın derinliği ve yoğunluğu, kişinin sorununun doğasına, ciddiyetine ve terapideki belirli aşamaya bağlı olur.

Diğer taraftan, danışanın, terapistin ve danışan-terapist etkileşiminin doğası terapi sürecini etkiler ve bunların etkileri, kullanılan spesifik terapi metodundan daha güçlü olabilir. Danışan ile ilgili faktörler, kişinin yaşadığı psikolojik sıkıntının boyutu ve terapideki motivasyonudur. Örneğin, psikolojik rahatsızlığı ileri bir boyutta olan ve rahatsızlığına eşlik eden kişilik bozuklukları olan danışanların psikoterapiden daha az fayda gördüğü söylenebilir.

Ayrıca, psikoterapi aktif bir süreçtir ve bu nedenle danışan içgörü aramaya motive olmalıdır. Terapist ile ilişkili faktörler ise terapistin duygusal iyi oluş seviyesi ile öz farkındalığıdır. Terapi sürecinin etkili ilerleyebilmesi için terapistin kendisinin de psikolojik sağlamlığının olması gereklidir. Sonrasında ise terapist danışana empati, samimiyet ve şeffaflık ile yaklaşmalıdır.

Sonuç olarak, psikoterapi, plasebo etkisinden daha fazlasıdır. Terapi mantığı ve sorunların nedenlerini açıklayan kavramsal şeması ile hayattaki dengeyi yeniden sağlamak için sunulan bir psikolojik hizmettir. Farklı psikoterapi metodları olmasına rağmen çoğunun etkililik düzeyi birbirine yakındır. Bunun nedeni ise hepsinde terapötik ittifak ve içgörü kazanma gibi ortak olan bileşenlerin bulunmasıdır. Ayrıca spesifik bir teknikten ziyade tüm psikoterapi metotlarında bulunan danışan ve terapiste bağlı ortak nedenler de bulunmaktadır.

KAYNAKÇA

1. American Psychological Association. (n.d.). Apa Dictionary of Psychology. American Psychological Association. Retrieved August 23, 2022, from https://dictionary.apa.org/psychotherapy
2. “caucus yarışı”: “Alice” Kitaplarında Politika ve Sosyal Yapı. Alice Harikalar Diyarında: Gerçek Alice. (n.d.). Retrieved August 23, 2022, from http://www.gercekalice.com/2016/09/caucus-yars-alice-kitaplarnda-politika.html
3. Pomerantz, A. M. (2013). Clinical Psychology: Science, Practice, and Culture (3rd Ed., DSM-5 Update). U.S.: Sage.
4. Ssstocker. (2018, November 8). Psychotherapy concept with female patient vector image on VectorStock. VectorStock. Retrieved August 23, 2022, from https://www.vectorstock.com/royalty-free-vector/psychotherapy-concept-with-female-patient-vector-22709780