SAĞLIKTA DEVİNİM : mRNA AŞILARI
Covid-19 Pandemisi’nin dünyanın her yerini etkilemesinin ardından mRNA teknolojisi aşı üretmek için kullanıldı. Şiddetli akut solunum sendromu SARS-CoV-2’ye karşı Pfizer-BioNTech mRNA aşısına Aralık 2020'de Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından acil kullanım izni (EUA) verildi(9).
Geleneksel aşılar, hastalığa neden olan organizmaların zayıf formları, proteinler veya hala bağışıklığı uyarabilen ölü bir virüsü içerebilir. Bu materyaller vücudun bağışıklık tepkisini uyarırlar. Böylelikle vücut gelecekte patojene maruz kalırsa daha hızlı ve etkili yanıt vermeye hazırlanır.
mRNA tabanlı aşılar ise, virüs vücuda girdiğinde protein oluşturmak için kullandığı RNA’nın sentetik bir versiyonunu içerir. Bu yöntemde bağışıklık sistemi, direkt virüsle veya proteinle karşılaşmaz. Aşıdaki yapay mRNA dizisi vücut hücrelerinin içine girdiğinde, hücreler bağışıklık sistemine bir virüsün var olduğunu düşünmesini sağlar. Böylelikle de bağışıklık sistemi virüsle mücadele etme amacıyla antikor proteinlerini üretmek için harekete geçer. mRNA’lar zayıf biyomoleküler olduğu için antikorlar üretildikten sonra kolayca yıkımı gerçekleştirilir(1,6,4,7).
21. yüzyılın insanlığa kattığı en önemli gelişmelerden biri olan mRNA tabanlı aşı üretim teknolojisi, aslında 1990’lı yıllardan beri üzerine çalışılan bir teknik olsa da bu yöntemle aşı üretebilmek pek kolay olmadı. Bunun sebebi, mRNA’nın çok kırılgan olması nedeniyle hücreye enjekte etme aşamasında bir anda yıkıma uğraması ve parçalanmasıydı. Aşıdaki sentetik mRNA’nın hücre içine düzgünce girebilmesi için onu güzel bir yapıyla paketlemek gerekiyordu. Bu pakete nanopartikül adı verilir. Nanopartikül teknolojisi Pfizer-Biontech ve Modern ilaç firmalarını, araştırmalarını yürüten diğer firmalardan ayıran sırdır(5).
Nanopartikül paketleri lipid yapılıdır. Bunun sebepleri şu şekilde sıralanabilir:
· Lipid nanopartiküllerin sentezlenmesi kolaydır,
· mRNA’yı bozulmaya ve kırılmaya karşı koruyabilir,
· Endozomal kaçışı kolaylaştırabilir,
· Ligandlarla farklı bağlanarak istenilen hücre tipine hedeflenebilir. Böylece kanser tedavisinde akıllı ilaç uygulamaları ile birlikte kullanılabilir(8).
mRNA AŞILARININ FAYDALARI
Güvenlik: RNA aşıları patojen materyalleri veya inaktive edilmiş patojen ile yapılmaz. Bu nedenle bulaşıcı değildir. RNA, membran çekirdeğine giremeyeceği için kendisini konakçının DNA’sına entegre edemez, bu nedenle mutasyona neden olamaz.
Üretim: RNA aşılarının önemli bir avantajı, hazır malzemeler kullanılarak laboratuvar ortamında DNA kalıbı üzerinden RNA üretilebilmesidir. Tavuk yumurtası veya diğer memeli hücrelerinin kullanımını gerektirebilen geleneksel aşı üretiminden daha ucuz ve daha hızlı geliştirilebilen bir yöntemdir (2).
mRNA, bir gen parçası olmadığı için genoma girip burada herhangi bir değişim yaratamaz. mRNA aşısının, DNA tabanlı aşılara karşı en büyük artısı, çekirdeğe girmesine gerek olmamasıdır. Bu nedenle mRNA aşılarının gelecek dönemde başka hastalıkların tedavileri için de yol gösterici olacağı düşünülmektedir(3).
Aşı karşıtlarının söylemlerine göre, mRNA aşısı yardımıyla vücutta üretilen antikor proteinler, plasentada bulunan ve Covid-19 virüsü proteinine çok benzeyen proteinlerle de savaşmaktadır. Bu nedenle kadınlarda kısırlığa neden olabileceğini savunmaktadırlar.
Yapılan araştırmalarda mRNA aşısının hamileliğe etkisi olmadığı görülse bile, Covid-19 virüsüyle karşılaşılan metabolizmada aynı antikor oluşacağından, eğer bir kısırlık etkisi varsa aşı sebebiyle değil; Covid-19 virüsü sebebiyle olacaktır. Bu iddiaları kesin bir kanıtla çürütecek bilimsel çalışma henüz gerçekleştirilmemiştir.
KAYNAKLAR
1) https://www.phgfoundation.org/briefing/rna-vaccines#1
2) Pardi N, Hogan MJ, Porter FW, et al. mRNA aşıları — aşılamada yeni bir dönem. Nat Rev İlaç Diskov. 2018; 17(4): 261–279.
3) Alıntıdır.- Bilkent Üniversitesi’nde Sentetik Biyoloji Profesörü Dr. Urartu Şeker
5) P. Loftus. Moderna And Pfizer Are Reinventing Vaccines, Starting With Covid. (17 Kasım 2020). Alındığı Yer: The Wall Street Journal | Arşiv Bağlantısı
6) https://www.nytimes.com/interactive/2020/health/moderna-covid-19-vaccine.html Jonathan Corum ve carl zimmerGüncelleme 2021 7 Mayıs
7) Kat Arney ,How do mRNA vaccines work and why were they developed so fast?21 January 2021
8) Andreas M Reichmuth,Matthias A Oberli, Ana Jaklenec, Robert Langer & Daniel Blankschtein,mRNA vaccine delivery using lipid nanoparticles
9) Safety and Efficacy of the BNT162b2 mRNA Covid-19 Vaccine
