SAVAŞIN DELİRTEN SONUCU:SHELL SHOCK
“Savaş; korku ve sefaletten başka bir şey veremez. Yakar, yıkar, öldürür, yok eder.”
Nazım Hikmet
Savaş hem çarpışma süresince hem de sonrasında çok büyük yıkımlar yaratır. Fakat bu sadece ne tarih kitaplarında gördüğümüz ölü sayısından ne de harap olmuş binalarından ve mahvolmuş bir ekonomiden ibaret. Savaş, en güçlü askerlerden oluşan orduları birer yaşayan ölüler ordusuna çevirdi…
Şarapnel şoku veya orijinal adıyla shell shock terimi, ilk olarak 13 Şubat 1915’te İngiliz doktor Charles S. Myers tarafından Lancet dergisine yazdığı bir makalede kullanıldı.
Fransa’daki İngiliz birliklerinde askerlerin gittikçe artan ve makul bir şekilde açıklanamayan şikayetlerini bizzat yerinde gözlemleyen Myers, askerlerin histerik ve nevrotik ruh hallerini, aşırı yorgunluklarını, vücutlarının hareketlerini tamamen kısıtlayacak şekilde kasılmasını, bir noktaya sabit bir şekilde saatlerce bakmasını, geçici körlüklerini, iştahlarını kaybetmelerini bu askerlerin etrafında patlayan bombaların, havada uçan mermilerin yarattığı bir psikoz olarak yorumladı ve bu duruma shell shock adını verdi. Fakat Myers ve görüşünü paylaşanların ilk aşamada gözden kaçırdıkları bir şey vardı: Semptomlar, hiçbir zaman aktif olarak çarpışmayan, kendisini bombaların ve mermilerin arasında bulmayan askerler arasında da sıklıkla görülüyordu. Dolayısıyla Myers’ın öne sürdüğü fiziksel açıklamanın geçerliliği sorgulanmaya başladı ve zamanla yetersizliği bariz hale geldi; şarapnel şokunun tedavisi nispeten kolay bir beden rahatsızlığı olduğu sanısı, yerini bu terimin savaş sırasında askerlerde ortaya çıkan birçok psikolojik rahatsızlığı tanımlamak için kullanılan genel bir teşhise bıraktı.
Daha sonrasında farklı savaşlarda yaşanan durumlara göre ortaya çıkan fiziksel ve psikolojik semptomlar farklı adlarla anılmaya başlandı.
Da Costa Sendromu, Efor Sendromu, Agent Orange ve TSSB bunların bazılarıdır. Daha sonrasında tüm vakalar daha sistemli olabilmesi için “Shell shock” adı altında birleştirildi.
Ayrıca psikiyatrik zayiat oranlarının I. Dünya Savaşında % 10 (750.000 kişi); II. Dünya Savaşında %5 (530.00 kişi) tir.
Bu oran tabloda belirtilmeyen 1973 Arap-İsrail savaşının ilk günlerinde %60'lara çıkmışsa da, genelde %6–36 arasındadır ve askerlerin savaşma gücünü %10–50 kadar azaltmıştır.
Tıbben Tanımlanmış Shell Shock Belirtileri:
Psikosomatik tepkiler: Baş ağrısı , baş dönmesi, karın ağrısı, bulantı, kusma, ishal, kabızlık, sık idrara çıkma, nefes darlığı, yorgunluk, titreme, terleme, çarpıntı, donma hissi, vs.
Histerik tepkiler: Vücut uyuşmaları, felçler, sağırlık, körlük, kekemelik, bayılma, vs.
Depresif tepkiler: Neşesizlik, ilgi ve istek kaybı, ağlama, iştahsızlık, uykusuzluk, bezginlik, alınganlık, intihar düşünceleri vs.
Davranışlarda yavaşlama: Durgunluk, sessizlik, içe kapanma, unutkanlık, lakaydı, vs.
Davranışlarda hızlanma: Ajitasyon , saldırganlık, aşırı hareketlilik, panik, vs.
Absürt davranışlar: Düşman üzerine amaçsızca koşma veya çılgınca kaçma, kendi arkadaşlarına ateş açma, intihara kalkışma, halüsinasyonu diyaloglar kurma, çığlık atma, vs.
Yaralanma isteği: Yaşamsal olmayan bir yaralanma ile, onurlu ve meşru yoldan savaştan uzaklaşma çabası bazı askerlerde görülebilir.
Aslına bakılırsa gayet normal olan bu davranışlar sonucunda ne yazık ki pek çok general, bu hastalığa yakalanan askerleri korkak olarak nitelendirdi.
Shell shock vakası görülmesine rağmen askerlerin yaklaşık %75'i uzman tedavisi için hastaneye sevk edilmeden tekrar askere gönderildi.
Bazı doktorlar ise, askerlerin shell shock sorunlarını tedavi etmek için acımasız yöntemler uyguluyordu.
Doktorlar, askerlerin savaş öncesi benliklerine geri dönmelerini umarak onlara elektrik şoku verirdi. Bir İngiliz klinisyen Lewis Yealland, bir yıl boyunca hastalarından birine elektrik şoku verip diline sigara koyarak tedavi etmeye çalıştı. O kadar çok asker shell shocktan muzdaripti ki 19 İngiliz askeri hastanesi tamamen bu vakaların tedavisine ayrılmıştı. Savaştan on yıl sonra, 65.000 savaş gazisi İngiltere’de hâlâ tedavi görüyordu.
Shell shock’a maruz kalan erkeklerin bir kısmı firar ve korkaklık gibi askeri suçlardan yargılandı ve hatta idam edildi.
Askerlerdeki bu rahatsızlıklar bazılarınca altta yatan bir karakter zayıflığının belirtisi olarak görülüyordu. İyi askerlerin asla ama asla bu duruma yakalanmayacağı düşünülüyordu. 346 asker “korkaklık”, “itaatsizlik” bahaneleri ile idam edildi. 1917'de, İngiliz ordusunda “shell shock” bir tanı olarak tamamen yasaklandı ve tıp dergilerinde bile bundan bahsedilmesi sansürlendi.
2015’ten sonra ise İngiltere başta olmak üzere shell shock olayının yaşandığı birçok ülkenin hükümetleri bu olayın mağdurlarının ailesinden özür diledi. Hala dünyada savaş travmalarını üzerinden atamamış yüzbinlerce asker yaşamakta…
Kaynakça:
- Bozdemir M. Stres ve hareket yeteneği: Hayatın itici gücü. Silahlı Kuvvetler Dergisi. 1990; 324: 122–24.
- Geçtan E. Çağdaş insanda normaldışı tepkiler. Ankara, Ü. Eğitim Fak. Yay, 1978, s. 113–131Tiryaki O. Muharebede insan unsuru, stres ve muharebe stresi. K.K.K. Dergisi. 1993; 99: 79–89.
- Tiryaki O. Muharebede insan unsuru, stres ve muharebe stresi. K.K.K. Dergisi. 1993; 99: 79–89.
