UX metninin Babil’i neresi?
UX metni de imkânsız bir Babil Kulesi midir?
Çeviribilim mezunu bir UX metin yazarı olarak, bir gün çeviri ile benzer bir yolu takip eden bir iş yapacağım pek de aklımın ucundan geçmezdi. Hem çevirmen hem de yazar, belli bir amaç doğrultusunda kelimeleri birer zanaatkar gibi ince ince işler. Çeviri ve UX metninin “acı veren” süreci de benzerdir.
Çeviribilim öğrencilerinin terimler ve çeviri teorileriyle ilk tanışması Babil hikayesiyle başlar. Bolluk ve bereket içinde yaşayan Mezopotamya’daki Babil halkı, Tanrı’ya ulaşmak amacıyla Babil Kulesi’ni inşa etmeye başlar. Tanrı, bu kibirli hareketi cezasız bırakmaz elbette ve birbirlerini anlamamaları için her birini farklı bir dilde konuşturarak cezalandırır. Böylece yeryüzünde birbirinden farklı diller ortaya çıkar.
UX metninin Babil‘i neresi?
James S. Holmes, 1972'de kaleme aldığı “The Name and Nature of Translation Studies” (Çeviribilimin Adı ve Doğası) (1972) başlıklı bildirisi ile çeviribilimin bağımsız bir disiplin olmasını savunmuş ve bu bilim dalına öncülük etmiştir.
Peki ya UX metin yazarlığı veya içerik tasarımı?
UX metin yazarlığının böyle havalı bir kurucu ismi veya bir bildirgesi yok ne yazık ki. UX metin yazarlığı oldukça yeni bir uzmanlık alanı. Bu yüzden, daha önce de birçok kez değindiğim gibi UX metin yazarlığına dair bir Babil, başka bir deyişle bir başlangıç noktası bulmak ve bir efsane yaratmak istesem, lorem ipsum’u seçerdim.
“Lorem ipsum”, başta tasarımcılar olmak üzere, tasarıma bir şekilde temas eden hemen herkesin bildiği bir ifadedir. Bu ifade, “replacement word veya dummy word” dediğimiz anlamsız, doldurma kelimelerdir. “Lorem ipsum”, çeviri üzerine kişisel görüşlerini ve deneyimlerini ilk kez kaleme alan kuramcılardan birisi olan Cicero’nun M.Ö. 20. yüzyıldan önceki bir eserinde geçtiğine inanılan Latince bir ifadedir ve “acının ta kendisi” (pain itself) anlamına gelir.
Neden “lorem ipsum”?
Benim için UX metin yazarı olarak favori ifadelerden biri olmasının yanı sıra, tasarım ve arayüzlerde metnin olmadığı bir süreci hayal edelim. Bu süreçler ve tasarımlar, kullanıcı deneyimi açısından bir zorluk yani “acı” bir süreç yaşatırdı. Yine UX metin yazarı gözüyle ele alınmayan rastgele yazılmış kullanıcı akışları ve metinler de ne yazık ki kullanıcılara rehberlik etmek bir yana, süreç boyunca “acı” bir süreç yaşamalarına neden olacaktır.
UX metni de Babil gibi imkânsız bir kule midir?
Willis Barnstone, çeviri eyleminin bir diğer Babil, yani imkânsız bir kule olduğunu belirtir.
Pekiyi, UX metni de imkânsız mıdır? Kullanıcıyı, acı noktalarını, beklentilerini, kullanıcının dilini ve UX metninde de dikkat etmeniz gereken birçok diğer noktayı bildiğiniz ve bunları yazınıza uyguladığınız sürece hayır. Ancak, bu kez Tanrı’ya değil de kullanıcıya baş kaldırdığınız, onu göz ardı ettiğiniz ve kullanıcıyı yok sayan bir kibirle Babil’inizi inşa ettiğiniz sürece kullanıcı da tabir-i caizse ürün ve markaya cezasını kesecektir ve yazı eyleminiz, ürettiğiniz akış ve ekranlar bir diğer Babil, yani imkânsız bir kule olacaktır.
“Skopos”unuz nedir?
“Skopos”, amaç anlamına gelen Yunanca bir kelimedir.
1970'ler ve 1980'lerde, dilbilimsel yaklaşımlardan işlevsel yaklaşımlara geçilirken bu dönemin önde gelen kuramlarından birisi Skopos teorisidir. Bu çeviri kuramına göre, çeviri işlemini ürünün işlevi belirler. Herhangi bir eylemin bir amacı vardır. Bu kuram, özellikle çevirinin amacına odaklanır ve işlevsel olarak uygun bir sonuç üretmek için kullanılacak çeviri yöntemlerini ve stratejilerini belirler.
Tabii ki bu teorinin anti-tezleri vardır, ancak genel olarak UX metninin de çeviri eylemiyle benzer şekilde bir amacı vardır. UX metniyle neyi çözümlemek istiyoruz? Kullanıcıya hangi amaçla rehberlik edeceğiz? Bu sorulara verilecek yanıtlar da UX metninin skopos’udur.
Kim, ne, nerede, ne zaman, neden?
Bir çeviriye başlamadan önce, çevirinin hedef kitlesini, bağlamı, hangi mecra için çeviri yaptığınızı, ne zaman ve nasıl kullanılacağını bilmelisiniz. Diyelim ki küresel ısınma hakkında bir kaynak metniniz var ve bu metnin hedef kitlesi çocuklar. Bu durumda bağlama da dikkat ederek metni daha kısa, daha anlaşılır ve basit cümlelerle veya daha eğlenceli bir üslupla hedef dile çevirebilirsiniz. Ancak bu metin bilimsel bir dergide yayınlanacaksa ve okuyucuları da yüksek okul mezunları ise; ses ve ton, cümle yapısı, jargon kullanımı da farklı olacaktır.
Çevirinin hedef kitlesi, ana amaç ve ortam; kelime seçimini de etkiler. Örneğin, İngilizce “God” kelimesini ele alalım. Bu kelimeyi Türkçeye “İlah”, “Rab”, “Allah”, “Tanrı”, “Mevla” şeklinde çevirebilirsiniz ama hangi kelimeyi tercih edeceğinizi amaç, bağlam ve hedef kitle belirleyecektir.
UX metin yazımı da benzer bir aşamadan geçer. İhtiyaç nedir? Kimin için, nerede, nasıl, hangi amaçla, ne zaman kullanılacak? Kullanıcı yolculuğu nedir? Kullanıcılar ve acı noktaları hakkında ne biliyoruz? Hangi tonu benimseyeceğiz?
Çeviri ve UX metninin değeri
Çeviribilim öğrencisiyken en çok üzüldüğüm şey, yabancı dil bilen herhangi bir kimsenin kendini “çevirmen”, ürettiği çıktıyı da “çeviri” olarak adlandırmasıydı. Piyasadaki onlarca kalitesiz çeviri, mesleğimizin değerini düşürüyordu. Hem kaynak hem de hedef dilleri ve kültürleri hâkimiyet gerektiren bir uzmanlık alanı olduğuna dair neredeyse hiç bilgi yoktu.
UX metin yazarlığı da çevirmenlik gibi araç olarak kelimelerden yararlanıyor. Oyun alanımız kelimeler. Kelimeyi herhangi bir şekilde kullanan her kimse de bu oyun alanına girip oyuncaklarınız üzerinde hak iddia edebiliyor. Bu noktada, yapılan eleştirel ve yıkıcı yorumlarla yerli yerinde yapılan geribildirimlerin arasındaki farkın ne denli fazla olduğunu ve bu yapıcı geribildirimlerin -bence bu isimlendirme ileribildirim olmalı- çıktınızın kalitesini nasıl da yükselttiğini fark edebiliyorsunuz.
UX metni de çeviri gibi harfler ve kelimelerin keyifli oyun alanında hayat buluyor; zaman zaman renkli, zaman zaman kıvrımlı benzer patikaları takip ediyor. Kullanıcıya ses verip Babil’i mümkün kılmak da UX metin yazarlarının maharetine ve ürün ekiplerinin perspektifine bağlı.
Burcu Özgüçlü
https://www.linkedin.com/in/burcu-ozguclu-71aa01115/
Kaynakça:
Barnstone, W. (1993). The Poetics of Translation: History, Theory, Practice. Yale University Press.
Holmes, J.S. (1972). “The Name and Nature of Translation Studies”, in Lawrence Venuti (ed.) (2004), The Translation Studies Reader, 2nd edition: 180–92.
