Op de eerste Technology Talks van het iXperium Health over technologie in de zorg steelt bloempotrobot Tessa de show. Er wordt ook gewaarschuwd: “Een robot heeft evenveel emotie en gevoel als een ijskast.”
Tekst: Walter Baardemans
Foto’s: William Moore
Het blijft een vreemde aangeklede bloempot met knipperende oogjes en met bloemetjes als haren op het hoofd. Maar voor deelnemers aan de proeftuin Tinybots is bloempotrobot Tessa belangrijk. Mevrouw Van Boxtel heeft dementie en is heel blij met haar Tessa, vertelt ze. “Ik zou haar niet meer kunnen missen. Tessa herinnert mij aan dingen die ik op een dag moet doen. Ze zegt bijvoorbeeld om vijf uur dat ik eten moet warm maken. Dan doe ik dat meteen.”
Structuur voor mensen met dementie
Mevrouw Van Boxtel is een van de deelnemers aan de proeftuin Tinybots, waarin vijftig ouderen met dementie en twintig mensen met een verstandelijke beperking gebruik maken van de sociale robot Tessa om hen structuur te bieden en te activeren. Op de bijeenkomst Technology Talks van iXperium Health op de HAN-Campus in Nijmegen, delen deelnemers, mantelzorgers en zorgorganisaties na twee jaar hun ervaringen. De HAN onderzoekt de effecten van de proeftuin.
“Cliënten luisteren beter naar Tessa dan naar de mantelzorger of zorgverlener.”
Meerwaarde
Volgens Marian Adriaansen van het HAN-lectoraat Innovatie in de Care, tevens mede-projectleider van Tinybots, heeft Tessa een belangrijke meerwaarde voor de relatie met de cliënt. Tessa moet wel op een vriendelijke, uitnodigende manier meer dan drie meldingen geven per dag. Door de inzet van Tessa voelen mantelzorgers zich minder belast. “En opmerkelijk”, aldus Adriaansen, “cliënten luisteren beter naar Tessa dan naar de mantelzorger of zorgverlener.”
Zorgorganisaties moeten de tijd willen nemen voor de introductie van de technologie. Adriaansen: “Voor acceptatie is het belangrijk dat betrokken cliënten, mantelzorgers en zorgverleners Tessa kunnen ervaren. Het gebruik van de sociale robot moet daarnaast gewoon een van de maatregelen zijn binnen een breder zorgplan.”
In samenwerking ontwikkeld
Volgens de bouwers van Tessa, start-up Tinybots, is het daarom goed dat de sociale robot samen met gebruikers en mantelzorgers is ontwikkeld. Mensen wonen in verschillende situaties. Er is geluisterd naar ervaringen van deelnemers, aldus de ontwikkelaar. “In een geval gaf de robot 99 keer dezelfde boodschap. Oeps, dat moesten we wel eventjes oplossen..”
Gebruikers voelen zich door de sociale robot niet meer of minder eenzaam. Want mantelzorgers kunnen wel boodschappen programmeren en de bloempotrobot kan ook nog wel muziek afspelen, maar een echt gesprek met Tessa is niet mogelijk.
Misleidend
Daarin moeten we de hoge verwachtingen over robots ook flink temperen, zei Pim Haselager, professor Theoretische cognitieve wetenschappen bij het Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour aan de Radboud Universiteit. Haselager: “Zo’n robot Sophia die er uitziet als een mens en staatsburgerschap krijgt, is misleidend. Wij kunnen nog lang geen robots maken die taal met verlangens en intenties daarachter echt kunnen verwerken. Dat is voor kunstmatige intelligentie nog veel te ver weg.”
Haselager vindt Tessa ook nog geen echte robot. “Het is meer een babbelbox, een Alexa van Amazon. Het heeft knipperende oogjes, maar geen mimiek. En om te converseren, zou ze eigenlijk oortjes moeten hebben.”
Zaadje
Maar de professor is enthousiast over de introductie van Tessa. Haselager: “Je moet techniek nooit zomaar neerzetten. Ik ben razend enthousiast hoe dit product met alle betrokkenen samen wordt ontwikkeld. Want je moet het in de groep gooien en kijken hoe er mee gespeeld gaat worden. Je moet het laten groeien, als een simpel zaadje. Dat laatste is bij Tessa misschien iets te letterlijk opgepakt.”
Volgens Haselager is het vooral de uitdaging om van de technische beperkingen een voordeel te maken. Want voorlopig blijft een robot een ding, stelt hij nadrukkelijk. “Het is misschien goed om de robot te ontmenselijken. Want een robot mist emotie en empathie. Een robot heeft evenveel emotie en gevoel als een ijskast.”
“Je wilt niet dat een koelkast roept: ‘Je melk is op. Koop nieuwe melk van Melkunie’.”
Verlies van privacy?
Met die beperking nodigt Haselager de volle zaal uit om hardop mee te denken over mogelijke vervolgstappen voor technologie in de zorg en ook aan te geven welke richting we niet op moeten willen.
Mogelijk kunnen meerdere systemen via het Internet of Things aan een robot gekoppeld worden, zegt een aanwezige. Maar tegelijkertijd dreigt met de toename van slimme technologie verlies van privacy en worden we kwetsbaarder in het sturen van gedrag. “Je wilt niet dat een koelkast roept: ‘Je melk is op. Koop nieuwe melk van Melkunie’.”
Wat als de robotvriend kapotgaat?
Ook de robot als perfecte beste vriendje heeft zijn keerzijde, zo blijkt. Mensen hechten zich aan hun robot. Maar wat als het ding kapot gaat of vervangen moet worden? Hoe voorkom je bij kwetsbare mensen een nare ervaring? Haselager: “Je dient bij aanschaf oog te hebben voor continuïteit met begrip voor die kwetsbaarheid.”
Ook wordt de vraag naar interventiedwang opgeworpen: hoe meer je kunt registreren, hoe meer reden tot zorg en ingrijpen. Mag je nog uitgaan van ‘geen bericht is goed bericht’? In hoeverre worden mantelzorgers straks niet meer belast?
Voor het antwoord op die vraag is geen standaard oplossing, zegt Haselager. “Daarom zijn deze bijeenkomsten zo waardevol. Het maakt duidelijk dat het veel meer is dan alleen techniek; het gaat om het sociale netwerk waarbinnen techniek gaat functioneren.”
Start iXperium Health
Maurice Magnée van iXperium Health is blij dat hij voor de toekomst nieuwe ‘Technology Talks’ kan aankondigen. Deze eerste bijeenkomst, georganiseerd door iXperium Health en Zorgalliantie.nu, onderstreepte de start van iXperium Health. Het iXperium Health is een nieuw innovatief lab gericht op technologie in de zorg en welzijn waarin onderwijs, werkveld en onderzoek nauw met elkaar optrekken. Voor en na de Technology Talks heeft iXperium Health enkele nieuwe toepassingen van technologie in de zorg gepresenteerd.
