Werk je in de psychische hulpverlening, dan weet je hoe ongelijk de verhouding tussen hulpverlener en cliënt kan zijn. Hoe ga je daarmee om? Daarover gaat de studiemiddag ‘Macht in de psychische hulpverlening’ afgelopen dinsdag. Uitgelicht het verhaal van spreker Marlieke de Jonge, overlevingskunstenaar.
Tekst: Hanneke Sizoo
Foto’s: Ralph Schmitz
Een kleine honderd personen hebben net hun plek gevonden in de collegezaal, wanneer gastheer en lector Bauke Koekkoek iedereen vraagt op te staan en in een andere rij plaats te nemen. Tassen en jassen worden versleept, vertwijfeling en lichte irritatie alom. ”Als u denkt: ik doe dit niet, dan vraag ik u het toch wel te doen”, moedigt Bauke aan. “Daar doe ik dus niet aan mee”, moppert een man op de achterste rij. Demonstratief neemt hij weer plaats op dezelfde plek waar hij zat. De rest van het publiek verhuist gehoorzaam naar een andere rij. “Zo. Wie vindt dit sociaal experiment geslaagd?”, inventariseert Bauke. Een enkele hand gaat omhoog. “En wie voelt zich genaaid?” Het gros van de aanwezigen steekt zijn hand op. “Heel goed. Ik heb gepoogd op een min of meer subtiele manier macht over u uit te oefenen.”
Negatieve associaties
En zo gaat de studiemiddag over ‘Macht in de psychische hulpverlening’ van start, een samenwerking tussen het Lectoraat Onbegrepen gedrag, Zorg en Samenleving, de opleiding Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundige en de minor Sociale Psychiatrie van HAN Verpleegkunde. Het programma bestaat uit lezingen, debat en workshops.
Jessy Berkvens, projectleider bij de HAN en ervaren ambulant hulpverlener in de wijk, verzorgt de aftrap. Ze vertelt hoe spannend het is om het over macht te hebben, hoe het woord ‘macht’ al snel negatieve associaties oproept. En hoe je machtssituaties vaak niet ziet en herkent, als je er middenin zit. “Terugdenkend aan mijn werk als hulpverlener noem ik het buikpijnmomenten: de momenten dat macht wordt gebruikt, omdat er belangen spelen.” Later: “De relatie hulpverlener- cliënt is per definitie ongelijk. Het zou niet eerlijk zijn dat niet te onderkennen.”
De firma samenleving
De sprekers zijn genodigd vanwege hun ervaring als hulpvrager en hun kijk op de psychiatrie. Zij vertellen openhartig over hun verleden en de momenten dat zij met macht werden geconfronteerd. De middag wordt vervolgd met debat en workshops. Uitgelicht het verhaal van spreker Marlieke de Jonge, overlevingskunstenaar en stafmedewerker empowerment bij Lentis (ggz-aanbieder voor de noordelijke provincies). Zij legt fijntjes bloot hoe ‘de firma samenleving’ mensen met een psychiatrisch probleem behandelt als wergwerpmensen. “Te duur en ingewikkeld, keihard uitgesloten, liefst ver weggestopt. Het doel: genezen en herstellen en maatschappelijk integreren. Ben je aangepast? Dan is het probleem opgelost.”
Hardnekkig taalgebruik
“Ik ben dol op deze samenleving, maar hij deugt niet helemaal,” vervolgt Marlieke. Ze zoomt in op het taalgebruik die de macht en ongelijkheid onderstreept: “Alleen al het woord ‘cliënt’. Of net zo erg: ‘verwarde personen’. Het taalgebruik in de geestelijke gezondheidszorg is hardnekkig. De systeemtaal die gebruikt wordt, werkt niet en zet de hulpverlener op een hoger niveau.”
Die Gedanken sind frei
Marlieke schetst haar behandelverleden en benadrukt hoe je in een behandelsituatie als patiënt wel degelijk macht kunt hebben. “Niemand weet wat jij weet. In je hoofd kunnen ze niet kijken. Jij beschikt als enige over jouw beleving.” Ze citeert het Duitse vrijheidsliedje: ‘Die Gedanken sind frei, wer kann sie erraten’ (de gedachten zijn vrij ,wie kan ze raden, red.). Marliekes macht als anorexiapatiënt ging verder: niet praten, niet eten, de hulpverlening dwingen tot dwangmaatregelen. “Ik ben trots op de macht van de patiënt. Al ben ik minder trots op wat ik mijn omgeving heb aangedaan.”
Ze sluit haar verhaal af met een serie aanbevelingen aan hulpverleners, zoals: “Beloof nooit meer dan je waar kunt maken. Wek geen valse verwachtingen. Heb aandacht voor de schaduwkant van het leven, erken dat het leven pijn kan doen. En: gebruik verbindende taal, dicht bij de werkelijkheid van de patiënt.”
